مقاله آشنایی با قارچکش های دی تیوکاربامات (قسمت اول)

تحقیق روی مشتقات دی‌تیوکاربامات‌‌ها در سال 1931 آغاز شد. در سال 1934، دو محقق کاربامات‌ها را به عنوان حشره‌کش و قارچ‌کش به ثبت رساندند. به منظور تهیه دی‌تیوکاربامات‌ها، از تاثیر سولفیدکربن روی یک امین نوع اول یا دوم در مجاورت NaOH استفاده می‌گردد. نکته حائز اهمیت اینکه، دی‌تیوکاربامات‌ها را از تاثیر نمک‌های معدنی روی اسید دی‌تیوکاربامات‌ به دست نمی‌آورند، زیرا این اسید در حرارت‌های معمولی بسیار ناپایدار است.

 

دی‌تیوکاربامات‌ها به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

1-دی‌متیل‌دی‌تیوکاربامات‌ها: مانند قارچ‌کش‌های تیرام، فربام، زیرام، واپام.

2-اتیلن بیس‌دی‌تیوکاربامات‌ها: مانند قارچ‌کش‌های نابام، مانب، زینب و مانکوزب.

کاربرد این ترکیبات به عنوان قارچ‌کش‌های عمومی روی شاخ و برگ گیاهان چندان رضایت‌بخش نبود، اما ترکیب آنها با برخی از فلزات سنگین اثرات امیدوارکننده‌ای در این رابطه داشت. یکی از ترکیباتی که از همان اوایل برای محلول‌پاشی شاخ و برگ گیاهان در مقیاس وسیع به کار گرفته شد، فریک‌دی‌متیل‌دی‌تیوکاربامات یا فربام بود که به نام‌های فرمات، کاربان‌بلاک و کاربام نیز شناخته می‌شود. این ماده علیه بسیاری از قارچ‌های بیماری‌زای شاخ و برگ اثری فوق‌العاده و قاطع داشته و خاصیت گیاه‌سوزی آن نیز بسیار اندک است. بر اساس گزارش برخی از محققین در سال 1943، ترکیبی به نام سدیم‌اتیلن‌بیس‌دی‌تیوکاربامات با نام تجاری نابام  نیز دارای خاصیت قارچ‌کشی بسیار مؤثری است. نابام ابتدا با نام تجاری دایتان به بازار عرضه شده بود. بعدها دو محقق دیگر نشان دادند که اگر سولفات روی و آهک به نابام اضافه شوند، خاصیت قارچ‌کشی آن به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد و علیه بسیاری از بیماری‌های قارچی درختان میوه و سبزیجات مؤثر خواهد بود. توصیه می‌شود که سولفات روی و آهک زمانی به محلول نابام اضافه شوند که قارچ‌کش مزبور، آماده پاشیدن روی گیاه باشد. در صورتی که سدیم موجود در ترکیب نابام با عنصر روی تعویض شود، قارچ‌کشی به نام زینب ایجاد می‌شود. جانشینی سدیم موجود در نابام با عنصر منگنز نیز قارچ‌کشی به نام مانب را به وجود می‌آورد.

مکانیسم تاثیر دی‌تیوکاربامات‌ها

دی‌تیو‌کاربامات‌ها روی آنزیم‌های چرخه‌های تنفسی، بخصوص آنزیم‌هایی که دارای گروه‌های SH هستند، مؤثرند. تمام دی‌تیوکاربامات‌ها داخل سلول نفوذ نمی‌کنند، فقط آنهایی که روی سیکل کربس و آنزیم‌های آن اثر دارند وارد سلول قارچی می‌شوند. محققین معتقدند اتیلن‌بیس‌دی‌تیوکاربامات‌ها به شکل کامل وارد سلول قارچی نمی‌شوند زیرا وجود هوا برای تاثیر این گروه از ترکیبات ضروری است. عقیده بر این است که این ترکیبات ابتدا به ترکیبات دیگری با خاصیت قارچ‌کشی تبدیل می‌شوند و ترکیبات اخیر وارد سلول می‌شوند.

در ادامه تعدادی از سموم مهم از گروه دی‌تیو‌کاربامات‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-تیرام که جز اولین قارچ‌کش‌های مفید است، از به هم پیوستن دو مولکول اسید دی‌تیوکاربامیک به دست می‌آید. این ماده با نام تجاری Tauds، ابتدا به عنوان عامل فعال کننده در ترکیبات سازنده لاستیک به کار گرفته می‌شد. تیرام خالص به صورت بلورهای مایل به زرد است که دارای 53.3 درصد گوگرد است. محصولات تجاری تن معمولا 70 درصد تیرام خالص دارند. بعد از کشف خاصیت قارچ‌کشی و ثبت قانونی آن، در آمریکا با نام تجاری Tersan علیه بیماری‌های قارچی چمن (شکل 1) و در انگلستان با نام تجاری Teresan برای بیماری‌های قارچی گل لاله عرضه شد. همچنین تیرام با نام تجاری Arasan برای ضدعفونی بذر و با نام تجاری Thylate برای حفاظت از شاخ و برگ درختان عرضه می‌شود.

یکی از انواع بیماری‌های قارچی چمن

شکل 1: یکی از انواع بیماری‌های قارچی چمن

مصرف عمومی آن در ضد عفونی بذر و پیاز است و در صورت کاربرد بیش از حد معمول، فاقد اثرات منفی در قوه نامیه بذر هستند. بذرهای ضدعفونی شده با تیرام مورد حمله حشرات قرار نمی‌گیرند، حتی بوی آن جوندگان را نیز فراری می‌دهد. برای ضد عفونی بذرهای کتان، جالیز، سبزی‌ها، گل‌ها، علوفه، پنبه و چغندرقند بسیار مفید است. این قارچ‌کش به طور متوسط به نسبت سه در هزار برای ضد عفونی بذر مصرف می‌شود و به عنوان ضد عفونی کننده خاک علیه قارچ‌های Botrytis، Phoma، Phytophtora، Pythium، Fusarium به میزان 5 تا 50 گرم در متر مربع در گل‌کاری‌ها و سبزی‌کاری‌ها مصرف می‌شود. تیرام در گلایول و سایر پیازها علیه زرد شدن برگ‌ها با محلول 250 گرم در 100 لیتر و 2 تا 3 بار به فاصله ده روز توصیه می‌شود. برای انبار کردن پیازها و بخصوص گلایول، ضد عفونی خشک و برای کاشتن آنها خیس کردن پیازها به مدت یک ساعت  در محلول 0.5% مناسب است. سمیت تیرام برای انسان زیاد نیست اما برای ماهی‌ها و مرغ‌ها سمی است و از سمپاشی اطراف استخرها و رودخانه‌ها باید اجتناب کرد.

2-فربام: فربام از اتصال سه مولکول اسید دی‌تیوکاربامیک و یک اتم آهن به دست می‌آید که به شکل گرد سیاه، سبک و باثباتی است که در آب حل نمی‌شود. فرمولاسیون پودر وتابل یا گرد آن  به صورت 76% به بازار عرضه می‌شود. فربام قارچ‌کشی پیشگیری کننده است که علیه اغلب قارچ‌های داخلی مصرف می‌شود اما روی سفیدک‌های پودری یا سطحی اثر ندارد. آهن موجود در آن از راه جوانه و برگ‌های جوان جذب می‌شود و کمبود آهن را در گیاه برطرف می‌کند. این قارچ‌کش برای مبارزه علیه بیماری‌های لکه سیاه سیب و گلابی، لب شتری هلو، انبونک آلو (شکل 2)، غربالی درختان میوه هسته‌دار، امراض قارچی گوجه فرنگی و سیب‌زمینی، هندوانه، خربزه و خیار مصرف می‌شود. همچنین در ضد عفونی بذر، از دو روش خشک و مرطوب استفاده می‌شود. در روش مرطوب، بذرها به مدت یک ساعت در فربام 5% نگهداری می‌شوند اما در روش خشک، بذرها را به نسبت 2 تا 6 در هزار با فربام آغشته می‌کنند. برای مبارزه با بیماری لکه غربالی درختان میوه هسته‌دار، از این قارچ‌کش به نسبت 2.5 در هزار بعد از گل‌دهی استفاده می‌شود. برای ضدعفونی خاک در خزانه‌ها از این قارچ‌کش به میزان 2 در هزار استفاده می‌شود. همچنین به‌کارگیری محلول 2 در هزار فربام در خزانه، گیاهان جوان را از پژمردگی حفظ می‌کند. سمیت این قارچ‌کش پایین است. از دیگر ویژگی‌های آن، فقدان خاصیت گیاه‌سوزی حتی در دزهای بالا و نیز سازگاری مطلوب با سایر ترکیبات قارچ‌کش است. فربام پوست و مخاط بینی را تحریک می‌کند که هنگام استفاده حتما باید جلوی بینی را با پارچه مرطوبی پوشاند. خاصیت قارچ‌کشی فربام به مرور زمان کاهش می‌یابد. فربام را با سایر دی‌تیوکاربامات‌ها و گوگرد می‌توان مخلوط کرد اما از ترکیب آن با نمک‌های مس و جیوه و مایعات آهک‌دار باید اجتناب کرد. فربام در آب سوسپانسیون سیاه رنگی تشکیل می‌دهد که اثر آن روی گیاه باقی می‌ماند و به همین دلیل مصرف آن در درختان میوه و زینتی محدود شده است. فربام را نباید نزدیک شعله قرار داد زیرا دارای قابلیت اشتعال است.

بیماری انبونک آلو

شکل 2: بیماری انبونک آلو

3-زیرام: زیرام یا دی‌تیوکاربامات روی از اتصال دو مولکول اسیدی دی‌تیوکاربامیک و یک اتم روی به دست می‌آید. ماده‌ای پودری شکل، سفیدرنگ و باثبات است، اما در مجاورت اسیدها تجزیه می‌شود، به همین دلیل نباید آن را در ظروف آهنی یا مسی بسته‌بندی و نگهداری کرد اما با توجه به اینکه در سمپاشی به نسبت 2 تا 3 در هزار مصرف می‌شود، اشکالی در این رابطه ایجاد نمی‌کند.

زیرام یک قارچ‌کش پیشگیری کننده است که علیه تمامی بیماری‌های قارچی بجز سفیدک‌های پودری و سیاهک‌های غلات مصرف می‌شود. مهم‌ترین بیماری‌هایی که توسط این قارچ‌کش کنترل می‌شوند عبارتند از:

الف: بیماری‌های قارچی گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی به نسبت 2 تا 2.5 در هزار.

ب: انواع سفیدک‌های دروغی به نسبت 1 تا 1.5 در هزار.

ج: لب شتری هلو (شکل 3)، انبونک آلو، لکه سیاه سیب و غربالی درختان میوه هسته‌دار به نسبت 1 تا 1.5 در هزار.

د: انواع زنگ‌ها

ه: بیماری لکه خاکستری چغندر به نسبت 1 تا 1.5 در هزار.

و: ضد عفونی خاک خزانه‌ها و بذر (به غیر از سیاهک‌های غلات)

از ویژگی‌های مهم این قارچ‌کش چسبندگی مطلوب و قابلیت ترکیب آن با سایر آفت‌کش‌ها است. برای تهیه محلول مناسب و یکنواخت از این قارچ‌کش، مقدار معینی از پودر را با دو برابر وزن آب مخلوط کرده و مخلوط را به شدت به هم می‌زنیم.

بیماری لب شتری هلو

شکل 3: بیماری لب شتری هلو

طالبی جهرمی،  خلیل (1391). سم‌شناسی آفت‌کش‌ها (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

 

ارسال نظر