مقاله
برخی علفکشهای تجاری همه انواع گیاهان را از بین میبرند. برخی دیگر طوری طراحی شدهاند که فقط گیاهان پهن برگ را از بین میبرند و به چمنهایی که برای زیباسازی فضای سبز کاشته میشوند آسیب نمیرسانند. برخی از علفکشها وقتی که جذب برگها میشوند مانند هورمونهای رشد عمل میکنند. بدین صورت که گیاهان پهن برگ بیش از حد رشد میکنند، بدون اینکه مواد مغذی به آنها برسد و در نتیجه میمیرند. چمنها برگهای باریکتری دارند و میزان جذب آنها کم است و فقط کمی بیش از میزان طبیعی رشد میکنند. آشنایی با انواع علفکشها در کنترل مؤثر آنها نقش عمدهای دارد.
5 ـ دیفنیل اترها (Diphenyl Ethers)
علفکشهای این گروه بازدارنده آنزیم پروتوپورفیرینوژن اکسیداز هستند، دارای خاصیت تماسی با اثر انتخابی بر علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ یکساله بوده و در مزارع مختلف قابل استفادهاند، پس از تماس با گیاه به سرعت از طریق قسمتهای سبز به ویژه جوانهها جذب میشوند که مقدار جذب ریشهای و میزان جابهجایی و انتقال آنها نیز بسیار مختصر است. در محل تماس باعث بیرنگ شدن، زردی و سوختگی میشوند. اگر با دز پایین مصرف شوند باعث نارنجی شدن رنگ در برگها میشوند، از نظر گیاهسوزی پنبه و سویا ممکن است در اثر تماس با اکسیفلورفن صدمه ببینند، علفکشهای این گروه شامل آسیفلورفن (بلیزر)، آکلونیفن (چالنج)، بیفنوکس (مدون)، فلور گلایکوفناتیل (کاسپیت)، فلورودایفن (پرفوران)، فومزافن (فلکس)، نیتروفن (توک)، لاکتوفن (کبری) و اکسیفلورفن (گل) میباشند. در ایران اکسیفلورفن در مزارع پیاز (شکل 1) و برنج مصرف میشود.
شکل 1ـ در ایران اکسیفلورفن در مزارع پیاز نیز استفاده میشود.
6 ـ تریازینها (Triazines)
این ترکیبات مشتقات ازته هتروسیکلیک میباشند. ازتهای موجود در ساختار این علفکشها اغلب متقارن است لکن در برخی از آنها حالت نامتقارن دارد به آنهایی که ازت نامتقارن دارند تریازینون میگویند. در تریازینها نامگذاری بر اساس گروه شیمیایی متصل به کربن شماره 1 انجام میشود. اگر کلر به این کربن متصل باشد نام علفکش به Azine ختم میشود (آترازین)، اگر گزوه متوکسیبه کربن 1 متصل شود نام علفکش به Ton ختم میگردد (نظیر پرومتون) و اگر متیلتیو به کربن 1 متصل شود نام علفکش به Tryn منتهی میگردد. (نظیر آمترین ). در گزوه تریازینها علفکشهای متعددی دیده میشود که نحوه اثر آنها ممانعت از فتوسنتز در گیاه است، ترکیبات این گروه بیشتر از راه ریشه جذب میشوند و از راه آپوپلاست منتقل شده و به شاخهها و برگها میرسند، جذب آنها از برگها نیز به سهولت انجام میشوند و مقداری حرکت بازیپتالیک نیز دارند. علائم مسمومیت آنها در گیاهان با رنگ پریدگی بین رگبرگها آغاز میشود و به تدریج به زردی و نکروز تبدیل میگردد. حالت زردی در حاشیه برگها بیشتر دیده میشود و برگهای مسن و قدیمیتر نیز بیشتر زیان میبینند.
علفکشهای مهم این گروه آترازین (گزاپریم) سیانازین (بلادکس)، سیمازین (گزاتوپ) آمترین (گزاپاکس)، دسمترین (سمرون)، پرومترین (گزاگارد)، تربوترین (ایگران)، متامیترون (گلتیکس) و متریبوزین (سنکور) میباشند، علفکشهایی که در ایران مصرف میشوند عبارتند از: آترازین با نام تجاری گزاپریم که دارای نام شیمیایی 9ـ کلرو ـ ان ـ اتیل ان پریم ـ1 ـ متیلاتیل، 1، 3 و 5 تریازین است. شکل خاص آن پودر بیرنگ است. ذرت به آن تحمل نشان میدهد که علت آن غیرسمی کردن سم توسط گلوتاتیونترانسفراز است. علفکش انتخابی با خواص سیستمیک بوده، جذب اساسا از طریق ریشهها انجام میگردد اما توسط شاخ و برگ نیز صورت میگیرد. دارای قابلیت انتقال از مسیر آکروپتال در آوندهای چوبی بوده و در برگها و مریستم انتهایی متراکم میشود. مورد استفاده آن به صورت پیش و پسرویشی برای کنترل علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ یکساله در مزارع ذرت (شکل 2) است.
شکل 2ـ علفکش گزاپریم برای کنترل علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ یکساله در مزارع ذرت استفاده میشود.
طالبی جهرمی، خلیل (1391). سمشناسی آفتکشها (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.