آشنایی با مگس میوه مدیترانه‌ای (قسمت دوم)

چرخه زندگی

مگس میوه مدیترانه‌ای در شرایط آب‌ و هوایی مناسب (در صورت وجود میزبان) در تمام طول سال فعال است و تا 12نسل در سال تولید می‌کند. این حشره در شرایط آب و هوایی شیراز 4 تا 5 نسل کامل همپوشان تولید می‌کند و قسمت عمده فصل زمستان را به‌صورت شفیره درون خاک سپری می‌کند. طول دوره هر یک از نسل‌های بهاره و تابستانه مگس در میزبان‌هایی مانند هلو، انجیر و آلوگوجه حدود یک‌ ماه و طول دوره نسل پاییزه مگس در میوه‌هایی مانند انار، خرمالو و سیب حدود 45روز به‌طول می‌انجامد. براساس تجارب حاصل از تله‌گذاری با مواد جلب کننده (تریمدلور و بیولور)، زمان اولین شکارحشرات کامل مگس در باغ‌های میوه شیراز نیمه اول تیرماه و اوج شکار در ماه‌های مهر و آبان است. از اواسط آذر و با برداشت کامل میوه‌های آخر فصل انار و سیب پاییزه) و کاهش میانگین میانگین دمای روزانه به زیر ده درجه سلسیوس شکار تله‌ها صفر می‌شود. تخمگذاری مگس به‌صورت دسته‌های 3 تا 15تایی و در عمق حداکثر دو میلی‌متری زیر پوست میوه است. مگس ماده برای تخمگذاری معمولا میوه‌های درحال رسیدن (مرحله تغییر رنگ) و دارای پوست نازک و نرم را انتخاب می‌کند. بیش از 90درصد شفیره‌های این مگس در عمق کمتر از پنج سانتی‌متری خاک تشکیل می‌شوند. این مگس در مقایسه با سایر گونه‌های مگس میوه، سرما (دمای پایین) را بیشتر تحمل می‌کند. مناسب‌ترین دما برای فعالیت آن بین 23 تا 28 درجه سلسیوس است. جفتگیری و تخم‌ریزی حشره ماده در دمای کمتر از 16درجه سلسیوس متوقف می‌شود. حشره کامل برای جفتگیری و تخم‌ریزی نیاز مبرم به تغذیه از منابع پروتئینی دارد. حشره‌های نر و ماده به ترتیب 3 تا 4 و 6 تا 8 روز بعد از خروج از پوسته شفیرگی و تغذیه از شهد و شیره گل‌ها، جفتگیری و تخم‌ریزی می‌کنند. مگس میوه مدیترانه‌ای از دو حس بویایی (مواد شیمیایی مترشحه از گیاهان میزبان) و بینایی برای پیدا کردن گیاهان میزبان استفاده می‌کند. این حشره بیشتر به رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز جلب می‌شود و بر همین اساس در طراحی تله‌های جلب کننده مگس از رنگ زرد استفاده می‌شود.

شکل1- علائم خسارت مگس میوه مدیترانه‌ای

روش‌هاي كنترل

رعایت اصول قرنطینه: ممنوعیت واردات میوه از کشورهای آلوده و رعایت استانداردهای بهداشتی، از جمله داشتن گواهی بهداشتی کشور مبدأ صادرکننده میوه، از اقدامات اساسی و ضروری قرنطینه‌ای برای جلوگیری از ورود آفت است. همچنین معاینه فنی میوه‌های وارداتی در مبادی ورودی از دیگر الزامات قرنطینه‌ای است. نظارت دقیق و رعایت اصول قرنطینه داخلی شامل جلوگیري از نقل و انتقال میوه از مناطق آلوده داخل کشور به مناطق غیرآلوده و بازرسی و ضدعفونی وسایل حمل و نقل میوه مانند جعبه‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است.

ضدعفونی میوه پس از برداشت: سرمادهی (برای میوه‌های معتدله و سردسیری)، گرمادهی (برای میوه‌های گرمسیری) و غوطه‌ورکردن میوه‌ها در ترکیبات حشره‌کش مجاز برای مدت بسیار کوتاه، متداول‌ترین روش‌های ضدعفونی محصول پس از برداشت است. این روش‌ها باید برای میوه‌های برداشت شده در مناطق آلوده به آفت یا میوه‌های وارداتی و مشکوک به آلودگی در مبادی ورودی به کشور انجام شوند. در روش سرمادهی، بر حسب نوع محصول، آن را حداقل به مدت دوهفته در سردخانه و در دمای صفر تا دو درجه سلسیوس قرار می‌دهند. در روش گرمادهی، میوه‌ها را به مدت 8 ساعت در معرض فشار بخار آب 44 درجه سلسیوس قرار می‌دهند.

كنترل زراعی و مكانیكی

از اقدامات مهم برای کاهش خسارت آفت می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• جمع‌آوری مستمر و همگانی میوه‌های آلوده در باغ و انهدام کامل آن‌ها (دفن در عمق 50 سانتی‌متری خاک)
• شخم عمیق پس از برداشت میوه باغ‌های آلوده
• پوشش میوه (با کاغذ کرافت، کاغذ روزنامه یا توری پارچه‌ای)
• کاشت محصولات با ارزش افزوده زیاد زیر اتاقک‌های مجهز به توری
• برداشت زود هنگام محصول در میوه‌های فرازگرا (مانند خرمالو، موز، گوجه‌فرنگی، پاپایا و آوکادو)
• تأخیرنداشتن در برداشت محصول و انبار نکردن محصول در باغ

کنترل شیمیایی

چون مگس ماده تخم‌های خود را زیر پوست میوه میزبان قرار می‌دهد و لارو آن نیز از بافت گوشتی داخل میوه تغذیه می‌کند، کنترل این آفت بسیار مشکل است. تشخیص به‌موقع و زود هنگام جمعیت‌های کم اوایل فصل تأثیر بسزایی در مدیریت مگس میوه مدیترانه‌ای دارد. برای ردیابی مگس میوه مدیترانه‌ای میتوان از دو روش استفاده کرد:

• معاینه میوه‌های درختان میوه زودرس در باغ‌های میوه دارای سابقه آلودگی مانند ازگیل و زردآلو که میوه‌های زودرس اول فصل هستند
• نصب تله‌های حاوی مواد جلب کننده (تله دلتا حاوی تری‌مدلور یا تفری تراپ حاوی بیولور)

روش معاینه میوه زمان بر و پرهزینه است، بنابراین نصب تله به‌همراه مواد جلب کننده بهترین کار است. تله‌های ردیابی را باید از اوایل فصل بهار در ارتفاع 5/1 تا 2متری و در سمت جنوبی درختان میزبان آفت در باغ‌های مناطق آلوده نصب کرد. تله‌ها باید روی میوه‌های زودرس منطقه نصب شوند. برای ردیابی آفت نصب 1تا 2 عدد تله در هر هکتار کفایت می‌کند. به‌رغم مشکلات متعدد روش شیمیایی، این روش مهمترین ابزار مدیریت آفت در مناطق با آلودگی زیاد یا برای ریشه‌کنی آفت در مناطق تازه آلوده است. در مناطقی که آفت برای اولین بار گزارش می‌شود، تعیین محدوده انتشارآفت با استفاده از تله‌های حاوی مواد جلب کننده (تری‌مدلور یا بیولور) و سمپاشی منطقه آلوده ضروری است. در مناطق تازه آلوده عملیات سمپاشی درختان و تمام پوشش گیاهی موجود در باغ‌های آلوده باید تا شعاع دو کیلومتر دورتر از منطقه آلوده انجام شود. حشره‌کش‌هایی مانند مالاتیون و دیازینون برای کنترل آفت مناسب هستند. اخیرا حشره‌کش بیولوژیک اسپینوساد با مقدار مصرف 250 گرم در 1000 لیتر آب کاربرد وسیعی در برنامه‌های مدیریت کنترل مگس میوه مدیترانه‌ای پیدا کرده است. در مناطقی که آفت استقرار یافته و آلودگی شدید است، به‌محض مشاهده اولین علائم تغییر رنگ در پوست میوه و مناسب شدن شرایط برای تخمگذاری آفت، عملیات سمپاشی باید انجام شود.

طعمه‌پاشی

یکی از متداول‌ترین روش‌های مبارزه با مگس‌هاي میوه در دنیا، از جمله مگس مدیترانه‌ای،کاربرد طعمه مسموم است. در این روش، میزان مصرف سم و در نتیجه آلودگی‌های زیست‌محیطی در مقایسه با روش سمپاشی کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. طعمه‌پاشی، بر حسب شدت آلودگی، معمولا به دور روش انجام می‌شود: به‌صورت لکه‌ای (مثلا طعمه‌پاشی روی تنه‌درختان یا برخی از ردیف‌های کاشت)، یا به‌صورت نواری (به پهنای یک متر از اندام هوایی درختان آلوده در بخش‌های آفتابگیر). یکی از فرمولاسیون‌های قدیمی برای طعمه‌پاشی، مخلوط پروتئین هیدرولیزات + حشره‌کش مالاتیون همراه با آب است. طعمه‌پاشی باید در اوایل صبح یا هنگام غروب آفتاب انجام شود. طعمه‌پاشی هفته‌ای یک بار (تراکم جمعیت بالا) یا دو هفته یک بار (تراکم جمعیت پایین) انجام می‌شود. در یک دهه اخیر در کشورهای پیشرفته طعمه‌های مسموم جدیدی مانند نچرالور، GF-120 و سولبیت برای طعمه‌پاشی علیه مگس‌های میوه و به‌ویژه مگس میوه مدیترانه‌ای استفاده شده‌اند. در ایران انواع فرمولاسیون‌های جدید پروتئین هیدرولیزات شامل بیوسبو، اِسمل‌فول و اَگریسنس در بازار موجود است که برای طعمه‌پاشی باید با سموم مناسب مانند مالاتیون ( 200میلی‌لیتر در 100لیتر آب) یا اسپینوساد (25میلی‌لیتر در100لیتر آب) مخلوط شوند. میزان مصرف این فرمولاسیون‌ها 5/1 تا 2 لیتر پروتئین هیدرولیزات در 100لیتر آب توصیه شده است. نکته مهم آنکه طعمه مسموم تهیه شده باید در سریع‌ترین زمان ممکن (حداکثر در مدت 24ساعت) مصرف شود و در صورت وقوع بارندگی، عملیات طعمه‌پاشی تکرار شود. عملیات طعمه‌پاشی از زمان شروع تغییر رنگ میوه‌ها آغاز می‌شود و تا زمان برداشت (حسب تراکم آفت) ادامه می‌یابد.

شكار انبوه

کاربرد تله‌ها و مواد جلب کننده در برنامه‌های ردیابی و شکار انبوه مگس‌های میوه بسیار متداول است. در کشور اسپانیا حدود30هزار هکتار از باغ‌های مرکبات به روش شکار انبوه علیه مگس مدیترانه‌ای تیمار می‌شوند. در برنامه پایش و کنترل مگس میوه مدیترانه‌ای از طیف وسیعی از تله‌ها و مواد جلب کننده استفاده می‌شود. تری‌مدلور ماده جلب کننده قدیمی است که فقط مگس‌های نر را جلب می‌کند و بیشترین کاربرد آن در برنامه‌های ردیابی و قرنطینه‌ای مگس میوه مدیترانه‌ای است.

جدول1- انواع تله و مواد جلب‌کننده در روش شکار انبوه

در چند دهه اخیر گرایش به استفاده از ترکیبات جلب کننده مگس‌های ماده مگس میوه مدیترانه‌ای بوده است. بیولور، فمی‌لور و مایع سراتراپ در زمره ترکیبات جدیدی هستند که اغلب جنس ماده مگس‌های میوه (بیش از 60 درصد) را جلب می‌کنند. درحال حاضر بیولور همراه با تله تفری‌تراپ و مکسی‌تراپ پرمصرف‌ترین ماده جلب کننده برای شکار انبوه مگس میوه مدیترانه‌ای در کشورهای حوزه مدیترانه است. در تحقیقاتی که در استان فارس انجام شد، تله‌های مک‌فیل حاوی تری‌مدلور و مکسی‌تراپ حاوی بیولور به‌ترتیب بالاترین میزان شکار مگس میوه مدیترانه‌ای را در باغ‌های کشت مخلوط و انار داشته‌اند. در برنامه شکار انبوه مگس میوه مدیترانه‌ای، برای تله‌های تفری‌تراپ و مکسی‌تراپ حاوی بیولور تراکم 50 تله و برای تله‌های تفری‌تراپ و مکسی‌تراپ همراه با مایع سراتراپ تراکم 70 تا 120تله در هکتار (در انواع مرکبات) توصیه شده است. در فرمولاسیون مایع سراتراپ نیازی به افزودن سموم شیمیایی نیست. میزان مصرف این مایع آماده مصرف در تله‌ها 250 میلی‌لیتر است. مایع سراتراپ برحسب شرایط آب و هوایی باید دو تا سه هفته یکبار، بیولور هر دوماه یک بار و تریمدلور حداقل هر سه ماه یک بار تعویض شوند. تله‌ها باید در سمت آفتابگیر درختان آلوده و در ارتفاع 5/1 تا 2متری نصب شوند.