کنه‌هاي گیاهخوار خانواده Tarsonemidae
کنه‌هاي خانواده Tarsonemidaeمتعلق به راسته پیش استیگمایان هستند. این خانواده داراي 530 گونه، 40 جنس و سه زیر خانواده Acaripinae، Tarsoneminaeو Pseudotarsonemoidinae است که داراي پراکندگی جهانی می‌باشند. خانواده تارسونمیده در برگیرنده کنه‌هاي بسیار کوچکی بوده که طول بدنشان عموما حدود 100تا 300 میکرون است. تنوع تغذیه‌اي در این گروه از کنه‌ها مشاهده می‌شود، بسیاري از آنها جلبک‌خوار، قارچ‌خوار و گیاه‌خوارند، برخی شکارگر سایر کنه‌ها و تعدادي انگل یا همزیست حشرات هستند. برخی گونه‌هاي شکارگر موجود در گرد و غبار خانه‌ها ممکن است باعث ایجاد حساسیت در انسان شوند. بیشتر تارسونمیدهاي گیاهخوار به گیاهان موجود در فضاي باز حمله می‌کنند و تنها برخی از آنها از روي گیاهان گلخانه‌اي گزارش شده‌اند.کنه‌هاي تارسونمیدي که به عنوان آفت روي گیاهان یافت می‌شوند در زیر خانواده‌هاي Tarsoneminae و Pseudotarsonemoidinae قرار دارند. کنه‌هاي این خانواده از نظر اندازه بسیار کوچک هستند و از لحاظ ظاهري کمرنگ می‌باشند و دوشکلی جنسی قابل تشخیص است. چرخه‌ي زندگی گونه‌هاي این خانواده معمولا یک هفته طول می‌کشد. تخم‌ها بیضوي، به رنگ سفید و مات و از نظر اندازه نسبتا بزرگند. ماده‌ها در روزهاي اول تا پنجم در کل حدود 10تا 20 تخم می‌گذارند. بعد از مرحله لاروي که فعال هستند، وارد مرحله غیرفعال شفیره‌گی می‌شوند که در این مرحله ساختارهاي جنسی کنه و جفت چهارم پاها کامل می‌گردد.
شکل1- انواع کنه محصولات باغی
اکثر کنه‌ها به روش بکرزایی از نوع نرزایی (آرینوتوکی) تولید مثل کرده و تخم‌هاي بارور نشده تولید نر و تخم‌هاي بارور تولید ماده می‌کنند. تعداد محدودي از آنها نیز به روش بکرزایی ماده‌زایی (تلوتوکی) تکثیر می‌یابند. شرایط رشدي آنها در درجه حرارت و رطوبت بالا و همچنین شدت نور کم بهبود می‌یابد.
Polyphagotarsonemus و Steneotarsonemus از آفات گیاه‌خواري هستند که در کشاورزي حائز اهمیت هستند.
کنه پهن زرد Hemitarsonemus (Polyphagotarsonemus) latus
بدون تردید کنه Polyphagotarsonemus latus از مهمترین کنه‌هاي خانواده تارسونمیده است که دامنه‌ي میزبانی وسیعی داشته و در بسیاري از گیاهان زراعی و زینتی در سراسر جهان به عنوان آفتی مهم شناخته شده است. این آفت همه جاگیر بوده و در سراسر دنیا به خصوص مناطق گرمسیري انتشار دارد و در بسیاري از مناطق سردسیر و نیمه‌گرمسیري یک آفت گلخانه‌اي محسوب می‌شود و تاکنون از کشورهاي ژاپن، چین، هند، تایلند، ترکیه، یونان، فرانسه و بسیاري از کشورهاي دیگر به عنوان آفت گزارش شده است. این گونه با نام کنه پهن، کنه نقره‌اي مرکبات، کنه زرد، یا کنه حارهاي نیز شناخته می‌شود. این کنه پلی‌فاژ است و در سرتاسر نواحی نیمه‌گرمسیري و گرمسیري و در گلخانه‌هاي نواحی معتدل به گیاهان زراعی، زینتی و وحشی متعلق به 60 خانواده حمله می‌کند. این کنه یکی از خسارت‌زاترین کنه‌هایی است که در طول فصل زراعی فعال می‌باشد؛ گرچه شرایط مرطوب و خنک را بیشتر ترجیح می‌دهد. عمدتا به عنوان آفت پنبه، چاي، کائوچو، مرکبات، تنباکو، سیب‌زمینی، لوبیا، فلفل، خیار، توت‌فرنگی، گوجه‌فرنگی، بادمجان، لوبیا، فلفل، کوکب، ختمی، حنا، پیچک، گل آهاري و داوودي داراي اهمیت می‌باشد. این کنه در ایران براي اولین بار در سال 1380شمسی از منطقه جیرفت توسط دکتر نامور و همکاران گزارش شد. این کنه براي اولین بار از باغ‌هاي چاي استان گیلان نیز گزارش شده است.
شکل2- کنه پهن زرد
در چاي، این کنه بیشتر از برگ‌هاي جوان و کل سطح زیرین برگ چاي تغذیه می‌کند. در نتیجه تغذیه کنه؛ برگها سخت، زمخت و قهوه‌اي رنگ می‌شوند. پس از تغییر رنگ لبه‌هاي برگ به سمت زیرین آن پیچیده می‌شود. پیچ‌خوردگی و چروکیدگی برگ از علائم نهایی خسارت هستند. خسارت این کنه در سرشاخه‌ها و جوانه‌هاي چاي بسیار شدید است؛ به طوري که با تغذیه از شیره گیاهی باعث پیچ‌خوردگی و بدشکلی جوانه‌ها می‌شود.
کنه‌هاي خانواده Tarsonemidae معمولا در مکان‌هاي مرطوب و سایه یافت می‌شوند. این کنه‌ها از زیر برگ تغذیه می‌کنند و موجب سخت شدن و پیچیدگی برگها شده و به نظر می‌رسد حمله‌هاي شدید گیاه را از رشد باز می‌دارد.
ویژگی‌هاي ظاهري (شکل شناسی)
در این گونه کنه با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و دوشکلی جنسی کاملا مشهود است. کنه ماده زرد شفاف، بیضوي، پهن، طول بدن 200 میکرون و صفحه پشتی در آنها فاقد نقش و نگار است؛ اما معمولا داراي یک نوار سفید نامشخص می‌باشد. صفحه پرودورسومی چندان بزرگ نشده که بتواند روي سوراخ‌هاي تنفسی را بپوشاند. روي پرودورسوم، یک جفت تریکوبوتري چماقی شکل و دو جفت مو دیده می‌شود. موهاي سطح پشتی ایدیوزوما کوتاه‌اند. سطح شکمی متاپودوزوما چهار مو دارد. پاي چهارم در ماده سه‌بندي و باریک و به یک موي بلند مشخص ختم می‌شود. ساق پنجه پاي اول یک ناخن درشت دارد.
بدن نرها کوتاه و پهن و به طول 186میکرون است و در بخش عقبی باریک می‌شود.کنه‌هاي نر در ابتدا بی‌رنگ هستند؛ اما با کامل شدن دوره رشد به رنگ کهربایی تیره تغییر می‌کنند. طول نرها نصف ماده‌ها است، اما نسبت به ماده‌ها پاهاي بلندتري دارند. سطح پشتی در نرها فاقد نوار سفید نامشخص است. در نرها چهار جفت مو روي پرودورسوم دیده می‌شود. ساق و پنجه پاي چهارم در جنس نر به هم جوشخورده و به یک ناخن دگمه مانند، ختم می‌شود که ویژگی خاص این گونه می‌باشد.
تخم‌ها بیضی شکل و پهن بوده و در پایه یعنی محل اتصال به سطح برگ پهن شده‌اند. بیشتر تخم‌ها شفاف‌اند، به جز در سطح بالایی که ردیف‌هاي طولی به شکل برجستگی‌هاي سفید دارند. تخم‌ها به صورت انفرادي و در سطح زیرین برگ‌هاي جوان گذاشته می‌شوند.
کنه ماده، سفید رنگ یا زرد شفاف، بیضوي، طول بدن 200 میکرون، پاي چهارم در ماده سه‌بندي، باریک و به یک موي بلند مشخص ختم می‌شود. کنه نر داراي بدنی کوتاه به طول 168 میکرون می‌باشد. در این کنه دو شکلی جنسی دیده می‌شود؛ بدین ترتیب که نرها با اندازه کوچکتر، بدن باریک در بخش عقبی، پاهاي بلندتر، پاي چهارم بزرگ و کلفت با یک ناخن از کنه ماده قابل شناسایی هستند. گناتوزوما کپسولی شکل به طول 32 میکرون، انگشت متحرك کلیسر به شکل یک استایلت ظریف درآمده که در کنار پالپ‌هاي کوتاه قرار می‌گیرد. سطح پشتی پروپودوزوما در ماده داراي یک جفت تریکوبوتري چماقی و دو جفت موي ساده و در نر داراي سه یا چهار جفت موي ساده است.
دوره زندگی (زیست‌شناسی)
ویژگی‌هاي دوره زندگی بسته به میزبان‌هاي مختلف و رقم‌هاي آنها متفاوت است. با افزایش دما، طول دوره رشد و نمو کاهش پیدا می‌کند؛ به طوري که در تابستان طی چهار تا پنج روز یک نسل کامل می‌شود. البته در گلخانه اغلب کمتر از یک هفته طول می‌کشد. روي فلفل، دوره نمو از تخم تا کنه بالغ در دماي 25 درجه سلسیوس براي نرها و ماده‌ها به ترتیب 3.1 و 4.1 روز طول می‌کشد. طول عمر ماده و نر بالغ به ترتیب 11و 15 روز است. کنه ماده 25 تخم می‌گذارد. نسبت جنسی ماده به نر در آزمایشگاه 2.8 و روي نهال در گلخانه 2.3 است. میزان ذاتی رشد، میزان متناهی رشد روزانه 1.43 فرد به ماده، میانگین طول یک نسل 10.34 روز و میزان خالص تولید مثل 41 گزارش شده است. بیشتر گونه‌هاي کنه تارسونمید به روش بکرزایی تولید مثل می‌کنند؛ بنابراین توانایی افزایش سریع جمعیت آنها وجود دارد.
علائم خسارت
این کنه‌ها در مکان‌هاي مرطوب و سایه و بیشتر روي برگ‌هاي جوان یافت می‌شود و علائم خسارت این کنه روي گیاهان مختلف تقریبا شبیه به هم است. سطح بالایی برگ‌هاي آلوده سبز تیره بوده و برگها کوچک و لبه آنها کمی به سمت پشت برمی‌گردد و پشت برگها دقیقا حالت برنزه و نقره‌اي دارد که در مقایسه با یک برگ سالم به راحتی میتوان آن را تشخیص داد. معمولا اغلب کارشناسان کشاورزي علائم مذکور را با علائم بیماري‌هاي ویروسی اشتباه می‌گیرند. این کنه بافت‌هاي گیاهی نرم و آبدار و جوانه انتهایی را بیشتر مورد حمله قرار می‌دهد و از سطح زیرین برگها تغذیه می‌کنند. برگ‌هاي آسیب دیده بدشکل یا شکاف خورده و ظاهري زمخت پیدا می‌کنند. برگها بلافاصله بعد از تغییر رنگ و تاولی شدن دچار پیچ‌خوردگی و چروکیدگی می‌شوند. خسارت تغذیه به شاخه و برگ جوان و گل‌ها محدود می‌شود. رشد گیاه متوقف شده و در صورتی که خسارت خیلی شدید باشد، زندگی گیاه تهدید می‌شود. روي خیار و بادمجان نشانه‌هاي دیگري از قبیل مضرس شدن، شکاف خوردن، تغییر رنگ، بدشکلی، آماس و نکروزه شدن برگ دیده می‌شود. نشانه‌هاي خسارت چندین هفته پس از حذف کنه‌ها همچنان باقی می‌ماند.
شکل3- علائم خسارت کنه پهن زرد بر برگ چای
در صورت شدت خسارت، برگها کوچک و جمع شده و رشد گیاه متوقف می‌گردد. همانطور که اشاره شد این کنه در شرایط آب و هواي گرمسیري تا نیمه‌گرمسیري فعال بوده و در درجه حرارت بین 13 تا 30 درجه سلسیوس به خوبی فعالیت می‌کند؛ اما دماي 25 درجه به همراه رطوبت بالا بهترین شرایط براي آن محسوب می‌شود. کنه نقره‌اي یا زرد سرعت تولید مثل بسیار بالایی دارد و قادر است مدت کمتر از یک هفته دوره زندگی خود را تکمیل کند؛ به همین دلیل یکی از خسارت‌زاترین آفات محسوب می‌شوند. همچنین از عوامل مهم در نقل و انتقال و پراکندگی این کنه؛ باد، مگس سفید و کارگران می‌باشند که در برنامه مدیریت کنترل آن باید به موارد فوق نیز توجه شود.
کنترل و مدیریت مبارزه
اولین و مهمترین روش براي کنترل و مدیریت مبارزه با این کنه، پایش جمعیت آن در باغ‌هاي چاي است. از ابتداي فصل بهار بررسی‌هاي هفتگی جوانه‌ها و برگ‌هاي جوان با استفاده از یک ذره‌بین دستی ضرورت دارد. به محض مشاهده کنه‌ها روي یک برگ جوان؛ اقدامات کنترلی با توجه به درجه خسارت باید اعمال شود. در اغلب موارد براي کنترل کنه‌هاي این خانواده استفاده ترکیبی از روش‌هاي مبارزه شامل؛ زراعی، رهاسازي شکارگرها (اغلب کنه‌هاي شکارگر فیتوزئیده) و استفاده از سموم کم‌خطر و ایمن با دوره کارنس کوتاه در حالت طغیان آفت توصیه می‌شود.
مدیریت مبارزه با کنه پهن‌زرد به دلیل سرعت زاد و ولد بالاي آن به خصوص در پشت برگها بسیار مشکل است؛ اما روش مدیریت تلفیقی در کاهش خسارت آن موثر است. در زیر به تعدادي از روش‌هاي کاربردي اشاره می‌شود.
1-استفاده از کنترل بیولوژیک: به کارگیري کنه‌هاي شکارگر خانواده Phytoseiidae با رهاسازي در طول فصل زراعی و قارچ بیمارگر Beauveria bassiana علیه افراد بالغ
2- حذف بقایاي گیاهی و علف‌هاي هرز احتمالی میزبان کنه در باغ‌هاي چاي
3- تمیز کردن ماشین‌آلات و ادوات کشاورزي با کنه‌کش‌هاي رایج به دلیل انتشار کنه‌ها در باغ
4- استفاده از آفتکش‌ها و ترکیبات با منشا گیاهی مانند تنداکسیر، ماترین (روي اگرو) و پالیزین در صورت بروز خسارت و طغیان این کنه در باغ‌هاي چاي با غلظت دو در هزار به صورت محلولپاشی پس از مشاهده کنه و خسارت آن
5- جمع‌آوري و از بین بردن برگها و درختچه‌هاي آلوده و رعایت بهداشت به خصوص در مورد اندام‌هاي گیاهی هرس شده.