مشخصات گیاهشناسی اسفناج
اسفناج با نام علمی (Spinacia oleracea) از خانواده (Amaranthaceae)، گياهي است علفي، يكساله و روز بلند از تيرهي اسفناجيان و مقاوم به سرما، اغلب يكساله و انواع چند ساله آن به صورت يكساله كشت ميشوند. پس از سبز شدن توليد برگهاي طوقهاي (ساقه كوتاه) ميكند. به اين ترتيب در يك سطح در اطرف ساقهي كوتاهي به طول چند ميليمتر نزديك به سطح خاك قرار ميگيرند. در طي رشد بعدي اين ساقه طويل شده و از آن شاخههاي جانبي ديگري از محل برگهاي طوقهاي به ساقه اصلي منشعب ميشوند .
ريشهي اصلي گياه عميق است و ميتواند تا عمق 140 سانتيمتري در خاك نفوذ كند از اين نظر ميتوان اين گياه را در خاكهاي شور به خوبي كشت نمود. برگها در ارقام مختلف داراي فرم و رنگ متفاوتي هستند و به شكلهاي تخم مرغي، بيضوي و يا نيزهاي وجود دارند. كناره برگها ميتواند كاملاً صاف و يا دندانهدار باشد. گل به صورت خوشهاي روي شاخههاي اصلي و فرعي قرار دارد كه هر خوشه آن داراي 6 تا 12 گل است. زمان گل دادن بستگي به طول روز و زمان كاشت دارد. در طول روز بيش از 14 ساعت توليد گل ميكند .
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی اسفناج
نام فارسی
|
اسفناج
|
نام انگلیسی
|
spinach
|
نام علمی
|
Spinacia oleracea
|
خانواده
|
Amaranthaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و دانه گیاه اسفناج
کاشت
اسفناج محصول نواحي نسبتاً سرد است و در آب و هواي خنك بهتر رشد ميكند . به طور كلي اسفناج در مجاورت تابش زياد آفتاب، دماي متوسط و هواي مرطوب بهترين نتيجه را ميدهد. يخبندان را بيشتر از اغلب سبزيهاي ديگر تحمل مينمايد. بعضي از ارقام آن حتي در مقابل سرماي 7- درجه سانتيگراد نيز مقاوم است. گرماي زياد و طول روز بلند، باعث توليد گل و بذر شده، از بازار پسندي آن ميكاهد . به همين خاطر در مناطقي كه تابستانهاي گرم و خشك دارند اسفناج را در پائيز ميكارند.
ميتوان اسفناج را در كليه زمينها كشت نمود. ولي خاكهاي خيلي سبك و خيلي سنگين براي رشد و نمو گياه مناسب نيستند. بهترين خاك براي اسفناج حد واسط آن دو و اراضي نمدار و حاصلخيز است. به علت نفوذ زياد ريشه در خاك، نيازمند خاك عميق و لومي است. زمينهاي كم عمق و نفوذ ناپذير، مناسب كاشت اسفناج نيست. بنابراين اسفناج را در خاكهاي عميق و حاصلخيز با بافت متوسط كه داراي هوموس و رطوبت كافي هستند ميكارند. مناسب 6 الی 7 ميباشد. در PH زير 6 رشد كم و در بالاي 7 كلروز ناشي از كمبود منگنز ايجاد ميشود.
مقدار بذر مصرفي به زمان كاشت، بافت خاك، نوع بذر و نحوهي كاشت بستگي دارد . هنگام كشت در فضاي باز و روش دستپاش به طور متوسط 25 تا 30 كيلوگرم در هكتار بذر در زمين ميكارند. در روش خطي، 20 تا 25 كيلوگرم در هكتار مورد نياز است. در گلخانه، مقدار بذر مصرفي بين 1.5 تا 4 گرم در متر مربع متفاوت است. در شرايط نامناسب مثل زمستان و يا در اوائل بهار مقدار 1 گرم نيز به آن اضافه ميشود.
شکل 2- مزرعه اسفناج
با توجه به دوره رشد كوتاه اسفناج كه در حدود40 تا 50 روز ميباشد، ميتوان چندين بار در سال اقدام به كشت آن نمود. اسفناج داراي انواع بهاره، پائيزه، و زمستانه است. گرماي زياد باعث زود به گل رفتن و به بذر نشستن آن ميشود. به همين علت در مناطقي كه تابستان گرم دارند، كشت آن در اوائل و يا در اواسط پائيز يا در اوائل اسفند صورت ميگيرد. زمان كاشت انواع بهاره در اواخر اسفند ماه، انواع پائيزه در اواخر تابستان و انواع زمستانه در اواخر پائيز است. در روش دستپاش زمين را كرت بندي ميكنند. در كاشت رديفي فاصله رديفها بين 15 تا 25 سانتيمتر و عمق كاشت بين 2 تا 4سانتيمتر ميباشد .
اسفناج را ميتوان به طور دست پاش، خطي و در سبزيكاري سطوح بزرگ با ماشين بذرپاشي كرد. استفاده از كودهاي حيواني در زمينهايي كه از نظر مواد آلي ضعيف هستند توصيه ميشود .
در كشت گلخانهاي طي زمستان از ارقامي كه داراي رشد سريع بوده و در مقابل شدت تابش و دماي كم حساسيتي نشان نميدهند استفاده ميشود. ارقامي كه دير به گل ميروند و داراي رشد متوسطي هستند در كشت تابستانه از عملكرد بهتري برخوردارند . كشتهاي بهاره و پائيزه از نظر خصوصيات فيزيولوژيكي بين دو گروه قرار دارند.
شکل 3- گلخانه اسفناج
داشت
آبياری: بعد از كاشت بذر ، آبياري انجام ميشود. اسفناج احتياج به آب فراوان دارد و بايد در طول دوره رشد در زمينهاي خشك اقدام به آبياري نمود. آبياري علاوه بر اين كه مقدار محصول را افزايش ميدهد، گل دادن قبل از موعد گياه را نيز به تاخير مياندازد.
شکل 4- آبیاری قطرهای مزرعه اسفناج
تغذيه و كوددهي: در كاشت پائيزه ميتوان كود اوره را به صورت سرك به مقدار 18 گرم در متر مربع در دو نوبت در مرحلهي 6 برگي و 20 روز پس از آن به زمين داد. در كاشت رديفي، كود را بين رديفها ميپاشند و در كاشت در هم، كود را به صورت محلول همراه آب آبياري، به زمين ميدهند.
برداشت
اسفناج را قبل از به گل رفتن بوتهها و زماني كه رشد برگها به حداكثر خود رسيد برداشت ميكنند. برداشت اسفناج به اين ترتيب است كه زماني كه گياه 6تا 5 برگه شد، ابتدا مزرعه را آبياري كرده و پس از تبخير رطوبت اضافي، بوتهها را با ريشه از خاك بيرون ميآورند به همين صورت عرضه ميكنند. در سطوح كوچك ميتوان دو يا سه مرحله اسفناج برداشت كرده در اين صورت بايد برگهاي تحتاني را با دست و يا چاقوي تيزي بريده و برگهاي كوچك و جوانههاي مركزي را به حال خود باقي گذاشت و پس از مدتي عمل چيدن برگهاي بزرگ را تكرار كرد و به اين ترتيب ميتوان در طول سال چند مرحله اسفناج برداشت كرد .مقدار محصول اسفناج حدود 15 تا 20 تن در هكتار و در بعضي مواقع بين 35 تا 40 تن در هكتار است.
شکل 5- برداشت دستی اسفناج