همانند ضدعفونی بذر، در صورت لزوم و وجود آلودگی‌های مشکوک می‌توان برخی دیگر از اندام‌های گیاهی را نیز ضدعفونی کرد. برای ضدعفونی هر قسمت از گیاه، اصول و روش‌های خاصی وجود دارد که باید قبل از اقدام به ضدعفونی به منظور جلوگیری از هرگونه آسیب جزیی یا شدید به گیاه، با این اصول آشنایی لازم را داشت که در این مقاله به نحوه ضدعفونی پیاز و غده‌های گیاهان می‌پردازیم.
ضد عفونی غده
اولین مورد در رابطه با ضد عفونی غده‌ها در سال 1891 توسط Bolley گزارش شد، به طوری که ایشان توصیه نمودند که غده‌های سیب‌زمینی (شکل 1) به مدت 5/1 ساعت در محلول یک در هزار کلرورجیوه ضدعفونی شوند. این توصیه به عنوان یک فرمول استاندارد برای ضدعفونی غده‌های سیب‌زمینی تا چهل سال بعد نیز به کار گرفته می‌شد. در سال 1897، Arther از ایالت ایندیانای آمریکا گزارش نمود که مصرف محلول فرمالدئید نیز می‌تواند غده‌ها را ضدعفونی نماید و این روش نیز به زودی به عنوان یک روش استاندارد مورد استقبال کشاورزان قرار گرفت. برای این کار از محلول دقیق فرمالدئید (1 به 240) استفاده شد و غده‌ها به مدت 2 ساعت در محلول مزبور ضدعفونی می‌شدند. عامل منفی مهم در مورد اخیر، طولانی بودن زمان ضدعفونی بود، تا اینکه در سال 1920 دو پیشرفت مهم در ضدعفونی غده‌ها حاصل شد. محققی با غلیظ‌تر نمودن (1 به 120) و گرم کردن محلول فرمالدئید تا 50 درجه سانتی‌گراد، مدت ضدعفونی را از دو ساعت به چهار دقیقه کاهش داد. همچنین در رابطه با ماده ضدعفونی کننده کلرید جیوه که پیشتر به کار می‌رفت، با افزودن 1% اسید کلریدریک به کلریدجیوه، زمان ضد عفونی را از 1.5 ساعت به 5 دقیقه کاهش یافت. در سال‌های بعد ثابت شد که هر دو روش فوق به غده‌ها خسارت وارد می‌کنند که در این رابطه، بخصوص به کارگیری اسیدکلریدریک روی غده‌هایی که خواب زمستانی را طی کرده و جوانه زده باشند، خسارت بیشتری وارد می‌سازد. طی سال‌های بعد یک ترکیب آلی جیوه به نام سمزان‌بل کشف شد که متشکل از 12% هیدروکسی‌مرکوری‌کلروفنل بود و برای ضد عفونی غده‌ها به کار گرفته می‌شد. در این روش، غده‌ها در محلول سمزان‌بل فرو برده شده و بلافاصله خارج می‌شدند که به این ترتیب زمان ضدعفونی به حداقل میزان خود رسید.
شکل 1- غده سیب‌زمینی
اگرچه حذف یا کاهش دو بیماری جرب سیب‌زمینی و ریزوکتونیای سیب‌زمینی به وسیله ضدعفونی غده‌ها به دلیل قرارگیری عوامل بیماری‌زا در سطح غده‌های آلوده امکان‌پذیر بود، اما ارزش ضدعفونی غده‌ها از بسیاری جهات دیگر همچنان زیر سؤال باقی ماند و در بسیاری از مناطق، ضدعفونی غده‌ها توصیه نمی‌شد. یکی از دلایل عدم موفقیت کامل در کنترل بیماری‌های سیب‌زمینی بر اساس ضدعفونی غده‌ها، وسعت آلودگی خاک توسط عوامل بیماری‌زا و دیگری، بالا بودن نسبت سختی در گونه‌های مختلف قارچ Rhizoctonia spp. بوده است. محققی انگلیسی پس از بررسی‌های وسیع پیشنهاد نمود که غده‌های آلوده بلافاصله بعد از خارج کردن از زیر خاک به مدت 5/1 ساعت در محلول یک در هزار جیوه یا در محلول‌های آلی جیوه غوطه‌ور شوند که در نتیجه، درصد بیماری سفیدک دروغی از 70% به 2% کاهش می‌یابد. محققان مختلفی نیز گزارش دادند که افزودن پودر قارچ‌کش بر بذرهای (قطعات بریده شده) سیب‌زمینی یا فرو بردن آن‌ها در محلول قارچ‌کش‌های محافظت‌کننده، در جلوگیری از پوسیدگی بذر مؤثر بوده و مانع ضعف بوته‌ها بعد از سبز شدن می‌شود. برای این منظور قارچ‌کش‌های کلرانیل، تیرام، زیرام، زینب، مانب و کاپتان توصیه شدند.
ضد عفونی پیاز
ضد عفونی پیاز گیاهان زینتی بخصوص پیاز گلایول و نرگس (شکل 2) امری متداول است، به عنوان مثال به منظور ریشه‌کنی نماتد ساقه، پیاز نرگس را با آب گرم و فرمالدئید ضدعفونی می‌کنند. در بسیاری از مناطق آمریکا بعد از کندن پیاز گل‌ها، بلافاصله آن‌ها را در آب 37 درجه سانتی‌گراد فرو می‌برند و در مراحل بعد نیز قبل از کاشتن، پیازها را به وسیله قارچ‌کش‌های محافظت کننده ضدعفونی می‌کنند. همچنین به منظور جلوگیری از بروز پوسیدگی فوزاریومی گلایویل از گرد یا محلول اتیل‌مرکوری‌فسفات و جهت مقابله با پوسیدگی ریزوکتونیایی گلایول از لیزول یا فربام استفاده می‌شود.
شکل 2- پیاز نرگس
طالبی جهرمی، خلیل (1391). سم‌شناسی آفت‌کش‌ها (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.