آشنایی با کنترل علف‌های هرز آبزی (قسمت اول)

کنترل علف‌های هرز آبزی

در سال‌های اخیر با ورود علف‌های هرز مهاجم و گونه‌های غیربومی در مناطق، از طریق محیط‌های آبی، مدیریت علف‌های هرز آبزی اهمیت بیشتری یافته است. گونه‌های آبزی به دلیل این‌که بخشی از اکوسیستم آبی را اشغال می‌کنند، خصوصیات ویژه‌ای را نیز کسب کرده و دارای تفاوت‌های زیادی با گونه‌های خشکی‌زی هستند. گیاهان آبزی زمانی علف هرز محسوب می‌شوند که رشد بیش از حد آنها باعث انسداد کانال‌های آبیاری و کاهش جریان آب شده و نهایتا کارایی استفاده از آب را کاهش دهند. انباشتگی این گیاهان در بین مسیرهای منابع اصلی و فرعی آب، باعث کاهش جریان انتقال می‌شود. عوامل متعددی در افزایش مشکلات علف‌های هرز آبزی دخیل می‌باشند. شهرسازی و شیوه احداث خیابان‌ها، باعث افزایش رواناب و فاضلاب حاصل از بارندگی شده است و لزوم ایجاد زهکش مناسب را بیشتر کرده است. رشد شهرنشینی، انتقال گیاهان آبزی از محیط‌های بومی به غیربومی و تبدیل شدن به علف‌های هرز مهاجم در محیط‌های جدید را افزایش داده است. با افزایش علاقه به محیط‌های تفریحی آبی مثل کانال‌ها، حوض‌ها و دریاچه‌ها، تقاضا برای کنترل و مدیریت علف‌های هرز آبزی بیشتر شده است. همه این عوامل دست به دست هم داده و مسئله مدیریت علف‌های هرز آبزی را به شکلی جدی، مورد توجه قرار می‌دهد. در طی ۵۰ سال گذشته، نوع علف‌های هرز آبزی به طور شگفت‌انگیزی تغییر کرده است. امروزه علف‌های هرز، مثل انواع نی و گونه‌های شناور مثل نیلوفر آبی (شکل 1)، به عنوان معضل اصلی در بین علف‌های هرز آبزی مطرح هستند.

شکل 1ـ گونه‌ای از نیلوفر آبی

با این حال، پس از جنگ جهانی دوم، با پیشرفت‌های کشاورزی و شهرنشینی و افزایش میزان فاضلاب‌ها، علف‌های هرزی چون جلبک‌های سبز- آبی و جلبک‌های رشته‌ای که به صورت انباشته در آب رشد می‌کنند، مشکلات زیادی به وجود آورده‌اند. در انگلستان سازمان‌های مختلفی، مسئولیت مدیریت علف‌های هرز آبزی را بر عهده دارند. اداره زهکشی داخلی، از قدیمی‌ترین ارگان‌های مسئول در امر مدیریت علف‌های هرز آبزی در اراضی زراعی انگلستان است. در سایر کشورهای اروپایی، ممکن است این مسئولیت بر عهده مالکان حاشیه رودخانه‌ها، دولت‌های محلی و یا سازمان‌های مرتبط با مسائل آب باشد. مشکل علف‌های هرز در حاشیه رودخانه‌های اصلی معمولا به وسیله نمایندگی‌های دولت مرکزی، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. در انگلیس و ولز، این مسئولیت قانونا برعهده نمایندگی محیط زیست است که سایر وظایف مربوط به حفظ و مدیریت رودخانه‌ها را نیز بر عهده دارد. در بسیاری مواقع این سازمان‌ها مدیریت و رسیدگی را در حدی انجام می‌دهند که مانع از بروز حوادثی چون سیل شود و در صورتی که استانداردهای بالای کنترل، به منظور فعالیت‌هایی چون ماهی‌گیری موردنظر باشد این عملیات به وسیله ساکنان و مالکان حاشیه رودخانه‌ها انجام می‌شود. البته سازمان‌های دولتی در قبال بهبود کیفیت آب و امکانات برای ماهی‌گیران نیز مسئول هستند. این سازمان‌ها دارای اختیارات قانونی در مورد تعیین روش مدیریت علف‌های هرز آبزی هستند و در صورت مبارزه با علف‌های هرز رودخانه‌هایی که آب آنها به رودخانه‌های اصلی می‌ریزد، لازم است که قبلا در مورد روش مبارزه با علف‌های هرز آبزی این رودخانه‌ها با این سازمان‌ها مشورت گردد.

انواع علف‌های هرز آبزی

گرچه گونه‌های گیاهی آبزی، دارای شکل‌ها و عادت‌های رشدی متنوع و متعددی هستند، اما آنچه در بحث علف‌های هرز آبزی مورد توجه قرار می‌گیرد در چهار شکل عمده تقسیم‌بندی می‌شود:

گیاهان برآمده از آب

ریشه این گیاهان، در رسوبات حاشیه آبراهه قرار دارد و ساقه‌ها و برگ‌های آنها از آب خارج شده و بالاتر از سطح آب قرار می‌گیرند. از آنجا که افزایش عمق آب، رشد این گیاهان را محدود می‌کند، بنابراین، این نوع از گیاهان بیشتر حاشیه‌ها را برای رشد و زندگی انتخاب می کنند. غالبا گیاهان برآمده از آب دارای برگ های کشیده و باریک و ارتفاعی بین ۳-۱ متر هستند. انواع نی مثل Phragmites communis، Schoenoplectus lacustris، Glyceria maxima و Sparganium erectum و لوئی (Typa latifolia) (شکل 2) از جمله مهم ترین این نوع گیاهان آبزی هستند.

شکل 2ـ Typa latifolia