پیاده‌سازی سیستم‌های آبیاری تیپ
استفاده از سیستم‌های آبیاری تیپ زمانی با موفقیت همراه است که به نکات و اصول بهره‌برداری از این سیستم‌ها توجه ویژه‌ای شود. در این بین چگونگی آماده سازی زمین، کاشت بذر، آرایش کاشت، نصب سیستم، فاصله خروجی‌ها و غیره باید به‌طور دقیق رعایت شود. نوارهای تیپ یکی از حساس‌ترین و مهمترین بخش‌های سیستم آبیاری قطره‌ای تیپ هستند. عدم کارکرد صحیح این بخش باعث وارد آمدن خسارات فراوانی به گیاهان و در نتیجه ضرر اقتصادی کشاورزان می‌شود، لذا نصب صحیح و اصولی این نوارها بسیار مهم است و کارآیی سیستم به میزان زیادی به این مسئله وابسته است.
شکل 1- آبیاری تیپ در مزرعه
ملاحظات قبل از نصب نوار تیپ
قبل از نصب نوار تیپ لازم است به موارد زیر توجه داشت؛
-قبل از نصب نوار تیپ، خاک مزرعه بایستی کاملا شخم خورده و فاقد کلوخ و قطعات درشت باشد. همچنین تسطیح نسبی زمینی و شیب‌بندی آن ضروری است.
- در مورد کشت محصولاتی نظیر گندم (به ویژه در شرایط شور)، توصیه می‌شود که مرزهای قطعات آبیاری سنتی حتی الامکان حذف نشوند تا در مواقع ضروری بتوان آبیاری غرقابی جهت شستشوی نمک‌ها را نیز انجام داد. همچنین قبل از اتصال نوارهای آبیاری تیپ به لوله، باید خطوط اصلی و نیمه اصلی شستشو داده شوند.
- پیش‌بینی و نصب ایستگاه پمپاژ، اندازه و آرایش لوله‌های اصلی و فرعی مزرعه، شیفت‌های آبیاری، شیر فلکه‌ها و سایر اتصالات مربوطه نیازمند محاسبات فنی و دقیق است که بر اساس نظر و تجارب طراح سیستم آبیاری بایستی عمل شود. واضح است که همانند سایر روش‌های آبیاری تحت فشار، طراحی صحیح سیستم تیپ با در نظر گرفتن مبانی هیدرولیکی دقیق و همچنین اجرا و نگهداری مناسب سیستم، جزو عوامل کلیدی برای موفقیت این روش، توجیه اقتصادی و بهره‌مندی از مزایای آن توسط کشاورزان محسوب می‌شود. لذا پیشنهاد می‌شود که کشاورزان قبل از هر اقدامی با کارشناسان متخصص در زمینه سیستم‌های آبیاری تیپ، مشورت کافی به عمل آورند.
-از نگهداری کلاف‌های نوار تیپ در فضای غیرمسقف و به‌خصوص در معرض تابش مستقیم آفتاب و بارندگی
خودداری شود. کلاف‌های نوار تیپ بایستی بدون باز کردن بسته‌بندی آن، در یک انبار سرپوشیده و به دور از مواد اشتعال‌زا و خورنده، بر روی سکوئی به ارتفاع 20- 50سانتی‌متر قرار گیرند.
-نوارها باید از گزند جوندگان و حشرات در امان باشند و همچنین از جابه‌جایی‌های غیرضروری در طول مدت انباردارری اجتناب شود. در زمان جابه‌جایی و تخلیه کلاف‌ها، از پرتاب نمودن و غلتاندن آن‌ها روی زمین اجتناب شود، به‌دلیل اینکه با این کار بسته‌بندی نوار آسیب دیده و برخورد اشیاء تیز و برنده و هجوم جوندگان و حشرات باعث پارگی لوله‌ها می‌شود.
انتخاب فاصله خروجی‌ها
نوارهای تیپ در درون خود دارای قطره‌چکان‌هایی هستند که فواصل آن‌ها بر روی لوله متفاوت بوده و بر اساس نوع محصول، روش کاشت و نوع خاک انتخاب می‌شوند. فاصله قطره‌چکان‌های تولیدی عموما 10، 20، 30، 40 و 60 سانتی‌متر هستند. فواصل کم معمولا در خاک‌های شنی و یا جاهایی که به دبی زیادی نیاز است استفاده می‌شود. در عوض فواصل قطره‌چکان‌های بیشتر حجم آب کمتری فراهم می‌نماید و امکان استفاده از طول نوار بیشتر را فراهم می‌کند. در جدول 1 راهنمایی برای انتخاب فواصل قطره‌چکان‌های مختلف و ویژگی هر یک از این فواصل ارائه شده است. البته بایستی توجه نمود که این جدول صرفا یک راهنمای کلی برای انتخاب فاصله قطره‌چکان‌ها است و فاصله دقیق و واقعی بایستی بر اساس مسائل هیدرولیکی، نوع خاک، طول نوار تیپ و نوع کشت توسط طراح سیستم آبیاری تعیین شود.
جدول 1-راهنمای انتخاب فاصله قطره‌چکان‌ها
|
فاصله قطره چکان ها
|
ویژگی ها و کاربرد
|
محصولات
|
|
10
|
-قابل کاربرد برای محصولات گلخانه‌ای
و پرورش گل
-امکان استفاده از طول نوار کم
- منجر به الگوی خیس‌شدگی خوبی در
خاک‌های شنی می‌شود.
-دبی خروجی خیلی زیاد
|
-گل‌ها
-گیاهان گلدانی
|
|
20
|
- منجر به الگوی خیس‌شدگی خوبی در
خاک‌های شنی می‌شود.
- به جوانه‌زنی گیاه کمک می‌کند
- دبی خروجی نسبتاً زیاد
|
-گل‌ها
- گیاهان گلدانی
-توت‌فرنگی
- سبزیجات
|
|
30
|
-قابل کاربرد برای اغلب گیاهان و انواع خاک‌ها
-دبی خروجی کمتر ازفاصله20سانتی‌متری
-به دلیل دبی خروجی کمتر امکان استفاده از طول نوار بیشتر وجود دارد.
|
-گیاهان گلدانی
-توت‌فرنگی
-سبزیجات
-نیشکر
-سیب‌زمینی
-صیفی‌جات
|
|
40
|
-با دبی خروجی کم مناسب برای خاک‌های سنگین و رسی
-امکان استفاده از طول نوار بیشتر نسبت به فواصل 20 و 30سانتی‌متری
-ممکن است در خاک‌های سبک جوانه‌زنی با مشکل مواجه شود.
|
-صیفی جات
-ذرت
-پنبه
-نیشکر
-برخی از سبزیجات
|
|
60
|
-فراهم نمودن دبی خروجی کم برای
خاک‌های سنگین و رسی با سرعت
نفوذ کم
-امکان استفاده از طول نوارهای خیلی
زیاد وجود دارد
-ممکن است در خاک‌های سبک جوانه‌زنی با مشکل مواجه شود.
|
-ذرت
-پنبه
-نیشکر
|
فاصله نوارهای تیپ از یکدیگر که معادل فاصله بین محل‌های اتصال نوار تیپ به لوله نیمه اصلی و یا مانیفولد است نیز مشخص‌کننده فاصله خروجی‌ها هستند. انتخاب فاصله نوارهای تیپ از یکدیگر به روش کاشت، نوع محصول و بافت خاک بستگی دارد. برای گیاهان متراکم مانند گندم نوارهای تیپ باید طوری پهن شوند که تمامی سطح مزرعه پس از آبیاری مرطوب شود. لذا فاصله نوارهای تیپ بایستی کم در نظر گرفته شود. اما در کشت‌های ردیفی که فاصله ردیف‌های کشت زیاد است (مانند صیفی‌جات) برای هر ردیف کشت یک خط نوار تیپ کفایت می‌کند و در نتیجه فاصله نوارها را میتوان بیشتر در نظر گرفت. همچنین در حالتی که فاصله خطوط کشت در کشت‌های ردیفی کم است (مانند گندم و جو)، قرار دادن لوله تیپ مجزا برای تمامی ردیف‌ها اقتصادی نبوده و لذا باید نوارها به ازای هر 2-4 ردیف کشت یک نوار تیپ (با توجه به بافت خاک)، قرار داده شوند. در این حالت تنها تعدادی از خطوط کشت مستقیما توسط لوله تیپ آبیاری شده و خطوط کشت واقع در بین این ردیف‌ها، از طریق پیش‌روی جبهه رطوبتی به طرفین آن تکمیل می‌شود. به‌عنوان مثال در تحقیقی مشخص شد که در بافت خاک لوم رس شنی برای کشت گندم بهترین آرایش یک نوار برای 4 ردیف کشت و با فاصله نوار 75سانتی‌متر از یکدیگر، است. در هر صورت، فاصله نوارهای تیپ از یکدیگر بستگی به بافت خاک مزرعه دارد که به‌عنوان راهنما میتوان از جدول 2 برای تعیین فاصله نوارها استفاده نمود. در این جدول، فواصل مناسب نوارهای تیپ و همچنین فواصل قطره‌چکان‌ها برای آبیاری یک مزرعه با کشت متراکم مانند گندم که قرار است کل سطح مزرعه مرطوب شود، بر اساس بافت خاک ارائه شده است. مثلا در یک مزرعه گندم با بافت خاک سنگین، توصیه می‌شود که فواصل نوارهای تیپ از یکدیگر در حدود 60 سانتی‌متر بوده و نوارهای تیپ نیز دارای قطره‌چکان‌هایی با فواصل 30سانتی‌متر از یکدیگر باشند.
جدول 2- انتخاب فاصله خروجی‌های نوارهای تیپ بر اساس بافت خاک
|
بافت خاک مزرعه
|
فاصله مناسب نوارهای تیپ
|
فاصله مناسب قطره چکان های تیپ
|
|
سبک (شنی)
|
30 تا 40 سانتی متر
|
10 تا 20 سانتی متر
|
|
متوسط (لومی)
|
40 تا 50 سانتی متر
|
20 تا 30 سانتی متر
|
|
سنگین (رسی)
|
50 تا 60 سانتی متر
|
30 تا 40 سانتی متر
|
پس از تعیین فاصله مناسب نوارهای تیپ میتوان با استفاده از رابطه 1 طول نوار تیپ مورد نیاز در سطح مزرعه را تعیین نمود و با در نظر گرفتن شرایط کشاورز و صرفه اقتصادی موضوع، این لوله‌ها تهیه و طبق دستورالعمل مربوطه در مزرعه نصب شوند. به‌عنوان مثال در یک مزرعه گندم با بافت خاک متوسط، توصیه می‌شود که فواصل نوارهای تیپ از یکدیگر در حدود 40سانتی‌متر باشند. در این شرایط بر اساس رابطه 1برای هر هکتار زمین به 25هزارمتر لوله تیپ نیاز خواهد بود.
(متر)= (10000* مساحت مزرعه بر حسب هکتار)/ (فاصله نوارها بر حسب متر
شکل 2- تعیین فاصله مناسب نوارهای تیپ