مشخصات گیاه‌شناسی باقلا
باقلا گیاهی است علفی یک ساله، دارای ساقه شیاردار و به ارتفاع 30 تا 80 سانتی متر برگهای آن مرکب از 2 تا 6 برگچه درشت و عاری از پیچک است. گل‌های درشت و سفید یا گلی رنگ آن لکه‌های سیاه رنگ داشته به تعداد 2 تا 5 تای در کنار هم ظاهر می‌شوند. میوه آن نیام پوشیده از کرک، متورم، ضخیم به طول 10 تا 20 سانتیمتر و دارای برجستگی‌های محسوس در محل دانه‌ها است. باقلا گیاهی کوتاه عمر، مقاوم به خشکی و پرشاخ و برگ است و محصول آن طی 3-2 ماه می‌رسد. منشأ باقلا منطقه مدیترانه، جنوب غربی آسیا و احتمالاً اطراف دریای خزر می‌باشد. این گیاه سابقه کشت طولانی دارد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی باقلا
|
نام فارسی
|
باقلا
|
|
نام انگلیسی
|
Broad bean – Common bean
|
|
نام علمی
|
Vicia faba
|
|
خانواده
|
بقولات
|
شکل 1- آشنایی با شکل ظاهری قسمت های مختلف گیاه باقلا
کاشت
باقلا به عنوان یک محصول زمستانه و روز بلند در سطح وسیع در مناطق گرمسیری با زمستان ملایم و در ارتفاعات زیاد (بالاتر از 1200 متر از سطح دریا) کاشته میشود. دامنه کشت این گیاه از حدود 9 درجه شمالی تا بیش از 40 درجه شمالی و از سواحل تا ارتفاع بیش از 2000 متر از سطح دریای آزاد امتداد دارد.
باقلا محصول فصل خنک با دامنه دمایی (13-5) و (27-22) درجه سانتیگراد برای جوانه زنی است و پس از جوانه زنی تا 4 برگی شدن، سرمای تا 5 درجه زیر صفر را تحمل میکند. گرمای زیاد باعث کاهش گل و میوه میشود، رشد و نمو مطلوب و تشکیل میوه در گیاه منوط به دمای پایین همراه با رطوبت نسبی زیاد است.
به دلیل متفاوت بودن شرایط اقلیمی و جوی، درجه حرارت محیط و خاک قابل کشت باقلا، زمان کشت آن هم در مناطق مختلف متغییر است، بهترین زمان کشت زمانی است که گرمای تابستان تمام شده و سرمای زمستان نیز شروع نشده باشد، بنابراین بهترین زمان کشت برای کشت پاییزه نیمه دوم مهر تا اوایل آذر ماه می‌باشد، پیش از کشت بذر باقلا برای جلوگیری از توسعه و خسارت امراض خاکزی یا حشرات طی دوران سبز شدن و استقرار گیاهچه با یکی از سموم قارچکش (مانکوزب یا کاربندازیم به مقدار 2 در هزار) ضد عفونی شود.
مقدار بذر مصرفی در کشت‌های مکانیزه حدود 150 تا 120 کیلوگرم در هکتار است، بذر باقلا به تعداد 2 عدد در عمق 4-5 سانتیمتر و به فاصله 25-30 سانتیمتری در زمین کاشته میشود. فاصله ردیف‌های کشت حدود 40-60 سانتیمتر است. تحقیقات نشان داده است، کشت دو ردیفه بذر، روی پشته‌های 90 سانتیمتری بطوریکه فواصل بوته‌ها روی ردیف کاشت 20 سانتیمتر باشد بالاترین عملکرد را داشته و از سایر کشت‌ها آسان‌تر است.
شکل 2- مزرعه باقلا
داشت
باقلا طی دوره رشد به 2 الی 6 نوبت آبیاری، بسته به منطقه مورد کشت نیاز دارد. از آنجایی که باقلا گیاهی حساس به شوری است بنابراین بایستی حتی الامکان از آب آبیاری با EC بیش از 3-4 دسی زیمنس بر متر استفاده نشود. کاهش رطوبت خاک و تنش رطوبتی در طی دوران رشد باقلا باعث ایجاد تیرگی در برگ‌ها میشود البته تیرگی مختصر برگ‌ها باعث افت عملکرد نمی‌شود بلکه از این تیرگی می‌توان برای برنامه ریزی آبیاری استفاده کرد. به محض ظهور اولین علامت تنش (تیرگی رنگ برگ‌ها) بایستی آبیاری انجام گیرد.
قبل از کشت باقلا و در مراحل تهیه زمین، بایستی 20-40 تن در هکتار کود دامی پوسیده به خاک مزرعه اضافه نمود. با توجه به توانایی باقلا در تثبیت ازت از طریق غدههای (گرهها) کوچک حاوی باکتری‌های ریزوبیوم روی ریشه آن، نیاز به 50-100 کیلوگرم ازت خالص در هکتار است که نیمی از آن در زمان کاشت (بعنوان استارتر) و بقیه آن هم بصورت سرک (45-50 روز پس از کاشت) استفاده میشود، باقلا برای رشد و محصول‌دهی بسته به نوع رقم و جنس زمین به 100-200 کیلوگرم در هکتار کودهای فسفره (فسفات آمونیوم) و 100-200 کیلوگرم در هکتار کودهای پتاسه نیاز دارد. لازم به ذکر است در مرحله تشکیل غلاف نیز کود ازته را به صورت سرک به خاک اضافه نموده و آبیاری می‌نمایند.
برداشت
محصول باقلا به دو صورت سبز و خشک هم بصورت دستی و هم به کمک ماشین برداشت میشود. در برداشت غلاف سبز، باقلا سبز پیش از زرد شدن برگ‌ها، برداشت میشود بطوری که دانه‌های داخل غلاف خمیری و نرم بوده و سبزی و تازگی خود را حفظ کرده باشند. در این روش عملکرد نهائی 50 درصد کاهش می‌یابد. در برداشت دانه خشک، پس از زرد شدن برگ‌ها و تغییر رنگ غلاف‌ها از سبز به قهوه‌ای برداشت صورت می‌گیرد. رطوبت بذر حدود 16 درصد، غلاف‌ها نسبتا خشک شده و حالت اسفنجی خود را از دست داده و به راحتی برداشت میشود. در زراعت سطوح بزرگ برداشت باقلا به صورت خشک با ماشین بگونه‌ای انجام میشود که در ابتدا ساقه‌ها را از نزدیک سطح خاک قطع نموده و سپس ساقه‌ها را همراه با غلاف بصورت دسته‌های بزرگ و عمودی در سطح مزرعه برای چند روزی قرار می‌دهند تا در مجاورت آفتاب خشک گردد. سپس با دستگاه خرمنکوب (دانه جدا کن) دانه‌ها را از غلاف جدا می‌کنند.
شکل 3- برداشت دستی باقلا سبز