آشنایی با حذف علفکش بوتاكلر و معرفی علفكش‌هاي جايگزين (قسمت دوم)

مقدمه

در سال‌های اخیر تصمیم به حذف علفکش بوتاکلر در سازمان حفظ نباتات کشور اتخاذ شده است و این علفکش در آینده نزدیک در کشور در دسترس نخواهد بود. به‌منظور جایگزینی بوتاکلر با علفکش‌های مشابه، بررسی‌های متعددی در مؤسسه تحقیقات برنج کشور انجام شده است. به‌طورکلی نتایج نشان می‌دهد که علفکش‌های متعددی قابلیت جایگزینی بوتاکلر را دارند و برخی از آن‌ها دارای کارایی بیشتری نسبت به بوتاکلر در کنترل علف‌های هرز هستند. رضایت از بوتاکلر و قطع یکباره توزیع آن ممکن است نگرانی کشاورزان را موجب شود و یا سوء استفاده از شرایط بازار و عرضه این علفکش به قیمت‌های نامتعارف و گران‌تر به شالیکاران را به‌دنبال داشته باشد، از این‌رو علفکش‌های با کارایی مشابه بوتاکلر و یا بهتر از بوتاکلر در این نوشتار معرفی خواهند شد تا کشاورزان با بهره‌گیری از آن‌ها و بدون نگرانی از خسارت علف‌های هرز به تولید برنج بپردازند.

علفكش‌هاي مناسب براي جايگزينی بوتاكلر

برخی از علفکش‌هایی که کارایی مشابه و یا بیشتری نسبت به بوتاکلر در کنترل علف‌های هرز شالیزار دارند و می‌توانند به‌عنوان جایگزین بوتاکلر مطرح باشند در زیر آمده است.

1-پرتيلاكلر(ریفیت 50% EC): این علفکش در کنترل سوروف مشابه بوتاکلر و در کنترل جگن‌ها دارای کارایی بهتری نسبت به بوتاکلر است. کارایی پرتیلاکلر در کنترل جگن‌های یکساله بسیار خوب و در کنترل جگن‌های چندساله نسبی و به زمان مصرف علفکش بستگی دارد. پرتیلاکلر سوروف را تا 5/1 برگی به‌خوبی کنترل می‌کند. کارایی پرتیلاکلر در کنترل جگن‌های چندساله یا پیزور به زمان کاربرد علفکش و مرحله‌ی رشدی علف‌هرز بستگی دارد. کارایی پرتیلاکلر درصورت کاربرد قبل از رویش جگن‌های چندساله به‌مراتب بیشتر (70 درصد) از کاربرد علفکش پس از رویش این علف‌هرز (30 درصد) بود. پرتیلاکلر فاقد کارایی روی پهن‌برگ‌های شالیزار است، بنابراین در مزارع دارای آلودگی به علف‌های هرز پهن‌برگ قاشق‌واش، روغن‌واش، سل‌واش، تیرکمان‌آبی، هزارنی یا جگن‌های چندساله (اویارسلام و پیزور) اختلاط پرتیلاکلر با بن‌سولفورون ضروری است. به‌علاوه جمعیت پیزور مقاوم یا متحمل به پرتیلاکلر و بن‌سولفورون به‌دلیل مصرف تکراری این علفکش‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته است، که مصرف زودهنگام پرتیلاکلر + بن‌سولفورون (دو روز پس از نشاکاری) و قبل از رویش علف‌هرز فوق برای حصول به کارایی مطلوب در کنترل جگن‌های چندساله ضروری است. در اختلاط پرتیلاکلر با بن‌سولفورون از حداقل دز توصیه ‌شده آن‌ها (5/1 لیتر پرتیلاکلر + 51 گرم بن‌سولفورون) استفاده شود. به‌طورکلی مصرف پرتیلاکلر قبل از نشاکاری توصیه نمی‌شود، اما در صورت کاربرد علفکش قبل از کشت، مصرف آن 3 تا 5 روز قبل از نشاکاری دارای اثر سوء کمتری بر برنج خواهد بود. درصورت نشاکاری دستی مزارع برنج، از کاربرد هر علفکشی قبل از نشاکاری به‌دلیل اثرات سوء آن بر سلامتی کشاورزان، به‌ویژه کارگران نشاکار اجتناب شود. پرتیلاکلر علفکشی خاکپاش است. پرتیلاکلر و بوتاکلر هر دو از علفکش‌های گروه کلرواستامید (بازدارنده سنتز چربی‌های دارای زنجیره بلند) هستند. با توجه به اینکه میزان مصرف پرتیلاکلر در هر هکتار شالیزار حدود 50 درصد بوتاکلر است، بنابراین با جایگزینی بوتاکلر با پرتیلاکلر، علفکش کمتری وارد شالیزار شده و آلودگی کمتری را متوجه محیط زیست خواهد نمود. پرتیلاکلر بازدارنده سنتز اسیدهای چرب با زنجیره بلند است. میزان مصرف پرتیلاکلر 5/1 تا 2 لیتر در هکتار و زمان مناسب مصرف آن 5 تا 7 روز پس از نشاکاری و حداکثر تا یک و نیم‌برگی سوروف است.

شکل1- کاربرد بوتاکلر در شالیزار

2-پيرازوسولفوروناتيل + پرتيلاكلر (پيرازكلر، 17% Tablet): این علفکش در سال 1398در کشور ثبت شد و به‌صورت قرص‌های حدود پنج گرمی به بازار عرضه می‌شود. پیرازکلر دارای کارایی مشابه اختلاط دو علفکش بوتاکلر + بن‌سولفورون یا پرتیلاکلر+بن‌سولفورون یا تیوبنکارب + بن‌سولفورون و یا اگزادیارژیل + بن‌سولفورون می‌باشد و تمام علف‌های هرز شالیزار به استثنای بندواش را به‌خوبی (حدود 95درصد و یا بیشتر) کنترل می‌کند. برای کاربرد این علفکش با حرکت روی مرزها، قرص‌ها با فاصله مناسب از یکدیگر به داخل کرت‌ها پرتاب می‌شوند. حفظ غرقاب به‌مدت حداقل یک هفته پس از کاربرد این علفکش ضروری است. پیرازوسولفوروناتیل بازدارنده سنتز آنزیم استولاکتات سینتاز (ALS) است. پیرازکلر با فرمولاسیون قرص به بازار عرضه می‌شود و میزان مصرف آن 2 تا 5/2 کیلوگرم در هکتار ماده تجاری است. زمان مناسب مصرف این علفکش 3 تا 7 روز پس از نشاکاری است.

3-تريافامون + اتوكسی‌سولفورون (کانسیل، 30% WG): این علفکش در سال 1396 در ایران ثبت شد و از علفکش‌های جدید برنج در دنیا محسوب می‌شود. کانسیل تمام علف‌های هرز شالیزار را کنترل می‌کند و کارایی آن در کنترل سوروف، پهن‌برگ‌ها و جگن‌های یکساله بسیار خوب (حدود 95درصد و یا بیشتر) و در کنترل جگن غده‌دار (پیزور) حدود 75درصد است. کانسیل در کنترل بندواش نسبت به تمام علفکش‌های رایج کشور دارای برتری بوده و این علف‌هرز را حدود 90درصد کنترل می‌کند. زمان مناسب کاربرد کانسیل از 2 تا 7روز پس از نشاکاری (قبل از رویش تا 5/1برگی علف‌های هرز) است. در صورت کمبود آب، کاربرد کانسیل به‌صورت برگپاش و قبل از دو برگی سوروف میسر است. مصرف کانسیل قبل از نشاکاری توصیه نمی‌شود. در مجموع در مقایسه با بوتاکلر، پرتیلاکلر یا تیوبنکارب، کانسیل دارای طیف علفکشی گسترده‌تری در کنترل علف‌های هرز می‌باشد. روش کاربرد این علفکش مشابه علفکش بن‌سولفورون است. برای مصرف کانسیل در برنج نشایی، ابتدا آن را در آب حل کرده و سپس در کرت‌های غرقاب به‌روش قطره‌پاشی مصرف می‌شود. میزان محلول (کانسیل به‌همراه آب) لازم برای قطره‌پاشی هر هکتار علفکش کانسیل حدود 5 تا 6 لیتر است. کاربرد کانسیل به‌روش برگپاش نسبت به‌روش خاکپاش دارای کارایی کمتری است. مکانیزم عمل کانسیل بازدارندگی از سنتز آنزیم استولاکتات سینتاز (ALS) است.

4-تيوبنکارب (ساترن، 50% EC)

کارایی تیوبنکارب در کنترل سوروف و جگنهای یکساله مشابه بوتاکلر است. به‌علاوه کارایی تیوبنکارب در کنترل پهن‌برگ‌های یکساله (سلواش) بهتر از بوتاکلر است. تیوبنکارب با بوتاکلر دارای چند تفاوت اساسی است که عدم درک صحیح آن‌ها مانع بهره‌گیری صحیح از این علفکش و یا موجب کاهش کارایی تیوبنکارب در کنترل علف‌های هرز و نیز سبب ایجاد اختلالات رشدی در برنج (کوتولگی گیاهچه، تولید پنجه‌های زیاد، پوکی دانه، گلدهی دیرهنگام و تأخیر در رسیدن و ...) می‌شود. تیوبنکارب علفکشی پیش‌رویشی است و علف‌های هرز را قبل از جوانه‌زنی کنترل می‌کند، درحالی‌که بوتاکلر و پرتیلاکلر هم پیش‌رویشی و هم پس‌رویشی هستند و علف‌های هرز را از ابتدای رویش تا 5/1 برگی کنترل می‌کنند. به‌عبارت دیگر زارع برای
کاربرد تیوبنکارب در مقایسه با بوتاکلر زمان کمتری در اختیار دارد و کاربرد زودهنگام تیوبنکارب، اما پس از نشاکاری ضروری است. زمان مناسب کاربرد تیوبنکارب 2 تا 5 روز پس از نشاکاری و قبل از رویش و یا اوایل رویش علف‌های هرز و به‌ویژه سوروف است. کاربرد تیوبنکارب قبل از نشاکاری، همزمان با نشاکاری و یا با فاصله کمتر از دو روز بعد از نشاکاری در هیچ شرایطی قابل توصیه نیست. نوع خاک بر کارایی تیوبنکارب مؤثر است و اراضی شالیزاری که در زمستان و بیشتر طول سال حالت باتلاقی دارند، مناسب برای کاربرد هر ساله تیوبنکارب نیستند. نیمه عمر تیوبنکارب در خاک‌های باتلاقی دارای ماده آلی زیاد، طولانی و حدود دو سال و در خاک‌های رسی و لومی دارای زهکش، کمتر از سه ماه است. در خاک‌های باتلاقی تیوبنکارب را باید با فاصله بیشتر (حدود پنج روز) پس از نشاکاری به‌کار برد. تیوبنکارب علفکشی آبگریز است. کاربرد تیوبنکارب در کرت‌های غرقاب و در شرایط وزش باد، موجب رانده شدن تیوبنکارب به حاشیه و مجاور مرزها شده و موجب خسارت به برنج می‌شود. بنابراین در مناطق بادخیز و حاشیه دریای خزر کاربرد تیوبنکارب توصیه نشده و یا باید در شرایط آب و هوایی مناسب به کار برده شود. اختلاط تیوبنکارب با بن‌سولفورون به‌منظور کنترل تمام جگن‌ها و پهن‌برگ‌ها و دیگر علف‌های هرز همانند هزارنی، لویی و ... ضروری می‌باشد. تیوبنکارب بازدارنده سنتز چربی است. هنگام اختلاط تیوبنکارب با بن‌سولفورون از حداقل مقادیر توصیه‌شده هر دو علفکش استفاده شود، که دزهای بالا سبب توقف رشد برنج در اوایل فصل می‌شوند. میزان مصرف تیوبنکارب 5 تا 6 لیتر ماده تجاری در هکتار و زمان مناسب مصرف تیوبنکارب 2 تا 5 روز پس از نشاکاری است.

5-اگزاديازون (رونستار، 12% EC)

کارایی این علفکش در کنترل سوروف مشابه بوتاکلر و در کنترل پهن‌برگ‌ها و جگن‌های یکساله دارای کارایی بهتری نسبت به بوتاکلر هست. کاربرد اگزادیازون قبل از نشاکاری نیز توصیه می‌شود، درحالی‌که هیچیک از علفکش‌های ذکر شده قبلی برای کاربرد قبل از نشاکاری مناسب نیستند. کاربرد اگزادیازون قبل از نشاکاری و بن‌سولفورون بعد از نشاکاری دارای کارایی مشابه بوتاکلر+ بن‌سولفورون در کنترل علف‌های هرز می‌باشد. اگرچه اگزادیازون زردی عمومی برنج را موجب می‌شود، اما برنج قادر به بازیابی بوده و گیاه‌سوزی اول فصل اثر سوئی روی عملکرد برنج ندارد. اگزادیازون برای کنترل سوروف و پهن‌برگ‌ها و جگن‌های یکساله در شالیزار ثبت شده است. باتوجه به تنوع علف‌های هرز شالیزار، کاربرد بن‌سولفورون به‌همراه اگزادیازون برای کنترل مطلوب علف‌های هرز ضروری است. در صورت نشاکاری دستی از کاربرد این علفکش قبل از نشاکاری اجتناب شود. اگزادیازون از خانواده شیمیایی اگزادیازول‌ها است و این علفکش بازدارنده سنتز آنزیم پروتوپورفیرینوژن اکسیداز است. میزان مصرف اگزادیازون 3 تا 5/3 لیتر ماده تجاری در هکتار و زمان مناسب مصرف آن 2 تا 5 روز پس از نشاکاری و قبل از یک و نیم برگی علف‌های هرز است.