مقاله آشنایی با زراعت یونجه

ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻴﺎه ﻋﻠﻮﻓﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻛﺎﺷﺖ آن ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از ﺛﺒﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑـﺎز میﮔـﺮدد. اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ ﻣﺒﺪأ ﻳﻮﻧﺠﻪ را دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد. ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه، ﻣﺒـﺪأ اﺻﻠﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ آﺳﻴﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﺮان ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷده اﺳﺖ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎي وﺣﺸﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖﮔﺴﺘﺮده‎اي، از ﭼﻴﻦ ﺗـﺎ اروﭘـﺎ و از آﻧﺠـﺎ ﺗـﺎ ﺷـﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘـﺎ ﭘـﺮاﻛﻨﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ، وﻟﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺻﻠﻲ و اوﻟﻴﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي وﺣﺸﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻼت آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ، ﺟﻨﻮب ﻗﻔﻘﺎز، ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﻛﺸﻤﻴﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻳﺎدﺷـﺪه در ﻛـﺸﻮرﻫﺎي اﻳـﺮان، ﺳـﻮرﻳﻪ، ﺗﺮﻛﻴﻪ، ﻋﺮاق، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ.

مشخصات گیاهشناسی یونجه

  ﻳﻮﻧﺠﻪ ﭘﺲ از ﺟﻮانهزﻧﻲ دو ﺑﺮگ ﻟﭙﻪاي ﻳﺎ ﻛﻮﺗﻴﻠـﺪوﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﻲکند، ﻛـﻪ از ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ ﺑﺮگﻫﺎ،  ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ  ﺑﺮگ ﺳﺎده ﺑﻪ وﺟﻮد میآﻳﺪ ﻛـﻪ ﺗـﻚ ﺑﺮﮔﭽﻪاي ﺑـﻮده و داراي دﻣبرﮔﻲﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ. ﺑـرگﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘﻨـﺎوب، ﺳـﻪ ﺑﺮﮔﭽﻪای و دمبرگدار ظاهر میشوند. البته در برخی از ارقام، برگهای حقیقی چند برگچهای هستند. برگچههای ارقام و اکوتیپهای مختلف از نظر اندازه بسیار متفاوت بوده و از نظر شکلی نیز از حالت به نسبت باریک تا کروی دیده میشوند، ولی اکثرا تخم مرغی شکل هستند. ساقههای یونجه از حالت عمودی تا مایل به خوابیده دیده می‌شوند. کرکهای نرم و ریزی ساقههای یونجه را میپوشانند. یونجه بسته به نوع رقم دارای ریشه اصلی، ریشههای جانبی، ریشههای خزنده و ریزومها است. یونجه دارای گل آذین محوری یا گل آذین خوشهای است که از نظر درازا و تراکم گوناگون است. حدود 5 تا 50 گل در گل آذین یونجه میتواند وجود داشته باشد. رنگ گل در یونجه متفاوت است و به رنگهای ارغوانی، سفید، بنفش، زرد و یا ترکیبی از آنها دیده میشود، ولی رنگ اغلب گلها در یونجه ارغوانی است. میوه یونجه به صورت یک نیام یا غلاف پیچدار و حلزونی با بذرهای قلوهای شکل میباشد و دارای دو تا چهار پیچش است. در طول رسیدن نیام یونجه، بذرهای درون آن به هم نزدیک شده و به علت رشد بیرونی سه گوش بنظر میرسند. بذرهای یونجه بطور معمول بصورت قلوهای شکل دیده میشوند، هر چند گاهی به شکل بیضی و سه گوش نیز دیده میشوند.

جدول 1- مشخصات گیاه شناسی یونجه

نام فارسی

یونجه

نام انگلیسی

Alfalfa

نام علمی

Medicago sativa

خانواده

باقلاییان


شکل 1- آشنایی با قسمت های مختلف گیاه یونجه

شکل 1- آشنایی با قسمت های مختلف گیاه یونجه

کاشت

یونجه را میتوان در بهار و یا اواخر تابستان کشت کرد. در مناطق سرد و با احتمال سرمازدگی، کشت بهاره به کشت اواخر تابستان ترجیح داده میشود. کشت بهاره بیدرنگ پس از رفع خطر سرمازدگی می‌تواند انجام شود. یونجه در مراحل اولیه استقرار مقاومت بالای به سرما نشان میدهد، ولی رفته رفته از میزان مقاومت آن به سرما کاسته شده و در مرحله دو برگچهای حقیقی به کمترین میزان خود می‌رسد.  بطور کلی میزان تراکم توصیه شده برای کشت بذر یونجه 60 بذر در هر متر مربع و حدود 20 تا 25 کیلوگرم بذر در هکتار می‌باشد.

بهترین دمای خاک برای جوانهزنی بذور یونجه 18 تا 29 درجه سلسیوس است، ولی بذرهای یونجه در دماهای بالاتر از 2.8 درجه سلسیوس میتوانند جوانه بزنند. دمای بهینه سرعت جوانهزنی بذر را افزایش داده و از اینرو مدت زمان کاشت تا جوانهزنی را کاهش میدهند. اگر شرایط محیطی مناسب برقرار باشد، جذب آب 24 تا 48 ساعت پس از کاشت آغاز میشود. ریشهچه پیش از بیرون آمدن از پوسته به سرعت در خاک نفوذ کرده و ریشهای بلند، باریک و بطور معمول عمودی و بدون انشعاب را تشکیل میدهد، که این ریشه در نخستین فصل رشد تا عمق 150 تا 180 سانتیمتر میتواند در خاک نفوذ کند.

یکی از اقدامهای اولیه و بسیار مهم در زراعت یونجه، تعیین محلی مناسب برای کشت آن است. هر چند یونجه در طیف وسیعی از شرایط محیطی میتواند رشد کند و محصول تولید نمایید، ولی با بررسی اولیه دقیق و علمی میتوان بیشینه بهره‌وری را به دست آورد. مکان مناسب برای کشت یونجه باید مناسبترین میزان عمق نفوذ ریشه، عناصر غذایی، تهویه و آب را برای گیاه فراهم کرده و بدون تنشهای عمده شوری و قلیایی و غیرغرقاب باشد.

مزرعه یونجه

شکل2- مزرعه یونجه

یونجه را میتوان در طیف گستردهای از بافتهای خاک با موفقیت تولید کرد، ولی خاکهای لومی-شنی و لومی-رسی ترجیح داده میشوند. همچنین خاک باید به حد کافی عمیق باشد تا ظرفیت نگهداری آب را در حد مورد نیاز فراهم سازد. یونجه ریشه اصلی درازی دارد که تا اعماق بیشتری نسبت به ریشه بیشتر گیاهان زراعی مانند ذرت و گندم نفوذ میکند. برای زراعت یونجه pHهای 6.3 تا 7.5 توصیه میشود، چون در این محدوده فعالیت باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن بیشتر تحریک می‌شود.

داشت

یونجه نسبت به دیگر گیاهان زراعی، نیاز آبی به نسبت بالایی دارد. یونجه برای تولید هر کیلوگرم ماده خشک 560-830 لیتر آب مصرف میکند. منبع آب بایستی بتواند برای آبیاری هر هکتار یونجه دست کم 80-100 لیتر آب در دقیقه فراهم کند.

آبیاری یونجه

شکل3- آبیاری مزرعه یونجه

مدیریت علف عای هرز برای تولید یونجه بسیار ضروری است. علف های هرز با ایجاد رقابت در استفاده از فضا، مواد غذایی، نور و آب و نیز کاستن از کیفیت یونجه برداشت شده، میتوانند آسیب و زیان های فراوانی را ایجاد کند. یکی از مهمترین علف های هرز مزرعه یونجه سس است. سس یونجه علاوه بر کاهش کمی محصول، در صورت اختلاط با علوفه باعث کاهش ارزش اقتصادی آن ها نیز میشود. چندین علف کش پس از ظهور و پیش از ظهور برای کنترل سس میتوان استفاده کرد. علف کش های پیش از ظهور مانند (کرب، ترفلان، پراول) و علف کش های پس از ظهور مانند (داکتال، راپتور، پرسیویت و گراماکسون) اشاره کرد.

برداشت

ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻮﻧﺠﻪ در ﻫﺮﭼﻴﻦ ﺑﺮداري ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻴﻦ ﻫﺎ و ﺑﻠﻮغ ﮔﻴﺎه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ. از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻋﻠﻮﻓﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪن ﮔﻴـﺎه ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺷـﻜﻮﻓﻪدﻫـﻲ، ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ. وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ، ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﻳﺰش ﺑرگﻫﺎ و ﺑﺮﺧﻲ از دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﮔﻴـﺎه ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﻴﺰان ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﻫﻨﮕﺎم 50 درﺻﺪ ﮔﻠﺪﻫﻲ    و ﻳﺎ ﻛﻤـﻲ ﭘـﺲ از آن ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣﻲآید. اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ اواﻳﻞ ﮔﻠﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ ﺑﻮده، وﻟﻲ ﭘـﺲ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺷﻴﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﻢ میﺷﻮد. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ، ﺳﺮﻋﺖ واﻗﻌﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎ ي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄـﻲ، ﺣﺎصلﺧﻴـﺰ ي ﺧـﺎك، رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك، رﻗﻢ ﻳﺎ اﻛﻮﺗﻴﭗ ﻳﻮﻧﺠﻪ و دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد.

ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺠـﻪ در اواﻳـﻞ روز و ﺑﻲ درﻧـﮓ ﭘـﺲ از ﭘﺎﻳـﺎن ﺷـﺒﻨﻢ ﺑـﺮ روي ﮔﻴـﺎه ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﻮد. ﺑﺮداﺷﺖ ﻳﻮﻧﺠﻪ در اواﻳﻞ ﺻﺒﺢ اﻳﻦ اﺟﺎزه را ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛـﻪ ﻋﻠﻮﻓـﻪ ﻃـﻲ ﻳـﻚ روز ﻛﺎﻣل ﺧﺸﻜﺎﻧﺪه ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ رﺳﺎﻧﺪن زﻣﺎن ﺧـﺸﻚ ﺷـﺪن،آﺳﻴﺐ و زﻳـﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻨﻔﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮﺳﺪ و ﻋﻠﻮﻓﻪ ﻃﻲ زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮي از ﻳﻮﻧﺠﻪزار ﮔﺮدآوري ﺷـﻮد و  از ﮔﺰﻧﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ آب و ﻫﻮاﻳﻲ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ.

برداشت یونجه

شکل 4- برداشت یونجه

ﻣﻨﻴﺮی فر، ﺣﺴﻦ. (1394). راهنمای یونجه (کاشت، داشت، برداشت). تهران: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

ارسال نظر