روش‌های غیر شیمیایی کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی
در دهه‌های اخیر با توجه به مخاطرات کاربرد سموم شیمیایي، به کشاورزان توصیه مي‌شود تا حد امکان جمعیت آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز را با استفاده از روش‌های غیر شیمیایي کاهش دهند. مبارزه شیمیایي فقط به عنوان آخرین راهکار برای کنترل عوامل خسارت‌زا، توصیه مي‌شود. به این ترتیب نیاز به کاربرد سموم شیمیایي به کمترین مقدار مي‌رسد. انواع روش‌های غیرشیمیایي کنترل عوامل خسارت‌زای گیاهي عبارتند از:
1-اقدامات بهداشتي: جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهي آلوده، قطع شاخه‌های مریض و سوزاندن آن‌ها، شخم عمیق بعد از برداشت و زیر خاك کردن بقایای گیاهي کمک زیادی به کاهش آفات و بیماری‌ها مي‌نماید. تمیز نگاه داشتن انبارها، وسایل حمل و نقل و ادوات زراعي، جلوگیری از زخم شدن میوه‌ها به هنگام برداشت و جدا نمودن میوه‌های زخمي و پوسیده از میوه‌های سالم در موقع بسته‌بندی و ... موجب کاهش آلودگي‌های بعدی خواهند شد.
2-قرنطینه گیاهي: برای جلوگیری از ورود و انتشار عوامل بیماری‌زای گیاهي به داخل کشور و یا نقاط مختلف، هم چنین برای حفاظت مزارع، باغات و جنگل‌های ملي، اجرای مقررات قرنطینه گیاهي مي‌تواند از ورود یا عبور عوامل بیماری‌زا که وجودشان در کشور ثابت و یا مشکوك مانده، جلوگیری نماید.
شکل1- کنترل بیولوژیک آفات با حشرات مفید
3-روش‌های زراعي: با کاربرد صحیح اصول زراعي مانند استفاده از کود مناسب، زهکشي مزرعه، آبیاری، رعایت فاصله مناسب کاشت، مبارزه با علف‌های هرز، و غیره که باعث بهتر شدن شرایط رشد گیاه شده و به طور مستقیم یا غیر مستقیم مي‌توان به کنترل یک یا چند بیماری بخصوص کمک کرد. رعایت تناوب زراعي و ایجاد آیش (نکاشت) نیز مي‌تواند برخي از عوامل بیماری‌زا که فقط روی گیاه زنده باقي مي‌مانند را کنترل نموده و یا جمعیت این عوامل را در خاك کاهش دهند. اصلاح خاك، غرقابي کردن مزرعه، تهویه مرتب فرآورده‌های انبار شده و غیره نیز از جمله روش‌های زراعي به شمار مي‌روند.
4-مبارزه بیولوژیک
مبارزه بیولوژیک: یعني استفاده از دشمنان طبیعي (عوامل بیولوژیک) برای کاهش جمعیت یک آفت، بیماری یا علف هرز.
کنترل بیولوژیک آفات
کنترل بیولوژیک، پدیدهای طبیعي است که هدف آن تنظیم جمعیت موجودات مي‌باشد. کنترل بیولوژیک ممکن است به صورت طبیعي یا با دخالت انسان اتفاق بیافتد، که به این نوع کنترل، کنترل بیولوژیک کاربردی گفته مي‌شود. در کنترل بیولوژیک از عوامل مختلفي استفاده مي‌شود که عبارتند از:
1-ریزجانداران: شامل ویروس، باکتری و قارچ‌ها هستند که باعث آلودگي عامل خسارت‌زا شده و از این طریق آفت را از بین مي‌برند.
2-شکارگرها: این عوامل مستقیما از آفت تغذیه مي‌کنند و آن را از بین مي‌برند مثل حشره مفید کفشدوزك که آفتِ شته را از بین مي‌برد.
3-پارازیت‌ها یا انگل‌ها: این عوامل بیولوژیک با تخمگذاری روی بدن آفت از آن تغذیه مي‌کنند و از این طریق آفت را از بین مي‌برند، مثل زنبور براکون که لارو کرم غوزه پنبه را از بین مي‌برد.
4-پارازیتوئیدها: این دسته از انگل‌ها از طریق تخمگذاری بر روی تخم‌های آفت، آن‌ها را از بین مي‌برند؛ مثل زنبور تریکوگراما که با تخمگذاری بر روی تخم کرم سیب، آن را از بین مي‌برد. حشرات مفید مانند زنبور تریکوگراما در کارگاه‌های پرورش حشرات مفید (انسکتاریوم) تکثیر و به کشاوزران عرضه مي‌شوند تا با رهاسازی این زنبور، جمعیت آن در طبیعت افزایش یابد.
5-روش ژنتیکي: مثل تکنیک نر عقیمي که با رهاسازی حشره عقیم و جفت‌گیری با حشره ماده، جمعیت آفت را کاهش مي‌دهد.
6-استفاده از فرمون‌ها: تله‌های فرموني، نوعي ماده شیمیایي جلب کننده هستند که در تعیین زمان خسارتِ آفت موثرند. فرمون‌ها شامل فرمون جنسي و فرمون تجمعي هستند. فرمون جنسي با جلب حشرات نر و شکار آن‌ها نیز جمعیت را کاهش مي‌دهد.
کنترل بیولوژیک شامل سه موضوع اصلی است:
-
انواع موجودات آفتِ هدف
-
انواع دشمنان طبیعی
-
روش‌های بکارگیری دشمنان طبیعی
به عنوان مثال در کنترل کرم گلوگاه انار به وسیله زنبور تریکوگراما، کرم گلوگاه انار آفت هدف، زنبور ترایکوگراما دشمن طبیعی و رهاسازی کارت‌های حاوی تخم زنبور در باغ به عنوان روش کاربرد مبارزه بیولوژیک می‌باشند.