کفشدوزک خربزه (Epilachna chrysomelina)
شکل شناسی
حشره کامل، کفشدوزک نسبتا بزرگی است به طول 6-8 میلیمتر و عرض آن در عریض‌ترین قسمت بدن از 5 میلیمتر تجاوز نمیکند. رنگ عمومی بدن قرمز آجری گرد آلود است. بالپوش‌ها محدب، پوشیده از کرک‌های ظریف و سفید رنگ و مجهز به ۱۲ نقطه سیاه با حاشیه نارنجی کمرنگ هستند. این لکه‌ها در روی هر بالپوش به حالت قرینه 6 تایی قرار دارد. شاخک‌ها ۱۱ بندی که بندهای اول، دوم و مفاصل آخر بزرگ و در مجموع به شکل ماسو می‌باشد و پنجه پا 4 مفصلی است (شکل 1). حشرات نر و ماده را می‌توان به وسیله رنگ و اندازه بدن از یکدیگر تشخیص داد.
شکل 1ـ مورفولوژی حشره بالغ کفشدوزک خربزه
تخم‌ها دوکی شکل، ابتدا به رنگ شیری بوده و سپس به رنگ زرد متمایل به نارنجی در می‌آیند. اندازه آنها 2.5 – 1.5 میلیمتر می‌باشد که معمولا در دستجات ۱۰-40 عددی در سطح زیرین برگ‌های گیاه میزبان قرار داده می‌شوند. لارو کامل زرد رنگ و طولی حدود ۸-۹ میلیمتر داشته به علاوه دارای خارهای منشعبی در قسمت پشتی هستند که به لارو شکل خاصی می‌دهد. در روی حلقه‌های اول و آخر بدن چهار و سایر حلقه‌ها هر کدام 6 عدد خار منشعب وجود دارد. در طرفین سر لارر ٦ عدد چشم ساده موجود است. بدن لاروها در قسمت میانی قطور و در دو انتها باریک می‌باشند. پاهای قفسه سینه‌ای رشد کرده و زرد رنگ هستند. شفیره در این حشره به رنگ زرد تیره، بیضی شکل و به طول 6.5 _ 7 میلیمتر و همانند لاروها دارای خارهای منشعب است.
نحوه خسارت
حشره کامل و لارو کفشدوزک هر دو از برگ جالیز تغذیه کرده و برگ را بصورت توری در می‌آورند. گاهی حشرات کامل این آفت از تخمدان گل و پوست نازک میوه تغذیه کرده و آنها را تخریب می‌نماید. در مواردی هم حشرات بالغ خیارهای تازه را مورد تغذیه قرار داده و آنها را سوراخ سوراخ می‌نمایند (شکل 2). این آفت در فسا و جهرم در دهه اول فروردین ماه و در ورامین در دهه اول اردیبهشت و موقعی که بوته‌ها 3 ـ 4 برگه هستند ظاهر می‌شود.
شکل 2ـ آثار خسارت کفشدوزک خربزه
زیست‌شناسی
این آفت زمستان را بصورت حشره کامل در زیر بقایای گیاهی، علف‌های هرز حاشیه مزرعه، شکاف زمین، زیر پوست درختان مثمر و غیر مثمر سپری می‌کند و معمولا از اواسط پاییز به زمستانگذرانی می‌رود. آستانه رشد دمایی آن ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌باشد، بنابراین در بهار موقعی که دمای محیط به ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد پناهگاه زمستانه را ترک کرده و در روی گیاهان میزبان مستقر می‌شود. حشرات ماده پس از تغذیه جفت‌گیری کرده و سپس تخم‌گذاری می‌کنند. حشرات ماده نسل اول حداکثر ۱5۰۰ عدد و به طور متوسط 6۵۰ عدد تخم و در نسل‌های بعدی به طور متوسط ۳۰۰- 400 عدد تخم به صورت دسته‌ای در پشت برگ گیاهان میزبان قرار می‌دهند. تخم‌ها متناسب با دمای محیط، پس از از ۳-۱۳ روز تفریخ می‌شوند. دوره لاروی ۲۰-۲۵ روز طول می‌کشد. دوره شفیرگی نیز در دمای ۲6 درجه سانتی‌گراد ۷ روز و در دمای 23 درجه سانتی‌گراد حدود ۱۰ روز به طول می‌انجامد. لاروها پس از خروج از تخم ابتدا از گیاهان وحشی خانواده کدوییان تغذیه می‌کنند ولی به تدریج که هوا گرم می‌شود، فعالیت آفت نیز زیادتر شده و خود را به جالیزکاری‌ها می‌رساند، به طوری که در اواسط تابستان تراکم جمعیت آن در روی این گیاهان به حداکثر میزان خود می‌رسد. این حشره از اوایل بهار تا اواسط پاییز بسته به شرایط جوی ۳-۵ نسل ایجاد می‌نماید و دوره تخم‌ریزی حشره بالغ ۱۰ روز طول می‌کشد. مدت زندگی حشرات کامل طولانی و اگر به دیاپوز نروند ممکن است ۱۰۰-۲۰۰ روز بطول انجامد. سوسک‌های بخواب رفته نیز طول عمرشان ۲۵۰-۳۰۰ روز می‌باشد.
روش‌های کنترل
زراعی
1_ جمع‌آوری برگ‌های آلوده به تخم آفت و انهدام آنها.
2_ از بین بردن میزبان‌های وحشی: یکی از میزبان‌های وحشی این آفت بخصوص در فصول غير زراعی هندوانه ابوجهل می‌باشد، بنابراین انهدام کانون‌های آلوده در کاهش جمعیت و خسارت آفت مؤثر خواهد بود و در سال‌های آیش و تناوب باید نسبت به کنترل جمعیت آفت در روی هندوانه ابوجبل اقدام نمود.
شیمیایی
بهتر است مصادف با ظهور حشرات بالغ زمستانگذران و یا حتی‌المقدور مصادف با باز شدن تخم‌ها و ظهور لارو سن یک، مبارزه شیمیایی علیه این آفت انجام گیرد. در این رابطه می‌توان از سمومی نظیر فن‌پروپاترین (دانیتول) به میزان ۲ لیتر در هکتار و مالاتیون ۵۷٪ به میزان 5/1 لیتر در هکتار بهره‌گیری نمود.