آشنایی با مدیریت علف‌هرز سوروف (قسمت دوم)

روش‌هاي كنترل سوروف هوشمند

كنترل غيرشيميايی

سبک و سنگين كردن شلتوک: بررسی‌ها نشان داده است که مهمترین و اصلی‌ترین منبعی که سبب آلودگی شالیزارها به سوروف می‌شود، آلودگی شلتوک یا بذر برنج کشت شده در خزانه به بذر سوروف است. به‌علاوه آلودگی محل احداث خزانه به بذر این علف‌هرز نیز می‌تواند در آلودگی خزانه و یا مزارع مؤثر باشد. با آماده‌سازی زودهنگام خاک محل احداث خزانه می‌توان جوانه‌زدن سوروف را سرعت بخشیده و با کاربرد علفکش حدود یک هفته قبل از کاشت شلتوک، سوروف را کنترل کرد. سوروف رشد یافته در خزانه معمولا قابل تشخیص از نشاهای برنج نبوده و با نشاهای برنج به زمین اصلی منتقل و همراه آن نشاکاری می‌شود. معمولا بذرهای بوجاری شده و تهیه شده از شرکت خدمات حمایتی، فاقد آلودگی و یا دارای حداقل آلودگی به بذر سوروف هستند. این درحالی است که بذر خود مصرفی و به‌ویژه بذر تهیه شده از مزارع برداشت شده با کمباین دارای آلودگی بیشتری به بذر هر دو نوع سوروف می‌باشند. دسترسی به دستگاه‌های بوجاری و حذف بذر علف‌های هرز از شلتوک قبل از کشت در خزانه می‌تواند به‌طور مؤثری در حذف سوروف از مزارع نشایی مؤثر باشد، اما چنین امکاناتی در دسترس کشاورزان نیست.

درحال حاضر تنها راهکار جهت جدا کردن بذر سوروف همراه شلتوک، استفاده از آب نمک قبل از خیساندن و پیش‌جوانه‌دار کردن آن است. در این مرحله، شلتوک خشک را در محلول آب نمک (حاوی 16درصد نمک) ریخته و خوب هم می‌زنند. این عمل موجب بالا آمدن بذرهای پوک و نیمه پر برنج و نیز بذرهای سوروف شده و بذرهای سالم برنج در کف ظرف حاوی محلول آب نمک تهنشین می‌شوند. پس از جداسازی بذرهای سالم برنج از بذر علف‌های هرز و شلتوک نیمه‌پر و پوک، بذر برنج را چند مرتبه با آب تمیز شستشو داده تا نمک روی آن‌ها شسته شده و بر جوانه‌زنی شلتوک تاثیر منفی نگذارد.

تحريک جوانه‌زنی و شخم مجدد در مرحله احداث خزانه: آماده‌سازی زود هنگام بستر خزانه و تابش خورشید و گرم شدن خاک خزانه، می‌تواند منجر به تحریک جوانه‌زنی سوروف (هر دو گونه) و در نتیجه تسریع در سبز شدن این علف‌هرز شود. پس از سبز شدن سوروف روی بستر خزانه با شخم سطحی یا ماله، این علف‌هرز کنترل شده و سپس اقدام به بذرپاشی می‌شود. انجام این عمل در مناطق گرم‌تر همانند اهواز و گلستان که دارای آب و هوا و خاک گرمتری نسبت به گیلان در زمان احداث خزانه هستند، در تحریک جوانه‌زنی بذرهای علف‌های هرز مؤثرتر و دارای کارایی بیشتری است.

قطع خوشه سوروف در مرحله گلدهی در زمين اصلی: در شرایط طبیعی شالیزار، خوشه سوروف هوشمند حدود یک هفته زودتر از خوشه برنج رقم هاشمی ظاهر می‌شود. به‌دلیل رنگ روشن خوشه سوروف هوشمند، این علف‌هرز در داخل شالیزار نمایان و به‌راحتی قابل تشخیص است. ازاین‌رو، یک هفته قبل از ظهور خوشه برنج، می‌توان با پایش شالیزار خوشه‌های سوروف هوشمند را شناسایی، قطع، جمع‌آوری و معدوم نمود. عدم ریزش بذر سوروف هوشمند به موفقیت بیشتر این روش در کنترل سوروف هوشمند کمک می‌کند. بهره‌گیری از روش قطع کردن و جمع‌آوری خوشه‌های سوروف قبل از برداشت، هم‌اکنون در مزارع بذری و نیز مزارع کشاورزان پیش‌رو که با کمباین برداشت می‌شوند، رایج است. مطابق برخی بررسی‌ها، کشت بذر سوروف همراه بذر برنج در خزانه و انتقال گیاهچه‌های هرز از خزانه به مزرعه و نشاکاری آن همراه برنج و یا به جای برنج، در انتقال آلودگی از یکسال به سال دیگر نقش دارد. بنابراین در صورت حذف زود هنگام این علف‌هرز در مزرعه و قبل از برداشت برنج، می‌توان به قطع چرخه تولیدمثلی این علف‌هرز اقدام نمود. هم‌اکنون در مزارع بذری برنج که تولید بذر تحت نظارت بخش دولتی انجام می‌شود، پایش مزارع و حذف دستی خوشه‌های سوروف هوشمند قبل از برداشت محصول با کمباین رایج است.

غرقاب كردن: اگرچه غرقاب در ممانعت از جوانه‌زنی و رویش گونه قدیم سوروف و بسیاری از علف‌های هرز دیگر مؤثر است، اما سوروف هوشمند به غرقاب متحمل است. به‌علاوه باتوجه به اینکه معمولا آلودگی شالیزارها به سوروف هوشمند از طریق گیاهچه‌های علف‌هرز انتقالی از خزانه است و سوروف در این مرحله از رشد به غرقاب متحمل است، بنابراین غرقاب نمی‌تواند در مدیریت گیاهچه‌های هرز سوروف و انتقال یافته از خزانه مؤثر باشد. غرقاب در افزایش کارایی علفکش‌ها در کنترل سوروف و دیگر علف‌های هرز بسیار مؤثر است.

كنترل شيميايی سوروف هوشمند

هماکنون استفاده از علفکش‌ها مؤثرترین راهکار برای کنترل علف‌هرز سوروف است. به‌دلیل فراوانی سوروف، در بیشتر شالیزارهای کشور کنترل شیمیایی این علف‌هرز هم در خزانه و هم در زمین اصلی ضرورت دارد.

كنترل در خزانه: برخی کشاورزان خزانه را در خارج از مزرعه برنج و اراضی فاقد سابقه کشت برنج احداث می‌کنند و از خاک عاری از بذر علف‌هرز برای پرورش نشاء استفاده می‌کنند. در این خزانه‌ها، در صورت استفاده از بذر بوجاری شده، نیاز به مصرف علفکش وجود ندارد. جهت اطمینان از عدم آلودگی این نوع خزانه‌ها به سوروف، با سبک و سنگین کردن شلتوک بذری در آب نمک حدود 16 درصد، امکان حذف فیزیکی بذر سوروف قبل از کشت میسر بوده و نیاز به کنترل شیمیایی سوروف نخواهد بود. معمولا خزانه‌های صنعتی یا بانک نشاء نیز دارای شرایط مشابه‌ی هستند.

كنترل در خزانه‌هاي احداث شده در مزارع شاليزاري: به‌منظور کنترل شیمیایی سوروف در خزانه‌های احداث شده در مزارع شالیزاری توصیه می‌شود که حدود 10 روز قبل از بذرپاشی، عملیات آماده‌سازی خزانه شامل دو مرتبه شخم عمود بر هم، گل‌خرابی و تسطیح و ماله، انجام شود. پس از آماده‌سازی بستر کاشت، خزانه غرقاب شده و علفکش‌ها مصرف شوند. در صورت آماده‌سازی زودتر بستر خزانه و تابش آفتاب و گرم شدن خاک، رویش بذر سوروف تحریک شده و علفکش‌ها دارای کارایی بیشتری در کنترل سوروف خواهند بود.

زمان مناسب کاربرد علفکش‌های خاک‌پاش در خزانه حدود یک هفته قبل از بذرپاشی شلتوک در خزانه است. به‌علاوه حدود دو روز قبل از بذرپاشی خزانه، باید آب خزانه خارج شده و سپس به‌منظور حذف باقیمانده علفکش، ماله‌کشی خاک لایه‌رویی خزانه انجام شود تا هم اثرات احتمالی باقی‌مانده علفکش روی بستر خزانه از بین برود و هم گازهای جمع شده در بستر خزانه (در اثر شرایط احیایی ناشی از غرقاب چند روزه خزانه) خارج شوند. به‌علاوه ماله‌کشی سبب فشردگی خاک و جلوگیری از فرورفتن شلتوک در گل و لای بستر خزانه هنگام بذرپاشی می‌شود که این عمل می‌تواند از مرگ و میر بخشی از شلتوک‌ها جلوگیری کند.

شکل1- علف‌هرز سوروف در شالیزار

اگرچه در شرایط آب و هوایی گرم‍‌تر کشاورزان پیش‌جوانه‌دار کردن شلتوک را ضروری نمی‌دانند، اما پیش‌جوانه‌دار کردن شلتوک قبل از کشت در خزانه، در خزانه‌هایی که علفکش مصرف شده است ضروری می‌باشد. شلتوک قبل از پیشجوانه‌دار شدن و هنگام جذب آب و متورم شدن به‌شدت به مقادیر بسیار اندک باقی‌مانده علفکش‌ها در خاک حساس می‌باشد. عدم جوانه‌زنی یکنواخت شلتوک کشت شده در خزانه و یا عدم جوانه‌زنی بذور قرار گرفته در داخل خاک، به‌دلیل وجود باقیمانده علفکش‌ها در خاک خزانه و یا جریان علفکش‌ها از طریق آب آبیاری و ورود به خزانه، مشاهده شده است.

کنترل شیمیایی سوروف در خزانه با دو گروه از علفکش‌ها انجام می‌شود. علفکش‌های خاکپاش اولین علفکش‌های مصرفی در خزانه هستند که معمولا حدود یک هفته قبل از کشت شلتوک در خزانه به کار برده می‌شوند.

علفكش‌هاي خاکپاش براي كنترل سوروف هوشمند در خزانه

• پرتیلاکلر (ریفیت، 1.75 لیتر در هکتار)
• تیوبنکارب (ساترن، 5 لیتر در هکتار)
• بوتاکلر (ماچتی، 3.5 لیتر در هکتار)
• کانسیل (تریافامون + اتوکسیسولفورون، 100گرم در هکتار)
• اگزادیارژیل (تاپ‌استار، 3.5 لیتر در هکتار)

علفكش‌هاي برگپاش براي كنترل سوروف هوشمند در خزانه

1-بیس‌پایریباک سدیم (حدود 30 گرم ماده مؤثره در هکتار)- این علفکش با اسامی تجاری متعددی همانند نومینی، کلین‌وید، وجین و مون‌رایس در بازار موجود است.

2-استام‌داکس (پروپانیل + بن‌سولفورونمتیل، 46.6% DF) به‌میزان حدود سه کیلوگرم ماده تجاری در هکتار.

3-پیری‌بنزوکسیم (پیریماکس)- میزان مصرف این علفکش 35 تا 40 گرم ماده مؤثره در هکتار است.

این علفکش‌ها 2 تا 7 روز قبل از انتقال نشاهای برنج از خزانه به زمین اصلی به‌کار برده می‌شوند. درصورت سمپاشی خزانه با علفکش‌های برگ‌پاش، گیاهچه‌های سوروف رویش یافته در داخل نشاهای برنج، پس از انتقال به مزرعه و نشا شدن، قادر به بازیابی و رشد مجدد نخواهند بود و به‌تدریج خشک شده و از بین می‌روند. درصورت استفاده از دوز توصیه شده علفکش‌ها، گیاهچه‌های برنج، گیاه‌سوزی نداشته و خسارتی را متحمل نخواهند شد. این علفکش‌ها با سمپاش و فشار حدود دو بار بر روی خزانه پاشیده می‌شوند. مقدار آب مصرفی برای استفاده در سمپاش و رقیق کردن علفکش، 170 تا 200 لیتر در هکتار می‌باشد.

كنترل شيميايی سوروف هوشمند در زمين اصلی

علفکش‌ها بیشترین نقش را در کنترل سوروف دارند و تقریبا در تمام مزارع شالیزاری کشور حداقل یک علفکش برای کنترل سوروف مصرف می‌شود. علفکش‌های مورد استفاده برای کنترل سوروف به‌طورکلی به دو گروه خاک‌مصرف یا خاکپاش و برگ‌مصرف یا برگپاش تقسیم‌بندی می‌شوند.

در کشت نشایی برنج، عملیات گلخرابی (پادلینگ) و ماله با فاصله یک تا دو روز نسبت به نشاکاری انجام می‌شود. این عملیات سبب کنترل تمام علف‌های هرز رویش یافته می‌شود، بنابراین کاربرد علفکش قبل از نشاکاری در این مزارع ضرورت ندارد. در برخی موارد فاصله بین گل‌خرابی تا نشاکاری حدود یک هفته یا بیشتر است و ممکن است مصرف علفکش‌ها پس از نشاکاری قادر به کنترل علف‌های هرز رویش یافته نباشند که در این‌صورت کاربرد علفکش قبل از نشاکاری اجتناب‌ناپذیر است. همچنین برخی کشاورزان به‌دلیل وقت آزاد و یا محدودیت دسترسی به آب، کاربرد علفکش قبل از نشاکاری را ترجیح می‌دهند.

علفكش‌هاي خاکپاش مناسب براي كنترل سوروف و كاربرد قبل از نشاكاري

به‌دلیل تحمل نشاهای برنج به برخی علفکش‌های خاکپاش کاربرد آن‌ها قبل از نشاکاری و قبل از رویش علف‌هرز امکان‌پذیر است. مهمترین علفکش‌های خاکپاش مناسب برای کاربرد قبل از نشاکاری عبارتند از:

1-پندیمتالین- این علفکش سوروف و دیگر علف‌های هرز یکساله را قبل از رویش کنترل می‌کند. مصرف علفکش یک تا دو روز بعد از گل‌خرابی و آماده‌سازی مزرعه، یعنی پس از نشست خاک گل‌آب شده و قبل از رویش علف‌های هرز توصیه می‌شود. محدودیت عمده پندیمتالین این است که این علفکش فقط پیش‌رویشی است و فاقد کارایی بر روی علف‌های هرز پس از ظهور جوانه اولیه است.

2- اکسادیارژیل- این علفکش همانند پندیمتالین مصرف می‌شود، اگرچه در اوایل رویش نیز قادر به کنترل سوروف می‌باشد.

3-پرتیلاکلر- این علفکش را میتوان حدود 5 تا 7روز قبل از نشاکاری به‌کار برد، ولی بهترین زمان کاربرد آن 5 تا 7روز پس از نشاکاری است. پرتیلاکلر در کرت‌های غرقاب سوروف را تا مرحله یک و نیم برگی کنترل می‌کند، بنابراین کشاورز زمان بیشتری برای کاربرد این علفکش در اختیار دارد.

دو علفکش پندیمتالین و پرتیلاکلر نسبت به اکسادیارژیل دارای طول دوره کارایی بیشتری در کنترل سوروف هستند. اگرچه علفکش‌های اکسادیارژیل و پندیمتالین علفکش‌های پیش‌رویشی هستند، در عین حال قابلیت کاربرد زودهنگام پس از نشاکاری را نیز دارند.

درصورت نشاکاری دستی، به‌دلیل اثرات سوء علفکش بر سلامت شالیکاران، مصرف هیچ علفکشی قبل از نشاکاری توصیه نمی‌شود.

علفكش‌هاي خاکپاش مناسب براي كاربرد پس ازنشاكاري جهت كنترل سوروف

1-علفکش‌های پیش‌رویشی پندیمتالین و اکسادیارژیل برای کاربرد پس از نشاکاری نیز همانند قبل از نشاکاری مناسب هستند. نکته مهم این است که زمان مناسب مصرف این علفکش‌ها یک تا دو روز پس از نشاکاری و قبل از رویش علف‌های هرز می‌باشد.

2-علفکش پرتیلاکلر یک علفکش پیش‌رویشی تا اوایل پس‌رویشی است و بهترین زمان مصرف آن 5 تا 7 روز بعد از نشاکاری است، اگرچه در شرایط مشابه‌ی قبل از نشاکاری نیز قابلیت کاربرد دارد.

3- تیوبنکارب، دیگر علفکش پیش‌رویشی است که به‌منظور کنترل سوروف به‌صورت پیش‌رویشی تا اوایل رویش (قبل از ظهور برگ دوم سوروف) دارای کارایی بسیار خوبی است. تحمل ارقام برنج ایرانی به تیوبنکارب کمتر از دیگر علفکش‌ها می‌باشد و کاربرد این علفکش قبل از نشاکاری و یا کاربرد آن بلافاصله پس از نشاکاری و نیز کاربرد آن در خاک‌های سست و باتلاقی توصیه نمی‌شود. عدم رعایت نکات فنی فوق و مصرف سلیقه‌ای تیوبنکارب، سبب توقف رشد و برخی اختلالات رشدی در برنج می‌شود. زمان کاربرد این علفکش حدود سه تا پنج روز پس از نشاکاری (پس از تثبیت و یا نشست خاک) و در کرت‌های غرقاب و شرایطی که وزش باد نباشد، توصیه می‌شود. کاربرد تکراری یا هرساله تیوبنکارب توصیه نمی‌شود.

4-علفکشهای پیرازکلر (پرتیلاکلر + پیرازوسولفوروناتیل، 3کیلوگرم ماده تجاری در هکتار)، هولدان (پندیمتالین + کلومازون، 2.5 تا 3 کیلوگرم ماده تجاری در هکتار)، (کانسیل تریافامون + اتوکسیسولفورون، 100 تا 150 گرم ماده تجاری در هکتار)، (فلوستوسولفورون ذکور، 30گرم ماده تجاری در هکتار) و متازوسولفورون (گینگا، 200گرم ماده تجاری در هکتار) برای کنترل سوروف به‌صورت پیش‌رویشی و اوایل پس‌رویشی ثبت شده‌اند. زمان مناسب کاربرد این علفکش‌ها حدود 5 تا 7روز پس از نشاکاری است. مصرف این علفکش‌ها قبل از نشاکاری و یا بلافاصله پس از نشاکاری علاوه بر اینکه موجب توقف رشد برنج می‌شود، از نظر کنترل سوروف دارای کارایی کمتری نیز می‌باشد. غرقاب مزرعه و قرار گرفتن علف‌های هرز در زیر آب منجر به افزایش کارایی علفکش‌های خاکپاش می‌شود.

5- تریافامون + اتوکسیسولفورون (کانسیل، 100 تا 150 گرم در هکتار)

6-فلوستوسولفورون (ذکور، 300گرم در هکتار).

7-پنوکسولام (ریزلان، 150سی‌سی در هکتار).

زمان مناسب کاربرد علفکش‌های فوق 5 تا 7 روز پس از نشاکاری است.

علفكش‌هاي برگپاش براي كنترل سوروف در مزارع برنج

1-بیس‌پایریباک‌سدیم ( 25تا 30گرم ماده مؤثره در هکتار).

2-پروپانیل + بنسولفورونم‌تیل (استمداکس، 2.5کیلوگرم ماده تجاری در هکتار).

3-سای‌هالوفوب + پنوکسولام ( 2.5 لیتر ماده تجاری در هکتار).

4-پنوکسولام (ریزلان، 150 سی‌سی ماده تجاری در هکتار).

تمام این علفکش‌ها در مرحله‌ی 3 تا 5 برگی علف‌های هرز بر روی اندام‌های هوایی سوروف محلول‌پاشی می‌شوند. با افزایش سن و یا تعداد برگ گیاهچه‌های سوروف تحمل این علف‌هرز به علفکش‌ها افزایش می‌یاید.

بهداشت زراعی- كنترل سوروف در حاشيه مزارع

بررسی‌های میدانی در زمان برداشت نشان داد که تراکم گونه رایج سوروف در داخل کرت‌های برنج در مقایسه با حاشیه و مرزهای اطراف، حدود 99 درصد کمتر است که بیانگر کارایی بسیار خوب روش‌های مبارزه رایج در کنترل سوروف و دانش کافی کشاورزان در مدیریت این علف‌هرز می‌باشد. علیرغم مبارزه تلفیقی و ممتد با سوروف در تمام مزارع برنج، این علف‌هرز همواره در شالیزارها حضور داشته و به‌عنوان مهمترین علف‌هرز مطرح است. دلیل این امر فقدان بهداشت زراعی و عدم مدیریت سوروف در حاشیه مزارع و رها شدن شالیزارها پس از برداشت برنج است. علف‌هرز سوروف قادر است پس از برداشت برنج رویش پیدا کرده و تولید بذر نماید و آلودگی سال یا سال‌های بعد را موجب شود.