آشنایی با فشاردهنده بستر بذر

چرخ‌های فشاردهنده خاک روی بذر

چرخ‌های فشاردهنده خاك روی بذر، بسته به شرایط کار (نوع بذر، نوع خاك، رطوبت خاك، شرایط اقلیمی و...)، در سه نوع چرخ فشار با فشار مرکزی، چرخ فشار بدون فشار در مرکز و چرخ فشار مایل، طراحی و ساخته شده‌اند.

الزامات کاری در به کارگیری چرخ فشاردهنده کشت ردیفی

• نوع و شکل چرخ فشار ( پهنا، برش عرضی و.. ) باید متناسب با شکل شیار و شرایط خاك انتخاب شود. بسیاری از چرخ‌های فشار در کشت ردیفی، بر روی خاك فرورفتگی یا شیاری از خود به جا می‌گذارند که باعث تمرکز رواناب حاصل از بارندگی و در نتیجه بهبود شرایط رطوبت خاك در محل کاشت بذر می‌شوند. این موضوع در کاشت دیم و فصول خشک بسیار مفید است، درحالی که در فصول مرطوب تجمع زیاد رطوبت در محل کاشت ممکن است برای جوانه‌زنی بذر یا سبز شدن گیاهچه زیان‌آور باشد. از طرفی در بارش‌های سنگین، خاك شسته شده ممکن است وارد شیارهای به وجود آمده شود و با اضافه کردن حجم خاك روی بذر، مانع خروج گیاهچه از خاك شود و یا با پوشاندن ساقه گیاهان سبز شده، باعث شیوع بیشتر امراض گیاهی شود.
• چرخ‌های فشار باید به صورت مستقل عمل کنند و قابلیت تنظیم و حفظ فشار وارده بر خاك را متناسب با نوع بذر و شرایط خاص بستر بذر (نوع خاك، رطوبت خاك و نوع پوشش موجود در سطح خاك) داشته باشند. در بررسی اثر روش‌های خاكورزی و میزان فشار چرخ‌های فشاردهنده بر عملکرد گندم دیم در منطقه ایذه خوزستان، ترکیب روش کم خاكورزی (دو بار دیسک‌زنی) و استفاده از خطی کاری با چرخ‌های فشار مستقل در هر ردیف کاشت (نوع لاستیکی توپر) با اعمال وزن 5 کیلوگرم بر هر سانتی‌متر از عرض چرخ فشار، مناسب‌ترین ترکیب برای بهبود سرعت، درصد سبز شدن بذر و افزایش عملکرد محصول در خاك لوم رسی شناخته شد. در شرایط خاك خشک و معمولی، استفاده از چرخ فشاردهنده تعداد بذور سبز شده را افزایش می‌دهد، درحالی که در خاك مرطوب باعث کاهش سرعت سبز شدن می‌شود.

• قطر چرخ باید به اندازه‌ای باشد که خاك‌های کلوخه‌ای، ناهموار و بقایای گیاهی مانع از غلتش آن نشوند.

شکل 1- ماشین کاشت (کارنده) بذر حاوی چرخ‌های فشاردهنده خاک روی بذر

چرخ فشار با فشار مرکزی

این نوع چرخ فشار معمولا دارای مقطعی صاف، گوه‌ای یا آج دار است و تمایل به اعمال فشار مستقیم و حداکثر بر خاك روی بذر دارد. تحت شرایط کم خاكورزی یا بدون خاكورزی، جایی که از شیاربازکن‌های باریک استفاده می‌شود، استفاده از چرخ فشار نوع گوه‌‌ای یا آج دار (آج با مقطع‌گرد) با شکل شیار تناسب داشته و کارایی بیشتری دارد. هنگام استفاده از شیاربازکن‌های عریض‌تر، چرخ فشار با سطح صاف یا آج‌دار (با آج تخت) مناسب‌تر است.

چرخ فشار مقعر (بدون فشار در مرکز)

چرخ‌های فشار بدون فشار در مرکز، دارای مقطعی مقعر و بسته به کاربردشان در سه نوع کاملا پلاستیکی سخت، با لبه‌های سخت، قسمت میانی نرم پلاستیکی و چرخ فشار فلزی دو تکه میان باز، طراحی شده‌اند. این نوع چرخ‌های فشار، در حین اعمال فشار روی بستر بذر تمایل به تمرکز فشار بر اطراف ناحیه بذر دارند و برای بستر بذر با خاك‌هایی که گرایش به سخت شدن سطحي دارند بویژه در محصولات حساس به فشردگی خاك، مناسب هستند. در نوع آج دار این چرخ‌ها، اثرات ایجاد شده به وسیله آج‌ها بر روی خاك، باعث خشک شدن و ترك برداشتن لایه سخت خاك شده و به سبز شدن گیاه کمک می‌کند.

چرخ فشار مایل

چرخ‌های فشار مایل با مقاطع گوناگون ساخته می‌شوند. معمولا باریک هستند و به خاطر داشتن زاویه تمایل نسبت به راستای عمود یا جهت پیش روی، هم به پوشاندن بذر و هم بستن شیار کمک می‌کنند. این نوع چرخ فشار تمایل به تمرکز فشار بر اطراف بذر دارد و روی بـذر فشردگی کمتري ایجاد مي‌کند. چرخ‌های مایل ممکن است به صورت تکی، دوتایی متقابل و یا دوتایی نامتقابل ساخته و به کار گرفته شوند. این چرخ‌ها برای استفاده در طیف وسیعی از انواع خاك، شرایط خاك و محصولات، مناسب هستند.

چرخ‌های فلزی میان باز به طور معمول برای کشت ذرت و سایر محصولات درشت دانه به کار می‌روند. چرخ‌های بدون فشار در مرکز (مقعر) بیشتر برای کشت سبزی‌ها و محصولات مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرند. فشردن خاك روی بذر، تماس بین خاك و بذر را بهبود مي‌بخشد، ولی همیشه نمی‌توان به جذب رطوبت توسط بذر اطمینان داشت. طبق نتایج تحقیقات، در خاك خشک تثبیت بذر در خاك زیرین، مهمتر از محکم کردن خاك روی بذر است.

در آزمایشاتی که توسط برخی محققان انجام شد روش فشردن خاك روی بـذر را با پوشاندن بذر بدون ایجاد فشردگی و فشردن بذر قبل از پوشاندن آن، در شرایط خاك خشک و استفاده از شیاربازکن‌های مختلف مورد مقایسه قراردادند. این محققان نتیجه گرفتند که در خاك خشک، فشردن خاك روی بذر هیچ فایده‌ای ندارد و برعکس فشردن بذر در داخل شیارهای Vو U شکل، قبل از پوشاندن با خاك، مزایای قابل توجهی دارد. در شیارهای (T) وارونه، فشردن نسبی خاك روی بذر می‌تواند به سبز شدن بذر کمک کند. به نظر می‌رسد با فشردن بذر در داخل شیار قبل از برگردان خاك به آن، ریشه‌های بوجود آمده نیازی به تبادل رطوبت با خاك دیواره شیار نداشته باشند.