اجزاي تشكيل‌دهنده كدو آجيلي
بطور كلي گیاه كدوي آجیلي دو بخش اصلي تشکیل شده است:
ميوه كدو: میوه‌هاي كدو از نظر شکل، اندازه، رنگ و وزن متغیر است. اندازه میوه بالغ مي‌تواند از چندین سانتي‌متر در قطر تا بیش از 20كیلوگرم در وزن متغیر باشد. شکل میوه از گرد، صفحه‌اي شکل تا بسیار دراز مي‌تواند متفاوت باشد. میوهي كدو منبع مهمي از كربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها (ویتامین Aویتامین C و ویتامین E) لیکوپن، فیبر غذایي و مواد معدني مي‌باشد.
دانه كدو: دانه كدو بیضوي، مسطح و پهن است. یکي از دو انتهاي دانه مدور و انتهاي دیگر نوک باریک مي‌باشد. رنگ آن از سفید یا سفید مایل به زرد متفاوت است. دانه كدو به عنوان تنقلات در تغذیه انساني از اهمیت بالایي برخوردار است و در صنعت دارو نیز استفاده مي‌شود. دانه كدو منبع خوبي از پروتئین، چربي‌ها، كربوهیدرات‌ها و مواد معدني است. بذرهاي كدوي تخمي حاوي حدودا 50 درصد روغن و 35درصد پروتئین مي‌باشد. روغن موجود در دانه كدو عمدتا از اسیدهاي چرب غیراشباع تشکیل شده است، بنابراین از ارزش غذایي بالایي برخوردارند.
شکل 1- مزرعه کدو آجیلی
استفاده از ميوه كدو در تغذيه دام
كدوها در مواردي به عنوان علوفه مورد استفاده قرار مي‌گیرند.كدوها را ميتوان در موقع شروع دانه بستن و یا در مراحل مختلف رشد در تغذیه حیوانات مورد استفاده قرار داد. میوه كدو علیرغم داشتن مقدار زیادي آب، حاوي مواد مغذي خوبي بوده و قابلیت هضم بالایي دارند. وجود مقدار زیاد آب در میوه كدو، مقدار مصرف آن را محدود می‌كند. مقدار آب با توجه به نوع كدو و مرحله رشد آن تغییر مي‌كند و بین 89 تا 90 درصد است. بدین جهت ارزش غذایي كدو در واحد حجم پایین است. كدو را ميتوان در تغذیه گاو، گوسفند و اسب بکار برد. به علت داشتن آب باید همراه با علوفه خشک و یا دانه‌ها بکار برد. براي گاو و اسب در روز تا 15 كیلوگرم ميتوان استفاده كرد. گاوهاي شیري از كدو بهتر مي‌توانند استفاده كنند. در گاوهاي گوشتي هم به مقدار كم ميتوان استفاده كرد.كدوها معمولا بصورت خام و به صورت قطعات خرد شده همراه با دانه‌هایشان مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین براساس یافته‌هاي تحقیقاتي ميتوان بخش علوفه‌اي جیره را با سیلاژ بقایاي كدو تا سطح 60 درصد بدون داشتن اثرات منفي بر عملکرد دام‌هاي مورد آزمایش جایگزین كرد.
شکل 2- برداشت کدو آجیلی و جدا کردن تخم کدو از میوه کدو
روش تهيه سيلوي كدو آجيلي
1-تهیه میزان كافی از پسماند كدوی آجیلی از سطح مزارع و انتقال به محل سیلو
2-سپس مخلوطی بر اساس فرمول 80 درصد پسماند كدوی آجیلی و 20درصد مخلوط شامل (85 درصد كاه گندم، 8 درصد سبوس، 5 درصد ملاس و 2 درصد اوره) تهیه گردد.
3-روش سیلوكردن بدین صورت است كه ابتدا مقادیر محاسبه شده برای بقایای كدو، كاه گندم، سبوس و اوره از قبل تهیه و در كنار سیلو ذخیره و سپس كلیه مواد خوراكی در خارج از سیلو با یکدیگر مخلوط گردند.
4-انتقال مواد خوراكی مخلوط شده به داخل سیلوی زمینی به ابعاد 1.5×2×4 متر و در لایه‌هاي 10-15سانتيمتري درون سیلو ریخته و سپس با استفاده از یک غلطک سنگین دستي فشرده گردد و این كار تا زمان سیلو كردن تمام مواد سیلویی ادامه یابد.
5-بعد از اجراي این مرحله روي سیلو با پلاستیک ضخیم كاملا پوشانده شده و اطراف آن نیز جهت جلوگیري از نفوذ هوا و آب به داخل سیلو با گل مسدود گردد.
6-بعد از طی مدت دوماه، سیلو باز و به تدریج در جیره غذایی دام‌های نشخواركننده مورد استفاده قرار گیرد.
معرفی و تركيب شيميايي ميوه و بقای كدو آجيلی سيلو شده
یکي از محصولات كشاورزي كه در ایران تولید مي‌شود كدو آجیلي مي‌باشد كه از دانه آن جهت تهیه آجیل استفاده مي‌شود اما میوه آن مورد استفاده قرار نمي‌گیرد. تولید میوه كدو حدود 70-40 تن در هکتار مي‌باشد كه پس از گرفتن دانه كدو دور ریخته مي‌شود. بقایاي كدو یک محصول فرعي است كه بعد از جمع‌آوري دانه‌ها در مقادیر قابل توجهي (95% میوه تازه شامل پوست، بخش گوشتي، فیبرهاي داخلي و بذرهاي كوچکتر) باقي مي‌ماند و از نظر كربوهیدرات‌ها غني مي‌باشد. سیلوی بقایای كدو آجیلی می‌تواند به عنوان بخشی از جیره غذایی در جیره غذایی نشخواركنندگان مورد استفاده قرار گیرد. در جدول شماره یک تركیبات شیمیایی سیلوی ذرت با كدو آجیلی سیلو شده مقایسه شده است.
جدول1- مقایسه ترکیبات شیمیایی ذرت سیلو شده با کدو آجیلی سیلو شده (بر اساس درصد ماده خشک)
|
ترکیب شیمیایی
|
سیلاژ ذرت
|
میوه کدو آجیلی
|
سیلاژ کدو آجیلی
|
|
ماده خشک
|
1.34
|
11.84
|
27.02
|
|
پروتئین خام
|
10.23
|
12.24
|
12.78
|
|
چربی خام
|
2.6
|
2.42
|
3.54
|
|
الیاف نامحلول در شوینده خنثی
|
49.84
|
29.49
|
62.58
|
|
الیاف نامحلول در شوینده اسیدی
|
39.20
|
20.16
|
46.38
|
|
خاکستر خام
|
9.6
|
13.53
|
11.01
|
ميزان استفاده از بقايای كدو آجيلی سيلو شده در تغذيه گاو شيرده
در جدول(2) سطوح مصرفی بقایای كدو آجیلی سیلو شده در جیره گاو شیرده و نتایج استفاده از آن آمده است. بر اساس جدول مذكور نتایج حاصله نشان می‌دهد كه جایگزینی بقایای كدو آجیلی سیلو شده در سطوح 30 و 60 درصد به جای سیلوی ذرت تاثیر منفی بر كاهش تولید شیر گاو نداشته است.
جدول 2- تأثیرسطوح مختلف بقایای کدو آجیلی سیلو شده بر تولید شیر(یک رس گاو)
|
جیره
|
ترکیب جیره
|
تولید شیر (کیلوگرم در روز)
|
|
جیره یک (بدون سیلو)
|
3.5 کیلو یونجه خشک + 28.5 کیلو سیلوی ذرت + 14 کیلو کنسانتره
|
31.72
|
|
جیره دو (30 درصد سیلو)
|
3.5 کیلو یونجه خشک + 10 کیلو کدو آجیلی + 19.5 کیلو سیلوی ذرت + 14 کیلو کنسانتره
|
32.61
|
|
جیره سه (60 درصد سیلو)
|
3.5 کیلو یونجه خشک + 200 کیلو سیلوی کدو آجیلی + 11.5 کیلو سیلوی ذرت + 14 کیلو کنسانتره
|
32.39
|
ميزان استفاده از بقايای كدو آجيلی سيلو شده در تغذيه بره‌های پرواری مهربان
در جدول(3) میزان استفاده از سیلوی كدو اجیلی در تغذیه بره‌های پرواری مهربان و نتایج استفاده از آن ارائه شده است. بر اساس نتایج حاصله جایگزینی بقایای كدو آجیلی سیلو شده در چهار سطح 0، 30، 60 و 90 درصد به‌جای یونجه خشک بر روی افزایش وزن بره‌های پرواری نژاد مهربان تأثیر مثبتی داشته است. به طوری كه میزان افزایش وزن روزانه در سطوح مذكور به ترتیب 220، 220، 230 و 250 گرم در روز بود.
جدول 3- سطوح مصرفی بقایای کدو آجیلی سیلو شده در جیره بره‌های پرواری مهربان و نتایج استفاده از آن (یک رأس گوسفند)
|
جیره
|
ترکیب جیره
|
افزایش وزن روزانه (گرم)
|
ضریب تبدیل
|
|
جیره 1: بدون سیلو
|
یونجه خشک 1.1 کیلو + 1.6 کیلو کنسانتره
|
220
|
7.08
|
|
جیره 2: 30 درصد سیلو
|
یونجه خشک 0.8 کیلو + 0.8 کیلو سیلوی کدو آجیلی + 1.6 کیلو کنسانتره
|
230
|
6.6
|
|
جیره3: 60 درصد سیلو
|
یونجه خشک 0.5 کیلو + 1.5 کیلو سیلوی کدو آجیلی + 1.6 کیلو کنسانتره
|
220
|
7.15
|
|
جیره4: 90 درصد سیلو
|
یونجه خشک 0.1 کیلو + 2.5 کیلو سیلوی کدو آجیلی + 1.6 کیلو کنسانتره
|
250
|
6.33
|
مصرف بقايای كدو آجيلی سيلو شده در جيره غذايی نشخواركنندگان
میزان مصرف سیلاژ كدو آجیلی تا 80درصد مقدار یونجه در جیره گوسفندان داشتی و 90 درصد مقدار یونجه در جیره گوسفندان پرواری بر اساس ماده خشک كاربرد مصرفی دارد. بنابراین سطوح مصرف به شرح ذیل توصیه می‌گردد:
-گوسفند و بز داشتی حدود 500 تا 550 گرم در روز
- گوسفند پرواری حدود 600- 675 گرم در روز
-گاو داشتی (بومی- دو رگ و اصیل) به ترتیب 1- 0.8 و 1.2- 1كیلوگرم در روز
-گاو پرواری (بومی- دورگ و اصیل) به ترتیب 1.2-1و 1.8 كیلوگرم در روز