مشخصات گیاه‌شناسی تریتیکاله
تریتیکاله علوفه‌ای با نام علمی (×Triticosecale) از خانواده (Poaceae)، گیاهی خودبارور با حدود 10 تا 14 درصد دگر باروری، گل آذین تریتیکاله شباهت زیادی به سنبله چاودار دارد. طول سنبله و تعداد سنبلچه‌های موجود در تریتیکاله از گندم بیشتر بوده و تعداد سنبلچه آن ممکن است به 25 تا 40 عدد برسد.
تعداد ریشه‌های جنینی اولیه در تریتیکاله بین سه تا پنج عدد می‌باشد. ریشه‌ها بیشتر در لایه‌های سطحی خاک متمرکز و از رطوبت موجود در 15-45 سانتیمتری تغذیه می‌کنند. ساقه تریتیکاله ماشوره‌ای و دارای ظرفیت پنجه‌زنی متوسط می‌باشد. برگ‌های تریتیکاله از محل گره‌های ساقه خارج شده و بطور متناوب در طول ساقه قرار دارند. هر برگ از دو قسمت پهنک و غلاف تشکیل شده است.
گل تریتیکاله دارای پوشه‌های غیر متقارن و پوشینه‌ها متقارن می‌باشند که باعث سهولت تشخیص آن از سنبله گندم می‌گردد. ارقام تریتیکاله بطور معمول ریشک‌دار بوده البته ارقام بدون ریشک هم مشاهده می‌گردد. رسیدگی دانه تریتیکاله نسبت به گندم اغلب آهسته‌تر و مدت گلدهی آن طولانی‌تر است. شکل خارجی دانه تریتیکاله کاملا شبیه به گندم و چاودار است. معمولا در هر سنبلچه 2 تا 3 عدد بذر وجود دارد. طول دانه حدود 10 تا 12 میلیمتر (بلندتر از گندم) با عرض 3 میلیمتر است که درون گلچه‌ها رشد می‌کند. رطوبت مطلوب دانه رسیده حدود 13 تا 14 درصد است. علوفه سبز تریتیکاله دارای مواد خشبی کم، قابلیت هضم مناسب، پروتئین خام زیاد و بلاخره بسیار خوشخوراک می‌باشد.
مشخصات گیاه‌شناسی تریتیکاله علوفه‌ای
|
نام فارسی
|
تریتیکاله
|
|
نام انگلیسی
|
Triticale
|
|
نام علمی
|
×Triticosecale
|
|
خانواده
|
Poaceae
|
شکل 1- تریتیکاله علوفه‌ای
کاشت
سهولت کشت و داشتن گونه‌های مختلف با قابلیت سازگاری در شرایط متفاوت محیطی، امکان برداشت علوفه سبز یا چرای مستقیم آن در طول پاییز تا اوایل بهار (که کمبود علوفه مشهود است) وجود دارد. تریتیکاله برای تولید دو منظوره علوفه سبز و دانه از پتانسیل بالایی برخوردار بوده بطوری که با کشت در مناطق گرمسیری در اواخر مهر ماه به علت رشد سریع آن با مدیریت مناسب و رعایت نکات فنی میتوان علاوه بر تامین قسمتی از علوفه مورد نیاز دام‌ها (بخصوص گوسفند) در زمستان، دانه و کاه مناسبی نیز در پایان فصل تولید نمود. در غلات دو منظوره تریتیکاله بالاترین عملکرد را در تولید علوفه سبز و دانه دارا می‌باشد.
تریتیکاله به دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی سازگار داشته و در اراضی کم بازده و کم عمق و خاک‌های اسیدی، شنی، شور، قلیایی و همچنین خاک‌هایی که کمبود مس، منگنز، روی، فسفر و نیتروژن دارند بشرط تامین آب، بخوبی رشد می‌کند. تریتیکاله در مراحل اولیه رشد به شوری مقاوم و سازگاری خوبی با خاک‌های دچار آب ماندگی دارد.کشت تریتیکاله با بذرکارهای غلات صورت می‌گیرد. توصیه می‌شود از روش کم‌خاکورزی به دلیل حفظ بقایا (کاه)، کاهش فرسایش فعالیت میکروبی خاک، اصلاح و حفظ حاصلخیزی خاک استفاده گردد.
بهترین تاریخ کشت برای استفاده دو منظوره ترتیکاله از اوایل تا 20 آبان ماه می‌باشد. در صورتی که هدف برداشت دانه به تنهایی باشد نیمه دوم آبان ماه بهترین تاریخ کاشت است. تریتیکاله در دمای پنج تا 30 درجه سانتیگراد قادر به جوانه‌زدن است و اما دمای مطلوب آن 20 درجه سانتیگراد می‌باشد. میزان بذر مورد نیاز برای هر هکتار در شرایط خاک حاصلخیز بطور متوسط 160 تا 180 کیلوگرم با تراکم 400 بوته در هر متر مربع توصیه می‌شود.
شکل 2- مزرعه تریتیکاله علوفه‌ای
داشت
برای حصول حداکثر عملکرد، کشت تریتیکاله در اراضی با آب کافی توصیه می‌شود. دور آبیاری بسته به هدف برداشت علوفه یا دانه تفاوت دارد. برای عملکرد مطلوب دانه، آبیاری در پنج مرحله (کاشت، پنجه‌زدن، ساقه رفتن، خوشه‌دهی و پر شدن دانه) ضروری است. مزرعه تریتیکاله لازم است در زمان پر شدن دانه حتما آبیاری شود تا عملکرد دانه افزایش یابد.
در شرایط حاصلخیزی متوسط تا مناسب برای عملکرد مطلوب تولید دانه تریتیکاله، کوددهی به میزان 80 کیلوگرم P2O5، 80 کیلوگرم K2O و 150 کیلوگرم ازت در هکتار توصیه می‌شود. تریتیکاله توان خوبی در جذب عناصر و ریزمغذی‌های خاک دارد. عنصر روی ماده غذایی بسیار با ارزشی برای تریتیکاله می‌باشد. البته میزان مصرف کودهای شیمیایی را باید بر اساس آزمون خاک و انتظار عملکرد از گیاه زراعی تعیین کرد.
برداشت
برداشت تریتیکاله با کمباین غلات صورت می‌گیرد و مقاومت خوبی نسبت به ریزش دانه دارد. عملکرد دانه آن نسبت به جو دو برابر است. از اواخر مرحله پنجه‌زنی تا قبل از به ساقه رفتن بوته‌ها میتوان آن را بصورت علوفه برداشت کرد. در مجموع عملکرد ماده خشک تولید شده (علوفه بعلاوه دانه) 1.5 برابر جو می‌باشد. در شرایط مطلوب در صورتی که تریتیکاله در طول مراحل اولیه رشد سرچر شود میزان عملکرد دانه آن حدود چهار تن در هکتار است و در صورتی که برداشت علوفه صورت نگیرد عملکرد دانه 6.5 – 6 تن در هکتار می‌باشد. این گیاه قدرت ترمیم‌پذیری بالای دارد و تا دو نوبت سرچر را بخوبی تحمل می‌کند. در بعضی کشورها میانگین عملکرد دانه 6.8 تا 7.5 و بیش از نه تن در هکتار نیز گزارش شده است.
شکل 3- برداشت مکانیکی ترتیکاله علوفه‌ای