مشخصات گیاه‌شناسی ریحان
ریحان با نام علمی (Ocimum basilicum) از خانواده نعنائیان،گیاهی علفی، ترد و یکساله از است که ارتفاع ساقه آن تا 60 سانتیمتر می‌رسد. برگ‌های آن به صورت متقابل بیضوی و نوک تیز با کناره‌های دندانه‌دار می‌باشد. گل‌های آن معطر و کوچک به رنگ‌های سفید، قرمز و گاهی بنفش مشاهده می‌شود. بذر آن سیاه و ریز است. بذرها 4 تا 5 سال قوه نامیه خود را حفظ می‌کنند.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی ریحان
|
نام فارسی
|
ریحان
|
|
نام انگلیسی
|
basil
|
|
نام علمی
|
Ocimum basilicum
|
|
خانواده
|
Mints
|
شکل 1- آشنایی با بوته،برگ،گل و بذر ریحان
کاشت
این گیاه به سرما خیلی حساس بوده و جهت حداکثر رشد و کیفیت نیاز به هوای گرم، آفتاب کامل، آب کافی و مناسب و خاک با زهکشی خوب دارد. خاک مناسب ریحان خاک شنی سبک تا ماسه‌ای لومی با pH 6.4 و هدایت الکتریکی 2-3 میلی‌متر بر سانتیمتر است. ریحان تنش ناشی از خشکی و کم آبی را نمی‌تواند تحمل نماید.
بیشترین جوانه‌زنی بذر در دمای 20-30 درجه سانتیگراد صورت می‌گیرد. در کشت در فضای باز دوره رویشی ریحان 170 تا 180 روز است و در این مدت چندین برداشت می‌شود، اما در گلخانه دوره رویشی حدود 45 روز طول می‌کشد و در این زمان با ریشه از زمین بر آورده و به بازار عرضه می‌شود. ریحان در طول دوره رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. درجه حرارت مطلوب برای جوانه‌زدن بذر 18 تا 20 درجه سانتیگراد می‌باشد.
ريحان را معمولاً در اوايل بهار و پس از رفع سرماي بهاره مي‌كارند. در قطعات كوچك بهتر است به صورت خطي و به نحوي كه فاصله خطوط حدود 20 سانتيمتر باشد، كشت نمود. مقدار بذر مصرفي براي 10 مترمربع حدود 15گرم است. البته لازم است بذر ريحان را قدري تنك‌تر كاشت تا زياد متراكم نشود بهتر است زمين آفتاب‌گير يا سايه‌آفتاب باشد.
شکل 2- کاشت ریحان در مزرعه و گلخانه
داشت
ریحان نیاز آبی فراوانی دارد. از زمان کاشت بذر تا برداشت محصول، ریحان احتیاج به 550-500 میلی‌متر آب دارد. ریحان در هر مرحله از رشد نسبت به کم آبی حساس می‌باشد. آبیاری منظم برای این محصول ضروری است.
در صورت مشاهده علائم کمبود مواد غذایی در گیاه می‌توان نسبت به کوددهی اقدام نمود. کوددهی بیش از حد، کیفیت ریحان را در زمان برداشت می‌کاهد و باعث افزایش مقدار نمک محلول در خاک (شوری خاک) و رسیدن آن به سطوح نامطلوب می‌شود. گیاهانی که با نیتروژن زیاد کوددهی شده‌اند اغلب در اتاق‌های سرد پس از برداشت به رنگ سیاه در می‌آیند.
بهترین نوع کود شیمیایی کودهای قابل حل در آب یا کودهای مایع هستند که به صورت محلولپاشی در اختیار گیاه قرار می‌گیرند. این نوع کودها همچنین به نسبت‌های معین دارای عناصر مختلفی از قبیل ازت، فسفر، پتاس و سایر مواد معدنی کم مصرف می‌باشند.
نیاز ریحان به پتاسیم بسیار زیاد است. پس از اولین برداشت محصول ممکن است میزان نیتروژن خاک کاهش یابد. به همین دلیل پس از اولین یا دومین برداشت بهتر است از کودهای ازته استفاده کرد.
برداشت
برداشت ریحان زمانی شروع می‌شود که گیاه دارای 6-8 برگ حقیقی باشد. برداشت طوری صورت می‌گیرد که 2 تا 4 برگ روی گیاه باقی بماند. وجود گل در برگ‌های برداشت شده باعث کاهش کیفیت محصول می‌شود. به محض مشاهده گل بر روی گیاه باید سریعا آن را برداشت کرد، زیرا در این مرحله ساقه ریحان چوبی شده و برگ‌ها حالت گوشتی خود را از دست داده و ریزتر می‌شوند. همچنین طعم برگ‌ها نیز تغییر نموده و بدتر می‌شود. معمولا برداشت ریحان هفته‌ای یک الی دو بار صورت می‌گیرد. برداشت تا ارتفاع 5-7.5 سانتیمتری ساقه انجام می‌شود. باید دقت کرد که گیاهان را از سطح زمین برداشت نشود تا امکان رویش مجدد را از دست ندهند.
عملکرد ریحان بین 1.5 تا 2 کیلوگرم در متر مربع می‌باشد. البته با فراهم کردن شرایط مطلوب محیطی این مقدار می‌تواند افزایش یابد.
شکل 3- برداشت دستی ریحان