مقاله آشنایی با کنه‌کش‌های کلردار و برم‌دار (قسمت اول)

کنه‌ها به عنوان آفات درختان میوه و بعضی از گیاهان زراعی دارای اهمیت اقتصادی ویژه‌ای هستند. بنابراین کنترل آنها به وسیله ترکیبات کنه‌کش الزامی است. گرچه برخی از ترکیبات حشره‌کش به ویژه ترکیبات فسفره خاصیت کنه‌کشی نیز دارند، ولی در حقیقت حشره‌کش‌های آلی بیشتر، دشمنان طبیعی کنه‌ها را از بین می‌برند تا خود آنها را و این موضوع وقتی با بعضی از اختصا صات کنه‌ها مثل سرعت زاد و ولد همراه شود منجر به طغیان آفات خواهد شد. بعضی از حشره‌کش‌ها با تحریک کنه برای تولید تخم بیشتر به طغیان آنها کمک خواهد کرد. برای مثال کنه‌هایی که در آزمایشگاه در معرض پاراتیون و دیمتوات قرار گرفته‌اند، سریع‌تر از جمعیت تیمار نشده تولید مثل می‌کنند. بعضی از ترکیبات فسفره، کاربامات و پایریتروئیدی با تغییر فیزیولوژی گیاهان آنها را به صورت یک میزبان مناسب‌تر برای کنه‌ها درمی‌آورند. حشره‌کش‌ها همچنین با افزایش میزان ازت در برگ به نفع کنه‌ها عمل می‌کنند. کاربرد حشره‌کش‌ها در هوای گرم بیشترین تاثیر را بر روی کنه‌ها دارد و در طی چند روز باعث افزایش جمعیت و طغیان کنه‌ها می‌شود.

 

کنه‌کش‌ها

کنه‌ها از نظر بیوشیمی و متابولیسم بعضی از ترکیبات آفت‌کش با حشرات تفاوت دارند که با استفاده از این تفاوت‌ها، می‌توان کنه‌کش‌هایی را به کار برد که تقریبا برای حشرات بی‌خطر باشند. عدم تاثیر این گونه کنه‌کش‌ها  روی حشرات می‌تواند برای آنها یک امتیاز عمده به حساب بیاید؛ چون بیشتر دشمنان طبیعی کنه‌ها را حشرات تشکیل می‌دهند. تقریبا از سال 1945 مصرف بعضی از ترکیبات، مثل مشتقات آزوبنزن برای مبارزه با کنه تارتن در گلخانه معمول بوده است ولی این ترکیبات برای مصرف در مزرعه مناسب نیستند. بیشتر کنه‌کش‌های اولیه از گروه ترکیبات کلره بوده و ساختمانی شبیه د.د.ت داشتند. که از معروف‌ترین آنها می‌توان به دیکوفول اشاره کرد که در سال 1952 معرفی شد.

کنه‌کش‌های کلره و برم‌دار

این کنه‌کش‌ها عبارتند از:

دیکوفول

دیکوفول با نام تجارتی کلتان عرضه می‌گردید، سال‌ها به عنوان کنه‌کشی مؤثر علیه کنه‌های مقاوم به حشره‌کش‌های کلره و فسفره مصرف می‌شد. ترکیبی است پایدار که می‌توان آن را با سایر حشره‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها مخلوط کرد. اما به علت حساسیتی که به حلال‌های شیمیایی و موادی که از  نظر کشش سطحی فعالند دارد، باید از مخلوط کردن آن با امولسیون‌ها خودداری کرد، چون باعث گیاهسوزی می‌شود.

دیکوفول یک کنه‌کش غیرسیستمیک با اثرات حشره‌کشی خفیف است. این کنه‌کش دارای خاصیت نفوذی خوبی بوده و گرچه روی تمام حالات مختلف تکاملی کنه‌ها مؤثر است، ولی خاصیت تخم‌کشی چندانی ندارد و به همین دلیل سمپاشی را به فاصله 10 تا 15 روز تکرار می‌کنند.

دیکوفول به نسبت 2.5 لیتر در هکتار برای مبارزه با کنه تارتن روی پنبه، بعد از تیر ماه مصرف می‌گردید. این کنه‌کش همچنین برای مبارزه با کنه فوق روی گیاهان زینتی و درختان جنگلی به نسبت 1.5 در هزار سمپاشی می‌شد.

دیکوفول به صورت امولسیون و پودر 18.5 درصد عرضه می‌گردید و مصرف آن روی محصولاتی که مستقیما مصرف خوراکی ندارند، توصیه می‌شد. کلتان روی برخی از حشرات مفید مثل زنبور عسل تاثیری ندارد (شکل 1)؛ ولی روی کنه‌های شکاری مؤثر است.

از مزیت‌های کنه‌کش کلتان، بی‌تاثیر بودن آن بر زنبور عسل است.

شکل 1- از مزیت‌های کنه‌کش کلتان، بی‌تاثیر بودن آن بر زنبور عسل است.

کلروبنزیلات

ترکیب دیگر کلروبنزیلات نام دارد که با نام تجارتی آکار در ایران مصرف می‌شده است، ترکیبی است به رنگ زرد کم رنگ که در آب غیرمحلول بوده و در حلال‌های نفتی و آلی مثل زایلین حل می‌شود. همچنین در محیط‌های قلیایی، صابونی شده و تشکیل نمک می‌دهد. کلروبنزیلات یک کنه‌کش تماسی است، بنابراین در موقع سمپاشی باید اندام‌های مختلف گیاه به محلول آغشته شود. این کنه‌کش برای کنترل کنه روی مرکبات، پنبه (شکل 2) و سویا توصیه می‌شده است، ولی گاهی روی درختان سیب، گلابی و آلو لکه‌هایی ایجاد می‌کند.

از مزیت‌های کنه‌کش آکار، کنترل کنه‌های گیاه پنبه است.

شکل 2- از مزیت‌های کنه‌کش آکار، کنترل کنه‌های گیاه پنبه است.

آکار به صوت امولسیون‌های 50% و 25% عرضه می‌شد که به ترتیب به نسبت 1 و 2 در هزار مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از مشخصات این کنه‌کش سمیت کم آن برای حشرات از جمله  زنبور عسل است، به طوری که در مبارزه با کنه‌های آفت این حشره، استفاده می‌شود. برای این منظور از نوارهای دودزا برای دود کردن در کندو با نام تجارتی  Folbex عرضه شده است.

 

طالبی جهرمی،  خلیل (1391). سم‌شناسی آفت‌کش‌ها (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.