این ترکیبات در آب به مقدار کم حل می‌شوند ولی در چربی نسبتا محلولند. خاصیت چربی‌دوستی این دسته از ترکیبات باعث می‌شود که در لایه مومی کوتیکول برگ نفوذ کنند و به فاصله کمی از محل اصلی پخش شوند، تا جایی که گاهی از سطح بالایی برگ به سطح پایینی آن می‌رسند. البته نفوذ از اپیدرم سطح زیرین برگ بهتر از سطح بالایی برگ انجام می‌شود. این دسته از حشره‌کش‌ها باید قبل از رفتن به محل تاثیر فعال شوند. فعال شدن به وسیله واکنش اکسیداسیون صورت می‌گیرد که باعث می‌شود ترکیب حاصل بیشتر قطبی شده و اندکی خاصیت سیستمیک پیدا کند. در صورتی که ترکیب اصلی این خاصیت را ندارد به هر حال حلالیت کم این ترکیبات در آب، از انتقال راه دور آنها در داخل شیره گیاهی جلوگیری می‌کند. بخش کوچکی از این آفت‌کش‌ها مخصوصا وقتی در خاک و اطراف ریشه مصرف شوند، در داخل شیره خام انتقال پیدا می‌کنند. پایداری این ترکیبات در گیاه از چند روز تا چند هفته است.
در ادامه به معرفی بعضی از این حشره‌کش‌ها و نحوه استفاده و موارد مصرف آنها پرداخته می‌شود.
عکس 1: مگس زیتون
6. دیازینون: دیازینون یک ترکیب فسفره تماسی و گوارشی است که هم در خاک و هم در روی اندام‌های هوایی گیاهان مصرف می‌شود. این حشره‌کش در سال 1388 بیشترین مصرف را در بین آفت‌کش‌های مصرفی در ایران داشته و بیش از 10% مصرف کل آفت‌کش‌ها را به خود اختصاص داده است. سمیت آن از راه جلد برای انسان و دام کمتر، ولی از راه تنفس بیشتر است؛ لذا در موقع سم‌پاشی با این آفت‌کش باید ماسک مخصوص به کار برد. این ترکیب با بیشتر حشره‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها قابل اختلاط است و این حشره‌کش به صورت پودر قابل تعلیق 40% و امولسیون 60% جود دارد. این دو فرمولاسیون با نام تجاری بازودین عرضه می‌شد. دیازینون یک حشره‌کش طیف وسیع بوده و علیه حشرات خانگی و آفات باغ، گیاهان زینتی، حیوانات دست‌آموز حتی پشه و مگس در اصطبل‌ها استفاده می‌گردد. برای مبارزه با آفات درختان میوه مانند کنه‌ها، شته‌ها، کرم گوجه، کرم سیب، کرم گلابی، مگس گیلاس و پسیل گلابی1 تا 1.5 کیلو پودر قابل تعلیق دیازینون 40% در هزار لیتر آب مصرف می‌شود. دوام دیازینون روی درختان و گیاهان حدود 10 روز و در سم‌پاشی منازل حدود 4 تا 6 هفته است. گرانول دیازینون از سال 211355 برای کنترل کرم ساقه‌خوار برنج در شمال ایران مصرف می‌شود. گرانول به صورت 5 و 10 درصد موجود است و میزان مصرف آن علیه کرم ساقه‌خوار نسل اول 15 کیلو گرانول 10% و یا 30 کیلو گرانول 5% بعد از نیمه خرداد است. برای نسل دوم گرانول 5% را به میزان 30-40 کیلو در اواخر تیر یا اوایل مرداد مصرف می‌کنند. همچنین برای ارقام دیررس برنج مقادیر مشابهی را در شهریور ماه مصرف می‌نمایند. گرانول بعد از پاشیده شدن در آب شکفته شده و دیازینون وارد آب می‌شود. سپس دیازینون جذب ریشه شده و غلظت ان در روز پنجم بعد از کاربرد در گیاه به بالاترین میزان می‌رسد. غلظت دیازینون در غلاف برگ همواره بیشتر از برگ و ریشه برنج است.
گرانول دیازینون 10% به نسبت 20 کیلو در هکتار، کرم سفید ریشه (عکس2) را بهتر از کاربوفوران، لیندین و کلرپایریفوس کنترل می‌کند.
عکس2: کرم سفید ریشه
7. کلرپایریفوس: یک حشره‌کش طیف وسیع است که اثر تماسی گوارشی و تدخینی دارد. این ترکیب در خاک و همچنین روی اندام‌های هوایی گیاه به کار می‌رود. فعالیت آن در خاک حدود 2 تا 4 ماه دوام دارد. اثر تدخینی آن خوب است، به طوری که از طریق فاز بخار از محل مصرف در خاک به نقاط همجوار منتقل می‌شود. این حشره‌کش به صورت امولسیون 40.8% و نیز گرانول 5% عرضه می‌شود. سازمان حفظ نباتات کشور امولسیون 40.8 آن را به نسبت 1-1.5 در هزار، برای مبارزه با شپشک توت و به میزان 1.5-2 لیتر در هکتار علیه سپردار بنفش مرکبات، در جنوب ایران توصیه می‌کند. همچنین گرانول 5% این حشره‌کش به میزان 20 کیلو در هکتار برای مبارزه با کرم طوقه‌بر، در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد توصیه شده است. کلرپایریفوس برای انسان و حیوانت نسبتا کم خطر بوده و قبلا در بعضی کشورها مصرف زیادی علیه حشرات خانگی مثل سوسری داشته است. در عین حال مصرف این حشره‌کش در نواحی مسکونی و روی بعضی از گیاهان مثل گوجه‌فرنگی ممنوع شده است. مخلوطی از کلرپایریفوس و کلرپایریفوس متیل با نام تجاری گلادیاتور و با فرمولاسیون موریانه‌کش غلیظ علیه موریانه‌ها (عکس 1) توصیه می‌شود.
شکل 1- موریانه
8. اتریمفوس: یک ترکیب طیف وسیع غیرسیستمیک با اثرات تماسی و گوارشی است. اتریمفوس به صورت امولسیون 50% موجود است که به مقدار یک لیتر در هکتار علیه آفات راسته بال پولکداران، سخت بالپوشان و دوبالان توصیه می‌شود. مصرف آن روی درختان مرکبات، میوه، انگور و زیتون است. فعالیت آن روی گیاه حدود 7 تا 14 روز ادامه دارد و در گیاه و بدن حیوانات تجزیه می‌شود. این ترکیب علیه پسیل و لارو مگس مصرف می‌شود. امولسیون 50% این حشره‌کش به میزان یک لیتر در هکتار علیه کرم آلو و به میزان 2 لیتر در هکتار، علیه برگخوارها مصرف می‌شود.
9. پریمیفوس متیل: حشره‌کشی است که از راه‌های تماسی، گوارشی و تنفسی بر روی عده زیادی از حشرات و کنه‌های مضر برای گیاهان، اثر می‌کند. تعداد زیادی از حشرات مکنده از جمله: شته‌ها، سفیدبالک‌ها، شپشک‌ها، زنجرک‌ها، سن‌ها، سخت‌بالپوشان (سوسک‌ها و سرخرطومی‌ها)، پروانه‌ها (لاروهای شب‌پره‌ها و روزپرک‌ها) و همچنین لاروهای پروانه‌هایی که به داخل چوب حمله می‌کنند (کرم خراط)، انواع تریپس‌ها، دوبالان و راست بالان (ملخ‌های مهاجر و بومی) نسبت به این ترکیب حساسیت نشان می‌دهند. پیریمیفوس متیل در بازار به صورت مایع غلیظ امولسیون‌شونده 50% موجود است و در ایران به میزان 1.5 لیتر در هکتار علیه عسلک پنبه (عکس 2) توصیه شده است. همچنین می‌توان امولسیون فوق را به نسبت 2 لیتر در هکتار، علیه میوه‌خوار خرما مخصوصا وقتی با کنه خرما همراه باشد، مصرف کرد. این حشره‌کش به عنوان یک حشره‌کش تدخینی در انبارها نیز مصرف می‌شود. عده زیادی از آفات انباری از جمله حشرات مقاوم به حشره‌کش‌های دیگر، نسبت به این ترکیب حساسیت دارند. در سیلوها و انبارها علاوه‌بر این‌که آفات را کنترل می‌کند تا چند ماه هم از آلوده شدن مجدد محصولات و مواد انبار شده به آفات جلوگیری می‌کند. این موضوع به دلیل دوام کافی آن در روی بسته‌ها و کیسه‌های حاوی مواد انباری و همچنین روی سطوح و دیوارهاست. در صورتی که بخواهند دیوار انبار را سم‌پاشی کنند، یک لیتر امولسیون 50% را در آب حل کرده و با آن در حدود 1000 متر مربع از دیوارهای انبار را سم‌پاشی می‌کنند.
شکل 2- عسلک پنبه
Eto, M. (1976). Organophophorous pesticides. CRC.
Farm chemical handbook. (2000). Miester publication.
Gruzdyer, G. S., Zinchenco, V. A., Kalinin, V. A. and R. I. Slovtsov. (1988). The chemical protection of plants, Mir publishers.