مقاله آشنایی با انواع خاکورزی حفاظتی

خاکورزي حفاظتي تعریف خاص و مشخصي ندارد. برخی از پژوهشگران بيان مي‌کنند که خاکورزي حفاظتي به هرگونه عمليات خاکورزي و کاشت گفته مي‌شود که پس از کاشت، حداقل 30 درصد از سطح خاک به وسيله بقایاي گياهي پوشيده شده باشد. از طرف دیگر تعدادي از پژوهشگران معتقدند که در خاکورزي حفاظتي نياز است تا حداقل به‌هم‌خوردگي خاک با در نظر گرفتن توليد پایدار و همچنين بيشينه کردن پوشش بقایاي گياهي در سطح خاک به‌وسيله مدیریت محصول و چراندن بقایا به‌وسيله دام را در نظر گرفت. در اثر استفاده از خاکورزي حفاظتي، فرسایش آبي و بادي و هزینه عمليات خاکورزي کاهش و ماده آلی خاک و رطوبت خاک افزایش می‌یابد. قبل از اجراي عمليات خاکورزي حفاظتي بهتر است از تسطيح ليزري استفاده شود و در صورت وجود تراکم خاک در مزرعه از زیرشکني خاک استفاده شود.

 

انواع خاکورزی حفاظتی

به طورمعمول برای خاکورزي حفاظتي از چهار روش زیر استفاده می‌شود: بي‌خاکورزي، حداقل خاکورزي، کاهش خاکورزي، خاکورزي پشته‌اي

بی‌خاکورزی

در روش بي‌خاکورزي، خاک از زمان برداشت محصول قبلي تا کاشت محصول بعدي، دست نخورده باقي مي‌ماند مگر برای قراردادن بذر و کود در داخل خاک. در این روش کارنده به طورمستقيم وارد زمين می‌شود و با ایجاد شکافي در داخل خاک، بذر و کود را در داخل خاک قرار مي‌دهد. مهار علف‌هاي هرز در روش بي‌خاکورزي با استفاده از علفکش‌ها و در ابتداي کاشت انجام مي‌شود ولي ممکن است از عمليات خاکورزي (با توجه به نوع شياربازکن) نيز برای مهار علف‌هاي هرز استفاده شود. بي‌خاکورزي، نوین‌ترین روش خاکورزي در جهان است و روزبه‌روز بر سطح زیرکشت محصول‌هایی که با این روش کشت می‌شوند افزوده مي‌شود.

حداقل خاکورزی

در این روش خاکورزي، برای تهيه بستر بذر از حداقل عمليات خاکورزي استفاده مي‌شود. در این روش عمليات خاکورزي به منظور کاهش انرژي مصرفي، حفظ ساختمان خاک و حفظ رطوبت خاک، تعداد عمليات و یا شدت انجام عمليات کاهش مي‌یابد. پس از کاشت 15 تا 30 درصد سطح خاک با بقایاي گياهي پوشيده مي‌شود. مهار علف‌هاي هرز با استفاده از علفکش‌ها و یا خاکورزي انجام ميشود.

 

حداقل خاکورزی

شکل 1- حداقل خاکورزی

کاهش خاکورزی

استفاده از روش‌هاي خاکورزي که سبب کم شدن عمليات خاکورزي نسبت به روش خاکورزي مرسوم شود را کاهش خاکورزي می‌گویند. به طورمعمول در این روش تعداد و شدت عمليات خاکورزي نسبت به خاکورزي مرسوم کاهش می‌یابد و بقایاي گياهي با خاک مخلوط مي‌شود. به طور معمول در مراحل مختلف رشد محصول برای مهار علف‌هاي هرز از علفکش استفاده مي‌شود.

 

کاهش خاکورزی و استفاده از علفکش‌ها

شکل 2- کاهش خاکورزی و استفاده از علفکش‌ها

خاکورزی پشته‌ای

در روش خاکورزي پشته‌اي، محل کاشت و قرار دادن بذر را از محيط اطراف آن مرتفع‌تر مي‌سازند، طوريکه پشته‌هایي به ارتفاع 10-15 سانتيمتر ایجاد شـود تا متعاقب آن کشت بذر بر روی پشته‌ها انجام شود. خاک مورد نياز برای ترميم پشته‌ها از سطح بين ردیف‌ها برداشته مي‌شود و بقایاي سرپا (ایستاده) را نيز برای تسهيل در کاشت، خردکرده و به داخل جوي‌ها مي‌ریزند. در زمان کاشت، نخست خاک سطح بالایي پشته‌ها خراشيده و همراه با بقایاي گياهي به داخل جویچه‌ها ریخته می‌شود و پس از آن عمليات کاشت انجام مي‌شود. در این روش خاکورزي، خاک از زمان برداشت محصول تا زمان کاشت گياه بعدي به صورت دست نخورده باقی می‌ماند و براي افزودن عناصر غذایي و سست کردن خاک از خاکورز استفاده می‌شود. تهيه بستر بذر در زمان کاشت و با استفاده از پنجه غازي‌ها، شيار بازکن‌ها، کولتيواتورها و یا ردیف‌سازها انجام مي‌شود. مهار علف‌هاي هرز به طورمعمول با استفاده از علفکش‌ها و کولتيواتورها انجام مي‌شود. از مزایاي روش خاکورزي پشته‌اي ميتوان به کنترل فرسایش، بهبود وضعيت زهکشي و گرم شدن سریع‌تر خاک، کاهش تراکم خاک، حفظ رطوبت خاک و همچنين کاهش هزینه خاکورزي برای تهيه بستر بذر اشاره کرد.

پوشش بقایاي گياهی در روش‌هاي خاکورزي حفاظتي سبب عایق شدن و کاهش دماي خاک در هنگام دوره گرم شدن مي‌شود به این معني که در اوایل فصل رشد، خنک‌تر بودن خاک، رشد گياه را متوقف مي‌کند ولي رطوبت ذخيره شده اضافي که از کاهش رواناب و تبخير حاصل شده است ميتواند بعدها رشد از دست‌رفته گياه را جبران کند. اما خاک‌هاي ریزبافت که براي مدت زیادي مي‌توانند خيس باشند، در شرایط کم‌خاکورزي و بقایاي گياهي زیاد در سطح خاک، اغلب شرایط رشد خوبي را تأميـن نمي‌کنند. بقایاي سطحي در روش بي‌خاکورزي، تبخير را در دوره بارندگي کاهش مي‌دهد. از طرف دیگر، پيوستگي لوله‌هاي مویين بين سطح و خاک زیرین زمين حفظ می‌شود به طوريکه حرکت آب به طرف پایين محدود نمي‌شود. ترکيب این دو عامل ميتواند ذخيره رطوبت را در این روش افزایش دهد.

 

خاکورزی پشته‌ای

شکل 3- خاکورزی پشته‌ای

 

صلح‌جو، علی‌اکبر، (1395) معرفی روش‌های خاکورزی حفاظتی. تهران: نشر آموزش کشاورزی