مقاله آشنایی با بیولوژی و اکولوژی علف‌های هرز آبزی (قسمت اول)

علف‌های هرز آبزی به‌ واسطه تکثیر سریع و داشتن دامنه بردباری بالا قابلیت زیادی برای گسترش و انتشار در مناطق جغرافیایی جدید داشته و می‌توانند به صورت گونه‌های مهاجم عمل نموده و شرایط بوم‌شناختی را دچار مشکلات فراوان نمایند. این گیاهان توانسته‌اند در برخی نقاط دنیا باعث بروز مشکلات فراوان شده و خسارات اقتصادی، زیست‌محیطی و بوم‌شناختی فراوانی را باعث شوند.

 

بیولوژی و اکولوژی علف‌های هرز آبزی

رشد فصلی و پراکنش

گیاهان آبزی معمولا فقط در ماه‌های گرم سال ایجاد مشکل می‌کنند. عوامل متعددی در طول فصل پاییز و زمستان باعث از بین رفتن و کاهش جمعیت این گونه‌ها در طول فصول سرد می‌شود. با این همه، برخی گونه‌ها نیز مجهز به ابزار و سازگاری‌هایی هستند که آنها را قادر به ادامه حیات در زمستان می‌نماید. یکی از این روش‌ها تولید بذر است که در گونه‌های یک ساله حاشيه آب و نیز چندساله‌های ماکروفیت غوطه‌ور در آب به عنوان راه زمستانگذرانی اتخاذ می‌شود. گونه‌هایی مثل Potamogeton pectinatus (شکل 1) جوانه‌های برگی ویژه‌ای تولید می‌کنند که آنها را به شرایط کمبود اکسیژن مقاوم می‌کند.

Potamogeton pectinatus

شکل 1ـ Potamogeton pectinatus


اغلب مایکروفیت‌های برآمده از آب، برخوردار از ریشه‌ها و ریزوم‌های دارای خواب هستند. جلبک‌ها و سرخس‌های آبی مثل آزولا، اسپور تولید می‌کنند. برخی دیگر مثل .Callitriche spp و Crassula helmsii (شکل 2) به سرما مقاومند و قادرند بدون آسیب‌دیدگی به صورت گیاه کامل، زمستان را پشت سر بگذارند.

Crassula helmsii

شکل 2ـ Crassula helmsii

رشد گیاهان آبزی، معمولا وقتی آغاز می‌شود که میانگین روزانه دمای آب، بالاتر از 6 درجه می‌رسد، اغلب یک تا چند هفته پس از آغاز رشد گیاهان خشکی‌زی، چنین اتفاقی رخ می‌دهد. رشد معمولا سريع است و در گیاهی مثل آلاله .Ranunculus sp ممکن است طول ساقه در زمان پیش از گلدهی به ۶ متر برسد. گلدهی در اغلب موارد با کوتاه شدن طول روز شروع می‌شود. معمولا گلدهی با دمایی معادل دمای هفته آخر ژوئن در مناطق معتدل نیم‌کره شمالی مصادف می‌گردد. قطعه قطعه شدن ساقه که یکی از روش‌های تکثیر غیرجنسی یا رویشی است، عمومی‌ترین روش تکثیر و پراکنش گیاهان در محیط آبی است. در مقایسه با روش مذکور، تولید بذر، از اهمیت فوق‌العاده کمتری برخوردار است. با این وجود، اکثر گیاهان جدیدی که در محیط جدید استقرار یافته‌اند منشا بذری داشته‌اند. پرندگان، جانوران، ماشین‌آلات، قایق‌ها و انسان هر یک می‌توانند در پراکنش علف‌های هرز آبزی به مناطق جديد مؤثر باشند. عوامل مؤثر بر انتشار گیاهان آبزی

عوامل اصلی تعیین کننده توزیع گونه‌های گیاهی عوامل فیزیکی و شیمیایی هستند. عوامل فیزیکی شامل موقعیت زمین‌شناسی و محیطی منطقه فضایی را فراهم می‌کند که گونه‌های متفاوت با عادات رشد و سازگاری متفاوت میتوانند غالب شوند. حداکثر عمقی از آب که در آن گونه‌های گیاهی آبزی قادر به رشد هستند به میزان دسترسی عمق موردنظر به نور، اکسیژن و دی اکسید کربن بستگی دارد. در دریاچه‌های عمیق، معمولا شکست خواب در تابستان اتفاق می‌افتد. معمولا این گیاهان به دلیل این‌که بیشتر سال در دماهای پایین‌تر از دمای رشدشان قرار دارند از میزان رشد کمی برخوردارند. اکسیژن و دی اکسید کربن از دو طریق یکی جو و دیگری واکنش‌های تعادل بین آب و رسوبات زیر آب در دسترس قرار می‌گیرند. اکسیژن زیادی از جو به درون آب قابل انتقال است، بنابراین گیاهانی که میزان تنفس بالایی دارند و نیاز اکسیژنی آنها زیاد است معمولا تمایل به قرارگیری در لایه‌های سطحی آب و یا شناورشدن روی سطح آب دارند. شدت و کیفیت نور نیز با افزایش عمق تغییر می‌کند و در نتیجه بر میزان رشد گیاه تأثیر گذار است.

شدت جریان آب

برخی از گیاهان مثل آلاله آبی با سرعت متابولیسم درونی بالا با آب‌های دارای شدت جریان زیاد (که میزان جذب موادغذایی و تبادلات گازی در آنها بالاست) سازگار شده‌اند. برخی دیگر مثل نیلوفر و یا سایر گونه‌هایی که دارای برگ‌های شناور هستند معمولا در آب‌های آرام مشاهده می‌شوند. برگ‌های شناور امکان تبادلات گازی مستقیم با جو را فراهم می‌کند. ممکن است سرعت متابولیسم این گیاه مشابه به گونه‌های قبلی باشد، ولی استراتژی این گیاهان برای بهره‌مندی از منابع در آب‌های آرام سازگار شده است.

 

زند،  اسکندری(1388). مدیریت علف‌های هرز (چاپ دوم). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.