مقاله آشنایی با آفتکش‌های معدنی (قسمت اول)

ترکیبات معدنی ترکیباتی هستند که فاقد اتم کربن بوده، سفید کریستالی می‌باشند و در آب پایدار هستند. این ترکیبات به دو گروه طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. ترکیبات معدنی طبیعی به دلیل این‌که اولا اختصاصی عمل نمی‌کنند (وسیع‌الطیف هستند) و ثانيا مقدار مصرف آنها در طبیعت زیاد است و برای انسان و دام شدیدأ سمی هستند، امروزه کاربرد زیادی در دفع آفات ندارند. یکی از سموم معدنی گوگرد است این ترکیب کمابیش در مبارزه با سفید‌ک‌ها مورد استفاده می‌باشد. اما از گروه ترکیبات معدنی مصنوعی هنوز تعدادی از آنها جهت کنترل آفات کاربرد دارند که برخی از آنها در زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند.

 

آفت کش های معدنی

 به طور کلی معایب مهم حشره‌کش‌های معدنی مصنوعی عبارت است از:

١- سمیت زیاد برای پستانداران

٢- دوام زیاد در طبیعت

 ٣- پیدایش پدیده مقاومت به سموم در حشرات

 ۴- سمیت کمتر برای حشرات در مقایسه با سموم آلی مصنوعی

 ۵- مقدار مصرف آنها زیاد است که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست.

ترکیبات آرسنیکی (Arsenical Compounds)

ترکیبات آرسنیکی جزء مهم‌ترین سموم معدنی هستند که از سال‌های بسیار دور در دفع آفات رایج بوده‌اند. سمیت آرسنیک برای انسان بسیار زیاد است به‌طوری که متوسط کشنده آن (60) تا 120 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن می‌باشد. در ترکیبات آرسنیکی، خاصیت حشره‌کشی مربوط به فلز آرسنیک است و هر چه میزان آرسنیک محلول در یک ترکیب بیشتر باشد، خاصیت گیاه‌سوزی آن نیز بیشتر است، بنابراین آن دسته از ترکیبات آرسنیکی مطلوب هستند که اولا مقدار آرسنیک موجود در آنها بالا باشد و ثانیا حلالیت آن در آب کم باشد. املاح آرسنیک از دو اکسید مختلف شامل اکسید ارسنیوم و اکسید آرسنیک تولید می‌شوند که به ترتیب اسید آرسنیوم و اسید آرسنیک تولید می‌کنند، املاح آرسنیک به دو دسته محلول و نامحلول در آب طبقه‌ بندی می‌شوند.

ترکیبات آرسنیکی محلول در آب

مهمترین ترکیبات محلول که مطلوبیت چندانی هم در دفع آفات ندارند عبارتند از:

1ـ آرسنیک سفید (AS2O3) یا اکسید آرسنیوم: که از تصعيد زرنیخ به دست می‌آید. این ماده در گذشته در کشاورزی به کار برده می شد و با نام سم الفار به عنوان طعمه مسموم (Baite) عليه ملخ و موش مصرف می‌شد، اما امروزه کاربرد چندانی ندارد.

سم آلفار در گذشته به عنوان طعمه مسموم علیه موش‌ها نیز استفاده می‌شده است.

شکل 1ـ سم آلفار در گذشته به عنوان طعمه مسموم علیه موش‌ها نیز استفاده می‌شده است.

۲- اکسید آرسنیک (AS2O5): از ترکیب AS2O3 با اسید نیتریک حاصل می شود و حدود %65 آرسنیک دارد، اما به واسطه سهولت حلالیت در آب کاربرد چندانی ندارد.

 ۳- آرسنیک دو سود (Na2ASO2): از ترکیب آرسنیک سفید و کربنات سدیم به دست می‌آید و سابقا به عنوان طعمه مسموم عليه ملخ (شکل 2) به کار می‌رفته است. با توجه به این‌که این ترکیب در آب محلول است، کاربرد آن روی شاخ و برگ گیاهان معمول نیست زیرا باعث گیاه سوزی شدیدی می‌شود. میزان آرسنیک موجود در این ترکیب %44 تا %47 می‌باشد و خاصیت حشره‌کشی آن بسیار زیاد است. این ترکیب به سم سیاه (Black Poison) نیز مشهور است و جهت کنترل کنه‌های دامی، کک‌ها، شپش‌ها و مورچه‌ها به کار می‌رود. استفاده از آن به صورت طعمه مسموم در کنترل آفات برگخوار توصیه شده است.

سم آرسنیک دو سود در گذشته برای کنترل ملخ‌ها در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
شکل 2ـ  سم آرسنیک دو سود در گذشته برای کنترل ملخ‌ها در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

 

۴- آرسنیات سدیم (Na3ASO4): در اثر ترکیب آرسنیک سفید با کربنات سدیم در مجاورت اسید نیتریک حاصل می‌شود و حدود %40 آرسنیک دارد. در گذشته به عنوان طعمه مسموم عليه ملخ و مورچه به کار می‌رفت اما امروزه کاربردی ندارد.

 

طالبی جهرمی،  خلیل (1391). سم‌شناسی آفت‌کش‌ها (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.