مقاله آشنایی با بهداشت در گلخانه (قسمت دوم)

تا قبل از سال 1950 تولیدکنندگان محصولات گلخانه‌ای برای مبارزه با امراض خاکزی پس از یک یا چند دوره کشت اقدام به تعویض خاک بستر نموده که هزینه‌های آن زیاد، بسیار پر زحمت و وقت گیر بوده است. طی دهه 1950 روش‌های مختلف ضدعفونی خاک در گلخانه‌ها رایج و جایگزین تعویض خاک بستر شد.

 

اصول بهداشت گلخانه

6- جمع‌آوري بقاياي گياهي: پس از پايان هر كشت، كليه بقاياي گياهي بايد از گلخانه خارج گردد و بدين ترتيب، هاگ قارچ‌ها و تخم و لارو حشرات از گلخانه خارج مي‌شود. پس از جمع‌آوري، بايد بقاياي گياهي در بيرون از گلخانه سوزانده شوند.

7- زهكشي مناسب و عدم آبياري بيش از حد: از انجام آبياري بيش از حد بايد خودداري شود؛ زيرا خاك‌هاي سرد و مرطوب، محيط بسيار مناسبي براي رشد و فعاليت قارچ‌هاي خاكزي، مانند پيتيوم است؛ همچنين در خاك‌هاي خيس، حركت هاگ قارچ‌ها و نماتدها افزايش مي‌يابد؛ بنابراين آبياري مناسب و وجود زهكش و نيز بالا بردن دماي خاك، مي‌تواند در جلوگيري از گسـترش بيماري و رشد بهتر بوته‌ها و افزايش مقاومت آن‌ها در برابر بيماري‌ها مفيد باشد.

8- دفع علف‌هاي هرز: كليه علف‌هاي هرز داخل گلخانه بايد از بين برده شوند؛ زيرا علف‌هاي هرز علاوه بر رقابت با گياه اصلي بر سر مواد غذايي (برخي از آن‌ها)، به عنوان ميزبان ثانويه آفات و بيماري‌ها عمل مي‌كنند و پناهگاه خوبي براي مخفي شدن حشرات و تغذيه آن‌ها به شمار مي‌روند. وجود علف‌هاي هرز در گلخانه سبب كندي گردش هوا هم مي‌گردد. علاوه بر دفع علف‌هاي هرز داخل گلخانه، محيط اطراف گلخانه نيز بايد عاري از علف‌هاي هرز باشد. تريپس‌ها بر روي گل‌هاي گياهان باريك برگ توسعه مي‌يابند، از اين رو از بين بردن علف‌هاي هرز باريك برگ اهميت فراواني دارد. با استفاده از مالچ پلاستيكي، مالچ كاه و كلش و نيز علفكش‌هاي انتخابي، ميتوان از رشد علف‌هاي هرز در گلخانه جلوگيري نمود.

9- ضدعفوني كردن كليه ادوات و وسايل مورد استفاده در گلخانه:

كليه لوازم پلاستيكي مورد استفاده در گلخانه، مانند گلدان‌ها، زيرگلداني، بيل، بيلچه، لوله‌هاي آبياري و غيره با قرار دادن آن‌ها در بشكه حاوي محلول هيپوكلريت سديم ضدعفوني مي‌شوند. براي تهيه محلول ضدعفوني‌كننده، يك ليتر از مايع سفيدكننده خانگي (محلول 5درصد هيپوكلريت‌سديم) با 9 ليتر آب رقيق مي‌شود تا محلول 5/0درصد هيپوكلريت‌سديم به‌دست آيد؛ سپس لوازم و ادوات به مدت يك دقيقه در اين محلول قرار مي‌گيرند و پس از پايان ضدعفوني، بايد آن‌ها را با آب تميز شستشو داد.

 

ضدعفونی خاک گلخانه

شکل2-ضدعفونی خاک گلخانه

10- ضدعفوني كردن آب آبياري: معمولا براي ضدعفوني كردن آب آبياري از كلر استفاده مي‌شود تا از رشد جلبك‌ها جلوگيري كند و هاگ قارچ‌ها و نماتدها از بين برود. كلر مورد استفاده (در حد مجاز) ضرري براي گياهان در كشت خاكي ندارد، ولي اين غلظت در آبكشت (كشت بدون خاك) ،براي گياهان مضر است.

11- آموزش كارگران: از آنجايي كه كارگران هميشه در گلخانه به سرمي‌برند، آموزش آن‌ها در زمينه نحوه كنترل عوامل محيطي، رعايت اصول بهداشت و شناسايي برخي از آفات و بيماري‌هاي مهم گلخانه، مي‌تواند در مديريت بهتر گلخانه بسيار مفيد و مؤثر باشد. يكي از روش‌هاي مفيد آموزش كارگران براي شناسايي آن‌ها با برخي از آفات و بيماري‌ها، تهيه عكس‌هاي بزرگ و واضح از هر آفت يا بيماري و نحوه خسارت آنها و در اختيار گذاشتن عكس‌ها به كارگران است. كارگر با ديدن شكل آفات و بيماري‌ها و مشاهده آن‌ها در حين كار، مي‌تواند گلخانه‌دار را از وجود آفت يا بيماري آگاه كند تا اقدامات لازم صورت گيرد.

12-استفاده از كارتهاي زرد و آبي چسبنده (تله): كارت‌هاي زرد و آبي چسبنده، سبب جلب حشرات به سوي خود مي‌شوند و حشرات پس از برخورد با اين تله‌ها به آن چسبيده و از بين خواهند رفت؛ اين روش يك تله است و نشان‌دهنده وجود يا عدم وجود هر نوع حشره در گلخانه است. معمولا به ازاي هر 100مترمربع از واحد سطح گلخانه، يك عدد كارت چسبنده در گلخانه نصب مي‌شود: كارت‌هاي زرد، كه بيشتر براي مگس سفيد استفاده مي‌شوند، به صورت عمودي و كارت‌هاي آبيرنگ كه براي شكار تريپس به كار مي‌روند به صورت افقي از سقف آويزان مي‌شوند.

13- عدم كشت گونه گياهي مشابه در داخل و خارج گلخانه: بايد از كشت همزمان يك گونه گياهي در داخل گلخانه و زمين‌هاي فضاي آزاد اطراف گلخانه خودداري كرد؛ مثلا كشت گوجه‌فرنگي در فضاي آزاد اطراف گلخانه‌اي، كه در آن گوجه‌فرنگي گلخانه‌اي پرورش داده مي‌شود، سبب هجوم آفات و بيماري‌ها به گلخانه خواهد شد؛ زيرا گياهان فضاي آزاد، به عنوان مخزن تجمع آفات و بيماري‌ها عمل مي‌كنند و باعث جلب توجه آفات از مناطق اطراف به سمت گلخانه خواهند شد.

 

بزرگر، رحيم؛ يادگاري، مهراب. (1389). مديريت توليد در گلخانه. تهران: موسسه آموزش عالی علمی کاربردي جهاد کشاورزي