آشنایی با نماتدهای انگل گیاهی (قسمت دوم)

نماتدهای انگل گیاهی

علاوه‌بر مواردی که در مقاله قبل گفته شد، طرح ساختمانی نماتدها تمهیداتی را برای حفاظت علیه همستیزها فراهم می‌سازد، ظرفیت فیزیولوژیکی تعداد زیادی از نماتدهای انگل گیاهی برای بقا در شرایط ناسازگار ممکن است نسبت به سایر شکارگرها و انگل‌ها به آنها نوعی برتری بدهد. برای مثال نماتدها موفق‌ترین حیوانات در شرایط خشکی هستند و به نظر می‌رسد که نسبت به تعداد زیادی از موجوداتی که از آنها تغذیه می‌نماید کمتر تحت تاثیر شرایط خشکی قرار می‌گیرد. همچنین تغییرات رفتاری که در شرایط خشکی قرار می‌گیرند. همچنین تغییرات رفتاری که در شرایط خشکی در آنها به وجود می‌آید (مثل چنبره زدن) احتمالا حساسیت نماتدها را نسبت به انگل‌ها و شکارگرها کاهش می‌دهد. حائز اهمیت است بدانیم که ظرفیت نماتدها برای بقا در شرایط ناسازگار نوعی برتری بر تمام همستیزهای آنها محسوب نمی‌شود، برخی انگل‌های باکتریایی و قارچی اسپورهای مقاومی داشته و توانایی زنده ماندن در شرایط دوره‌های خشکی را دارند.

ظرفیت بالای زادآوری در بیشتر نماتدهای انگل گیاهی از جمله خصوصیاتی است که آنها را به صورت آفات مهم در آورده و کنترل آنها را نیز مشکل ساخته است. چرخه بیشتر گونه‌های مهم در شرایط بهینه حرارتی فقط چند هفته به طول می‌انجامد و هر نماتد ماده ظرفیت تولید صدها بلکه در مواردی هزاران نماتد را داراست. در محصولات حساس که در شرایط ایده آل برای نماتدها می‌رویند جمعیتی که به طور واقعی در زمان کشت غیرقابل آشکار سازی است می‌تواند در کمتر از سه ماه به سطح زیان آوری برسد. این ظرفیت شگرف تکثیر می‌تواند اثرات همستیزهایی را که سطح بالایی از انگلی شدن و شکارگری را از خود نشان می‌دهند خنثی ساخته و ممکن است جمعیت نهایی نماتد را به میزان اندکی کاهش دهد. از این رو است که میزان زادآوری نماتد (شکل 1) شدیدا تحت تاثیر نوع گیاه میزبان، عوامل کنترل زیستی که احتمالا در محصولاتی که خیلی حساس به نماتدها نیستند قرار می‌گیرند.

شکل 1ـ میزان زادآوری نماتد تحت تاثیر نوع گیاه میزبان و عوامل کنترل زیستی قرار می‌گیرد.

از آنجایی که نماتدهای انگل گیاهی مراحل تکاملی مختلفی دارند، بنابراین همیشه به صورت هدف متغیر و متنوعی برای عومال کنترل زیستی مطرح می‌باشند. همانطوری که ایونس برای نماتد سیب‌زمینی Globodera rostochiensis نشان داده تغییرات ساختار جمعیت نماتد در تکامل یافته در ریشه بوده که بعدا به نماتدهای بالغ تولید کننده تخم تبدیل می‌شوند.

شکل 2ـ  نمونه‌ای از خسارت ایجاد شده توسط نماتد Globodera rostochiensis

 وقتی که محصولی کشت می‌شود، نیاز به همستیزهای سریع‌العمل می‌باشد زیرا بیشتر نوزادان سن دوم در طول یک ماه وارد ریشه‌ها می‌گردند. اطلاعات ایونس یک ساختمان جمعیتی پیرامیدی نماتد را نشان می‌دهد که تعداد نسبتا اندکی از جمعیت زیاد تخم‌ها و نوزادان در پایه پیرامید می‌تواند تبدیل به نماتدهای بالغ گردند. آفاتی که چنین ساختار جمعیتی دارند خیلی مشکل می‌توان از طریق انگل و شکارچی‌های تخم و نوزادان کنترل نمود، زیرا این گروه از همستیزها ممکن است فقط تعداد اندکی از نماتدهای مازاد را از بین برده و ضرورتا نمی‎‌تواند جمعیت نماتدها را در ریشه کاهش دهد. نظر به این‌که بیشتر محصولات می‌توانند میزبان تعدادی از گونه‌های نماتدهای خسارتزای گیاهی باشند، لذا کاهش جمعیت نماتدها از طریق کنترل زیستی نسبت به سایر روش‌های کنترل مشکل‌تر به نظر می‌رسد. روش‌های کنترل فیزیکی، زراعی و شیمیایی نسبتا غیر اختصاصی بوده و به نظر می‌رسد که علیه بیشتر گونه‌ها و جنس‌ها مؤثر می‌باشند. در صورتی که عوامل کنترل زیستی اختصاصی عمل می‌کنند. به همین جهت است که توسعه سیستم‌های مؤثر کنترل زیستی علیه تمام افراد یک مجموعه نماتد مشکل به نظر می‌رسد و این خطر وجود دارد که استفاده از یک همستیز علیه یک گونه نماتد ممکن است به غالبیت دیگر گونه‌های نماتد منجر شود.