مقاله آشنایی با مدیریت غیرشیمیایی علف‌های هرز (مدیریت زراعی) (قسمت سوم)

امروزه به دلیل افزايش روز افزون جمعيت و افزايش تقاضا براي غذا و محصولات كشاورزي دو راه براي توليد بيشتر وجود دارد يكي افزايش سطح زير كشت و ديگري افزايش عملكرد در واحد سطح، اولین روش به دليل محدوديت اراضي قابل كشت در كشور عملي نيست. بنابراين بايد تلاش گردد كه با رعايت اصول فني كاشت و مديريت صحيح مزرعه و كنترل عوامل كاهنده محصول، عملكرد را در سطوح موجود افزايش داد. یکی از این روش‌های کارآمد برای افزایش تولید محصول و کاهش میزان علف‌های هرز در مزارع یا باغات، استفاده از روش‌های زراعی است، که علاوه‌بر نداشتن خطرات زیست محیطی، تا حد قابل قبولی میتوانند علف‌های هرز را نیز کنترل کنند.

 

استقرار گیاه زراعی

در مورد همه گیاهان زراعی، استفاده از بذر با کیفیت بالا باعث تضمین جوانه‌زنی سریع و یکنواخت و بهبود یکدستی کشت بعد از رویش می‌شود. آنچه مسلم است گیاهانی که زودتر سبز می‌کنند، در مقایسه با گیاهانی که دیرتر سبز می‌کنند از مزیت رقابتی بالاتری برخوردارند. رویش زود هنگام گیاه زراعی باعث می‌شود که در هنگام وجین بهتر بتوان گیاه زراعی را از علف‌های هرز تشخیص داد. توجه به رشد اولیه گیاه باعث برتری آن در مراحل اولیه رشد نسبت به علف‌هرز می‌شود. برای مثال، استفاده از بذور مرغوب یا از پیش جوانه‌دار شده و نشاکاری گیاهچه‌های گیاه زراعی می‌تواند سبب برتری رقابتی در برابر علف‌های هرز شود.

استفاده از نشا، برای کاشت گیاهان زراعی، می‌تواند سبب برتری آنها در رقابت با علف‌های هرز گردد.

شکل 1ـ استفاده از نشا، برای کاشت گیاهان زراعی، می‌تواند سبب برتری آنها در رقابت با علف‌های هرز گردد.

فاصله کاشت

در غلات، افزایش تراکم گیاه از طریق افزایش مقدار بذر یا ردیف‌های کاشت نزدیک به هم، می‌تواند به طور مؤثری سبب سرکوب علف‌های هرز و به حداقل‌رسانی نهاده‌های مدیریتی مورد نیاز شود. کاشت غلات در ردیف‌های کاشت باریک‌ نیز از طریق افزایش سرعت بسته شدن کانوپی گیاه زراعی، موجب کاهش توسعه علف‌های هرز می‌شود. با این حال، معلوم شده است که افزایش مقدار بذر به تنهایی در مقایسه با ردیف‌های باریک، به میزان بیشتری سبب سرکوب علف‌های هرز می‌شود. هرچند ممکن است در مورد برخی از گیاهان زراعی امکان تغییر تراکم گیاهی برای سرکوب رشد و نمو علف‌های هرز وجود داشته باشد، اما این راهکار در مورد همه گیاهان زراعی صادق نیست. در مزارع صیفی، ممکن است به دلیل بازار پسندتر بودن محصول در یک مرحله رشدی خاص و یا امکان استفاده از ادوات مکانیکی وجین، تغییر تراکم کاشت امکان‌پذیر نباشد. در نظام‌های ارگانیک نیز محدودیت حاصلخیزی خاک تعیین کننده تراکم کاشت بهینه است. حتی در مورد غلات، نیز نگرانی‌هایی در رابطه با اثرات منفی افزایش تراکم بذر روی تولید محصول وجود دارد.

محدودسازی ورود علف‌های هرز

مکانیسم‌های فراوانی نظیر حیوانات، باد و ماشین‌آلات در ورود اندام‌های زایای علف‌های هرز و گاهی گونه‌های علف‌هرز جدید به مزارع دخالت دارند. بذور علف‌های هرز گاهی اوقات از طریق آب آبیاری نیز جابجا می‌شوند. استفاده از بذور آلوده گیاهان زراعی از جمله منابع مهم انتقال بذور علف‌های هرز جدید بوده و همچنان نیز منبع مهمی برای پراکنش بذور علف‌های هرز محسوب می‌شوند. بذور علف‌های هرز کاشته شده، با گیاه زراعی روی ردیف کاشت سبز می‌شوند که بدین ترتیب حذف آنها بسیار دشوار است. بذور وارداتی از خارج انگلستان از جمله منابع ورود گونه‌های بیگانه و علف‌های هرز رایج با زمینه ژنتیکی متفاوت محسوب می‌شود. علف‌های هرز بیگانه در محدوده گسترده جغرافیایی خود ممکن است به جوانه‌زنی، رشد و تکثیر بپردازند و در آینده به علف‌های هرز مشکل‌سازی تبدیل شوند. ورود مکرر این بذور نیز می‌تواند بقای گونه‌های گیاهی را در محدوده‌های جغرافیایی مربوط به آنها تضمین کند. در صورت ضعیف بودن مدیریت علف‌های هرز بذور حاصل از گیاهان زراعی تحت کشت‌های ارگانیک در مقایسه باکشت‌های رایج، آلودگی بیشتری به بذور علف‌های هرز بذور تولیدی کشاورزان در مقایسه با بذور تجاری بیشتر است.

استفاده از اصلاح‌کننده‌های خاک نظیر کود دامی و خاکپوش‌ها (شکل 2) از دیگر منابع بالقوه آلودگی بذور علف‌های هرز است. بقایای کمپوست شده برای بهبود کیفیت خاک و یا به صورت خاکپوش مورد استفاده قرار می‌گیرد. سایر مخلوط‌های کمپوست نیز در تولید نشا به کار می‌روند. در صورتی که فرایند تولید کمپوست به درستی اجرا شود، بذر زنده علف هرز باقی نخواهد ماند. البته جابه‌جایی بذور علف‌هرز همراه باد ممکن است سبب آلودگی کمپوست یا سایر مواد اصلاحی خاک در فضای آزاد شود. بقایای گیاهی برداشت شده‌ای که کمپوست نمی‌شوند، نظیر کاه‌وکش غلات، از نظر امکان ورود بذر علف هرز و گیاهان زراعی خودرو خطر بیشتری در پی دارند.

خاکپوش‌ها نیز در صورت نداشتن کیفیت مطلوب، می‎‌توانند حاوی بذور علف‎هرز و در نتیجه ایجاد مشکل گردند.

شکل 2ـ  خاکپوش‌ها نیز در صورت نداشتن کیفیت مطلوب، می‌توانند حاوی بذور علفهرز و در نتیجه ایجاد مشکل گردند.

زند،  اسکندری(1388). مدیریت علف‌های هرز (چاپ دوم). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.