مقاله آشنایی با نماتدهای انگل گیاهی (قسمت سوم)

اگرچه نماتدهای انگل گیاهی در مشخصات عمومی زیادی مشترک هستند، ولی نباید آنها را به عنوان یک هدف مشابه برای عوامل کنترل زیستی در نظر گرفت. تنوع زیادی در بین نماتدهای انگل گیاهی وجود دارد و فاکتورهای زیاده روی حساسیت آنها برای انگل شدن و صید شدن تاثیرگذار است.نماتدهای بزرگ به سهولت توسط شکارچی‌ها صید نمی‌شوند زیرا یا برای شکارگرها خیلی بزرگ‌اند تا بتوانند آنها را به طور مؤثر گرفتار کنند یا آنقدر بزرگ و قوی‌اند که از شکار شدن می‌گریزند. نماتدهایی که دارای کوتیکول ضخیم‌ هستند در برابر حمله شگارگرها مقاومند.

نماتدهای انگل گیاهی

فاکتورهایی نظیر اندازه، ضخامت، تحرک و درجه حلقه دار بودن کوتیکول، می‌تواند حساسیت نمادها به انگلی شدن و صید شدن را تحت تاثیر قرار دهند، ولی تاریخچه زندگی و نحوه انگلی شدن آنها اهمیت برجسته‌ای دارد. نماتدهای انگل ثابت، انگل‌های داخلی مهاجر، انگل‌های خارجی و انگل‌های روی زمینی مشخصات مختلفی داشته و چنانچه راهکارهای کنترل زیستی برای کنترل نماتدهای خاصی اعمال می‌شود این مشخصات باید مورد توجه قرار گیرند.

انگل‌های ثابت داخلی

نماتدهای سیستی و مولد غده در ریشه به طور وسیعی گسترش یافته و از نظر اقتصادی حائز اهمیت هستند و بیشتر مطالعات کنترل زیستی در زمینه این نماتدها صورت گرفته است. معهذا، این نماتدها انگل داخلی بوده و این ویژگی که اختصاصی‌ترین نوع زندگی در این نماتدها است، یک مانع عمده برای توسعه موفقیت آمیز کنترل زیستی به شمار می‌رود. در بیشتر مراحل چرخه زندگی، نماتدهای سیستی و نماتدهای مولد غده در ریشه کاملا توسط بافت‌های ریشه محصور شده و لذا انگل‌ها و شکارگرهای خاکزی در امان می‌باشند.

انگل‌های اجباری در جنس Pasteuria تنها موجودات شناخته شده‌ای هستند که به طور مستمر مرحله انگل داخلی نماتدها را آلوده می‌کند ولی قبل از اینکه ریشه را مورد حمله قرار دهند آلودگی از طریق اسپورها صورت می‌گیرد. اهمیت حفاظت توسط ریشه‌ها در نماتدهای سیستی مشهود است، در صورتی که ماده‌های تکامل نیافته تدریجا پوست ریشه را گسیخته و در معرض سطح ریشه قرار می‌گیرند. نماتدهایی که به طور معمول تا این مرحله تکامل می‌یابند می‌توانند در مدت چند روز توسط قارچ‌های انگل مانند Nematophora،Catenaria auxiliaris ، Verticillium chlamydosporium  (شکل 1) معدوم شوند.

تصویر میکروسکوپی از Verticillium chlamydosporium

شکل 1ـ تصویر میکروسکوپی از Verticillium chlamydosporium

تا این اوخر فعال‌ترین مرحله چرخه زندگی در مطالعات کنترل زیستی بر علیه انگل‌های ثابت داخلی مرحله سن دوم نوزادی بوده است. معهذا ثابت شده است که نوزادان سن دوم نهایتا هدف اغفال‌کننده‌ای هستند، زیرا عمدتا این مرحه از زندگی به طور متناوب در خاک ظاهر می‌شوند. تعداد نوزادان نماتد مولد غده در ریشه در برابر شرایط محیطی خاک به طور شناور بوده، معمولا بعد از بارندگی و آبیاری به تعداد زیادی در خاک یافت می‌شوند، زیرا شرایط رطوبت خاک برای تفریخ تخم‌ها مناسب می‌شود. نوزادان سن دوم نماتدهایی مثل نماتد سیستی غلات (H. avenae) (شکل 2) که فقط یک نسل در سال دارند دوره خیلی زودگذری را داشته و ممکن است فقط برای یک تا دو ماه در سال یافت شوند. این چنین نماتدهایی به طور مداوم در دسترس همستیزها نبوده و زمانی که ظاهر می‌شوند همستیزها غالبا می‌بایستی از عهده جمعیت زیادی از نماتدها برآیند.

نحوه خسارت نماتد H. avenae

شکل 2ـ  نحوه خسارت نماتد H. avenae

 

حجت جلالی،  علی اکبر(1385). کنترل زیستی نماتدهای انگل گیاهی (چاپ اول). کرمانشاه: انتشارات طاق بستان.

Graham R.stirling. (2005). Biological control of plant parasitic nematodes, 1th ed.