آشنایی با آبیاری بارانی کلاسیک ثابت

برخی از اهداف مورد انتظار در روش آبیاری بارانی

1-صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش راندمان تا 70 درصد.

2-امکان آبیاری اراضی شیب‌دار در حال بهره‌برداری (بدون نیاز به تسطیح)

3-آبیاری با منابع آبی کم

4-امکان آبیاری در خاک‌های زراعی با عمق کم (که به علت عمق کم خاک امکان تسطیح وجود ندارد).

5- جلوگیری از رواناب و فرسایش خاک

6-توزیع به موقع و به اندازه و یکنواخت آب و کود

7- افزایش عملکرد محصول و بهبود کیفیت آن

8- قابل اندازه‌گیری بودن دقیق مقدار آب مصرفی و تامین نیاز آبی گیاه بر اساس نیاز آن

9- نیاز کمتر به نیروی انسانی

10-قابل استفاده بودن برای اهداف دیگر (مثل جلوگیری از یخ بندان، سرمازدگی درختان، خنک کردن محیط گیاه در هوای گرم)

آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آب پاش متحرک

در روش آبیاری کلاسیک ثابت ایستگاه پمپاژ، لوله‌های اصلی و فرعی و باله‌ها ثابت بوده و فقط آب‌پاش‌ها متحرک می‌باشند که باید بعد از هر آبیاری جابه‌جا شوند. در این روش تمام لوله‌های باله‌ها از جنس پلی اتیلن و سایز 63 و 75 میلی‌متر هستند، راندمان آبیاری پیش‌بینی شده در این سامانه 70درصد می‌باشد. معمولا آب‌پاش‌های مورد استفاده، شامل ویر 150 و 155، کامت، آمبو و نلسون با نازل‌های 8 تا 14 میلی‌متر هستند.

در این سامانه آبیاری لوله‌ها در زیر‌زمین کار گذاشته شده که از لحاظ افزایش عمر مفید تجهیزات و کاهش خطر سرقت مناسب می‌باشد. در مجموع سامانه‌های آبیاری بارانی با آب پاش متحرک به دلیل ویژگی‌ها و مزایای فوق‌الذکر از استقبال قابل توجه‌ی در بین کشاورزان برخوردار شده و گسترش بیشتری در سال‌های اخیر داشته است.

از مهم‌ترین معایب این سامانه آبیاری، نیاز به فشار زیاد است که برای تامین فشار مناسب جهت کارکرد آبپاش، نیاز به صرف انرژی زیاد می‌باشد.

شکل1- آبیاری بارانی کلاسیک

مدیریت بهره‌برداری آبیاری بارانی

پس از طراحی و انتخاب آرایش آب پاش‌ها و نصب سامانه آبیاری کلاسیک ثابت با آب پاش متحرک به دلیل قرار گرفتن خطوط اصلی و نیمه اصلی و باله‌ها در عمق زمین، تغییر لوله‌ها و باله‌ها امکان‌پذیر نمی‌باشد. لذا بایستی مدیریت قسمت‌هایی از سامانه که تحت نظارت بهره‌بردار می‌باشد، به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا بهره‌وری مطلوب به دست آید.

پمپ و پمپاژ

هنگامی که صحبت از آبیاری تحت فشار می‌شود. ایجاد و تامین فشار در سامانه از مسایلی است که بایستی مد نظر قرار گیرد. جهت پمپاژ آب دو راه وجود دارد.

1-پمپاژ مستقیم آب از درون چاه (درصورتی‌که عمق چاه زیاد نباشد) یا از رودخانه

2-پمپاژ ثانویه، در صورتی‌که عمق چاه زیاد و یا آب رودخانه دارای ذرات جامد باشد (آب مورد نیاز قبل از پمپاژ ذخیره می‎شود).

مهمترین مسئله به خصوص هنگام پمپاژ ثانویه، استفاده از صافی برای جلوگیری از گرفتگی پمپ می‌باشد. صافی‌ها معمولا توسط جلبک‌ها، شاخ و برگ و بقایای گیاهان دچار گرفتگی می‌شوند و باید مرتب تمیز شوند.

فشارسنج

یکی از لوازمی که بعد از پمپ و ایستگاه پمپاژ قرار دارد، فشارسنج می‌باشد. متاسفانه این وسیله یا اصلا بر روی سامانه نصب نشده و یا جهت حفاظت، باز شده و دیگر بسته نمی‌شود. فشارسنجی که بر روی سامانه‌های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت نصب می‌شود بایستی قابلیت اندازه‌گیری فشار تا 10 بار (bar) را داشته باشد. بر روی فشارسنج‌ها دو شاخص اندازه‌گیری وجود دارد که شاخص بار یا اتمسفر به رنگ مشکی عددگذاری شده است. قبل از بهره برداری از سامانه باید دقت شود فشارسنج سالم بوده و قبل از روشن شدن سامانه عقربه روی عدد صفر باشد. هنگامی که سامانه در حال کار می‌باشد.

فشارسنج باید عددی را نشان دهد که در دفترچه طراحی با عنوان فشار کارکرد سامانه ذکر شده است. اگر فشار کارکرد در سامانه‌ای که از پمپاژ ثانویه استفاده می‌کند به مرور کم شود، دلایل مختلفی به شرح زیر، می‌تواند داشته باشد:

1-گرفتگی ورودی آب به پمپ، که با تمیز کردن صافی بر طرف می‌شود.

2-گرفتگی روزنه‌های توربین پمپ در مواقعی که پمپ صافی نداشته باشد آشغال‌ها و ذرات جامد به روزنه‌های توربین نفوذ کرده و آنجا گیر می‌کنند و باعث کاهش آب‌دهی پمپ می‌شوند و باید پمپ باز شده و گرفتگی‌ها بر طرف شود.

3-نشتی در شبکه لوله‌های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت به دلیل داشتن مقادیر زیاد لوله و اتصال نسبت به سایر روش‌های آبیاری بارانی و همچنین قرار گرفتن سامانه در زیرزمین، به طور دایم در معرض نشت است که اکثرا به صورت مخفی می‌باشد. همچنین امکان نشت از محل جوش‌ها و محل قرار گرفتن رینگ و فلنج‌ها، اتصالات پلیمری، کمربندها، رایزرها و از همه مهم‌تر شیرهای خودکار وجود دارد.

از آنجا که شیرهای خودکار دایما در معرض ضربات ماشین آلات کشاورزی، گرما و سرمای محیط و خوردگی شیمیایی می‌باشند، پس از چند سال بهره‌برداری دچار مشکل شده و احتیاج به بازبینی دوره‌ای و تعویض دارند.

آب پاش

در انتهای یک سامانه آبیاری بارانی یکی از حساس‌ترین اجزای سامانه، یعنی آب پاش قرار می‌گیرد. آب پاش، آب پمپاژ شده را به صورت قطرات ریز و درشت و با فشار از روزنه به بیرون و به فواصل دور و نزدیک پخش می‌کند.

وسعتی که هرآب پاش می‌تواند خیس کند به عوامل زیر بستگی دارد:

1. سرعت آب در آب پاش
2. فشار آب در آب پاش
3. زاویه آب پاش و فواره آب
4. نوع آب پاش
5. ارتفاع رایزر
6. سرعت و جهت باد

مدیریت درست شبکه آبیاری و توزیع یکنواخت آب در سطح مزرعه توسط سامانه و آب پاش‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که توزیع غیر یکنواخت آب توسط سامانه می‌تواند باعث رشد غیر یکنواخت محصول، تغییر رنگ محصول و یا زودرس شدن مناطقی از مزرعه شود.

شکل2- آب‌پاش