آشنایی با علل مقاومت حشرات به حشره‌کش‌ها (قسمت دوم)

انواع مقاومت

مقاومت دارای چهار شکل مختلف می باشد که به اختصار در زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند

1ـ مقاومت ساده (Simple Resistance)

در این نوع مقاومت، یک گونه حشره یا جمعیتی از آن فقط در برابر یک ماده شیمیایی از خود مقاومت نشان می‌دهد.

2ـ  مقاومت دسته‌ای (Class Resistance)

حالتی از مقاومت است که گونه یا جمعیتی از یک گونه مقاوم می‌تواند در برابر تعدادی از سموم متعلق به یک گروه از خود مقاومت نشان دهد.  به عنوان مثال هنگامی که حشره‌ای به لیندین مقاوم گردد، به سایر ترکیبات گروه سیکلودین‌ها نیز مقاوم می‌شود.  مقاومت دسته‌ای بین دو کنه‌کش سیهگزاتین و فن بوتاتین اکساید در کنه دو نقطه‌ای گزارش شده است.

3ـ مقاومت مضاعف (Cross Resistance)

به حالتی از مقاومت گفته می‌شود که حشره‌ای یا جمعیتی از آن به یک سم خاص(A) مقاوم می‌شود و این حشره بدون این‌که تحت فشار انتخابی سم دیگر (B) قرار گرفته باشد، به این سم نیز مقاوم می‌گردد که البته هر دو سم A و B دارای نقطه اثر مشابهی هستند.  به عنوان مثال، مقاومت به سموم کلره منجر به پیدایش مقاومت به برخی سموم پایرتروئیدی می‌شود که البته عکس این وضعیت تاکنون مشاهده نشده است.

4ـ  مقاومت چندگانه (Multiple Resistance)

در این نوع مقاومت، حشره یا جمعیتی از آن در مقابل سموم مختلفی که دارای نقاط عمل متفاوتی هستند، مقاومت نشان می‌دهند، مانند مقاومت به سموم کلره و فسفره.  البته این نوع مقاومت به دلیل نیاز به مکانیسم‌های پیچیده و متنوع به ندرت مشاهده می‌شود، زیرا جمعیت مورد نظر باید برای مدت طولانی تحت فشار انتخابی چندین نوع سم مختلف قرار گیرد.  مثال‌های معروف این نوع مقاومت در کرم سیب (Laspeyrsia pomonella)  (شکل 1) و پشه آنوفل (Anopheles albimanus) می‌باشد.

شکل 1ـ نمونه‌ای از خسارت کرم سیب

 به طوری که کرم سیب به تعدادی از سموم فسفره، کلره، کاربامات و پایرتروئید و پشه مزبور به تعدادی از سموم فسفره، کلره و پایرتروئید مقاوم شده‌اند. عمل شکستن ترکیبات سمی که اصطلاحا به غیر سمی کردن (Detoxification) موسوم است، توسط آنزیمی به نام د.د.ت دی‌‌هیدروکلریناز صورت می‌گیرد و نکته حائز اهمیت در این رابطه اینکه، مقدار آنزیم مزبور در هموزیگوت‌های مقاوم (RR) به مراتب بیشتر از سایر افراد می‌باشد، به همین دلیل مقاومت در هموزیگوت‌های مقاوم سریع‌تر ایجاد می‌گردد. آنزیم مزبور همچنین می‌تواند DDD و متوکسی کلر را نیز غیر سمی کند که این پدیده، مقاومت هم زمانی (Resistance Cross)  نامیده می‌شود و طبق تعریف، حشره‌ای که قبلا به یک ترکیب مقاوم شده بود، بسیار سریع‌تر به ترکیبات مشابه مقاوم می‌شود. در مگس سرکه و سوسری آلمانی (شکل 2)، د.د.ت در اثر آنزیم فوق به  DDE  تبدیل نمی‌شود، بلکه اکسیده شده و به دیکوفول (Dichofol) یا کلتان (Keltan) تبدیل می‌شود که یک کنه‌کش است و روی حشرات هیچ تأثیری ندارد.

شکل 2ـ سوسری آلمانی

 پشه‌ها نیز توانایی متابولیسم دی‌آلدرین و تبدیل کردن آن به آلدرین و گلیکول را دارا می‌باشند. در هر حال نکته‌ای که حائز اهمیت است اینکه، حشرات مقاوم قادر هستند مقدار بیشتری از سم را تجزیه نمایند و مقدار بسیار کمتری از آن را جذب می‌کنند. بنابراین مکانیسم فیزیولوژیکی مقاومت حشرات در برابر سموم، مکانیسم بی‌اثر کردن (Detoxification) است که آنزیم‌های متعددی در این رابطه دخالت دارند که مهم‌ترین آنها شامل ( MFO (Mixed Function Oxidase و CP450 می‌باشند و تحقیقات دانشمندان نشان داده است که مقدار آنزیم‌های تجزیه کننده سموم در بدن حشرات مقاوم حدود 40 برابر بیشتر از حشرات حساس است.