کنترل بیولوژیک آفات با استفاده از زنبور تریکوگراما
زنبور تریکوگراما حشره ریز و ظریفي است که حدود یک میلی‌متر طول داشته و متعلق به خانوادهای از زنبورها مي‌باشد. این خانواده از زنبورها به طور کلي پارازیتوئید (انگل) تخم بویژه تخم پروانه‌هایي هستند که برخي از این پروانه‌ها جزء آفات مهم و اصلي محصولات کشاورزی محسوب مي‌شوند و هر ساله کشاورزان و باغداران ناگزیرند که بر علیه آنها مبارزه کنند.
این زنبورها بسته به حجم تخمِ میزبان، از یک تا چند عدد تخم درداخل تخم میزبان قرار مي‌دهند و این تخم‌ها پس از 24ساعت تفریخ شده و لاروهای زنبور از محتویات تخم میزبان تغذیه نموده و پس از چند روز سیاه رنگ مي‌شوند. در شرایط صحرایي به‌راحتي قابل تشخیص و جمع‌آوری مي‌باشند. در حال حاضر از این زنبورها به طور گسترده در مناطق مختلف کشور برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج، کرم سیب، کرم گلوگاه انار، کرم قوزه پنبه و کرم ساقه خوار اروپایي ذرت استفاده مي‌شود.
نکته مهم در کاربرد زنبورها از جمله زنبور تریکوگراما این است که آنها در هنگام رهاسازی به شرایط نامساعد محیط مانند بارندگي، دمای زیاد، سمپاشي و یا بادبردگي سم از مزارع مجاور بسیار حساس بوده و در چنین شرایطي از بین رفته و نميتوان از رهاسازی انتظار موفقیت داشت.
هنگامي که درجه حرارت در طبیعت کاهش مي‌یابد، زنبورها در قسمتي از گیاه که در آفتاب قرار دارد، فعالیت مي‌کنند؛ و بالعکس در صورت افزایش درجه حرارت محیط، بیشتر زنبورها به پشت برگ رفته و در سایه، تخمریزی مي‌کنند.
تکثیر انبوه زنبورهای تریکوگراما: پرورش و تولید انبوه زنبور تریکوگراما در مراکز پرورش حشرات مفید (انسکتاریوم) استان انجام مي‌شود. در تولید انبوه زنبورهای تریکوگراما از تخم حشره میزبان به نام بیدِ غلات و یا تخم بید آرد استفاده مي‌شود. برای تکثیر زنبورهای ترایکوگراما در ماه‌های تابستان و پاییز، زنبورهای بومي از کانون‌های طبیعي استان جمع آوری مي‌شوند. زنبورهای بومي، روی تخم میزبانِ اصلي و یا تخم میزبانِ واسط که به عنوان تله در کانون‌های طبیعي زنبور جای گذاری شده‌اند، تخمریزی مي‌کنند. سپس تخم پارازیت شده برای طي مراحل رشد و خروج زنبور به انسکتاریوم منتقل مي‌شود. این زنبورها در پاییز و زمستان به صورت محدود تکثیر مي‌شوند. تولید انبوه این زنبور در استان در ابتدای فصل بهار شروع مي‌شود و تا پایان سال زراعي ادامه دارد. مناسب‌ترین درجه حرارت برای تکثیر زنبورهای تریکوگراما بین 25 تا 27 درجه سانتي‌گراد و بین 70 تا 80 درصد رطوبت نسبي است. رهاسازی زنبورها باید چند بار در باغات انجام پذیرد و کلینیک گیاهپزشکي موظف است تا با راهنمایي کشاورزان در خصوص کنترل سایر عوامل خسارت‌زا، شرایط را به نحوی تسهیل نمایند تا ضمن حفظ سلامت زنبورها، خسارت سایر عوامل از جمله کنه‌ها و سفیدك‌ها به کمترین مقدار برسد.
کنترل بیولوژیک کرم گلوگاه انار
کرم گلوگاه انار یکي از آفات مهم انار مي‌باشد که همه ساله خسارت فراواني به محصول انار وارد مي‌نماید. انار فقط در مناطق محدودی از ایران به صورت اقتصادی تولید مي‌شود. به دلیل کیفیت بالای انار و نیز استقبال بسیار مطلوب باغداران در این مناطق، برنامه مبارزه بیولوژیک با کرم گلوگاه انار اجرا مي‌شود. کلیه مراحل انجام مبارزه همانند مبارزه بیولوژیک در باغات سیب مي‌باشد.
کنترل بیولوژیک آفات با استفاده از کفشدوزك‌ها
کفشدوزك‌ها یکي از مهمترین خانواده‌های حشرات مفید برای کنترل آفات هستند. کفشدوزك‌ها دارای حدود 4000گونه با پراکندگي وسیع مي باشند. بیش از 90درصد گونه‌های کفشدوزك‌ها گوشتخوار هستند. در ایران تا کنون 111گونه گزارش شده است که 105گونه آنها از آفات گیاهي تغذیه مي‌کنند و دارای تنوع فراواني از نظر رنگ و اندازه هستند. عوامل مختلفي از جمله شرایط آب و هوایي، غذا و شدت فعالیت دشمنان طبیعي در تغییر جمعیت کفشدوزك‌ها در طبیعت، موثرند. پناهگاه‌های طبیعي کفشدوزك‌ها شامل درختان حاشیه باغ که به عنوان بادگیر هستند، انبارها و ساختمان‌های روستایي، تنه درختان (بید، صنوبر، سنجد، زبان گنجشک، نارون) و گیاهان مرتعي دامنه کوه و حتي بالای کوه مي‌باشد.
اهمیت کفشدوزك‌ها در برنامه‌های مبارزه بیولوژیک به شرح زیر است:
1-این حشره در مراحل مختلف زندگي خود از سرعت رشد و نمو بالایي برخوردار است.
2-حشرات کامل کفشدوزك‌ها از باروری بالا و طول عمر قابل توجه برخوردارند.
3-اکثر گونه‌های مفید این حشره، چند نسلي هستند.
4-هم حشره کامل و هم لارو این حشره، هر دو شکارگرند
5-این حشره از طیف وسیعي از آفات تغذیه مي‌کند.
6-توان بالایي برای سازگاری با محیط و شرایط آب و هوایي دارد.
شکل1- کنترل بیولوژیک آفات با استفاده از کفشدوزک
توصیه‌های مهم برای حمایت و حفاظت از کفشدوزك‌ها:
1-مصون داشتن آنها از سمپاشي‌های فصلي ویا غیرضروری
2-انتخاب زمان مناسب سمپاشي
3-استفاده از روش‌ها و تجهیزات مناسب سمپاشي
4-انتخاب سموم کم دوام که انتخابي تر عمل مي‌کنند.
5-انجام سمپاشي بصورت نواری یا لکه‌ای
6-توجه به وضعیت جمعیت کفشدوزك در قیاس با جمعیت آفت و شرایط محیطي
7-حفظ و توسعه پناهگاه‌های تابستاني و زمستاني اعم از پناهگاه‌های طبیعي و پناهگاه‌های مصنوعي
8-جمع‌آوری و نگهداری کفشدوزك‌ها در شرایط و مکان مناسب
9-حفظ پوشش سبز سطح باغ و اطراف مزرعه برای جلوگیری از مهاجرت آنها برای جستجوی غذا
کنترل بیولوژیک شپشک آردآلود مرکبات با کفشدوزك کریپتولموس
فعالیت وخسارت شپشک‌های آردآلود مرکبات، با ترشح شدید عسلک همراه است. این آفت تمام قسمت‌های گیاه، برگ‌ها، سرشاخه‌ها ومیوه‌ها را مورد حمله قرار مي‌دهد. در مرکبات در قسمت گلوگاه میوه یا در قسمت دم میوه که فرورفتگي دارد شپشک آردآلود تجمع و از قسمت محل اتصال میوه به شاخه، تغذیه نموده و باعث ریزش شدید میوه بخصوص هنگام رنگ انداختن میوه مي‌گردد. محل فعالیت و تغذیه شپشک‌ها روی پوست میوه با تغییر رنگ و ایجاد برآمدگي‌های گال مانند همراه است.
حشره در زیر پوشش مواد مومي شروع به تخمریزی کرده و تخم‌های آفت بیضي شکل بوده و پوره‌های سن یک از زیر مواد مومي (مواد آردی شکل) خارج شده و در محل مناسب روی قسمت‌های مختلف گیاه مستقر و شروع به تغذیه مي‌نماید. بدن حشره، بند بند بوده و زوائد مومي شکل انتهای بدن را در برگرفته، دو زائده مومي شکل انتهای بدن از همه بلندتر مي‌باشد. به سبب وجود مواد مومي شکلِ اطراف بدن این حشره و هم چنین وجود تمام مراحل مختلف رشدی آفت در یک زمان، مبارزه شیمیائي با آن نتیجه بخش نمي‌باشد. در تمام دنیا بهترین و مؤثرترین روش مبارزه با این آفت، مبارزه بیولوژیک با استفاده از کفشدوزك شکارگر کریپتولموس (کریپت) مي‌باشد.
کفشدوزك کریپتولموس در دو مرحله لاروی و حشره کامل به مقدار زیادی از شپشک‌های آردآلود تغذیه مي‌کند. حشرات کامل و لاروهای کریپتولموس علاوه بر تغذیه از شپشک‌ها از عسلک آنها هم تغذیه مي‌کنند. البته عسلک باعث جلب مورچه‌ها نیز مي‌گردد. مورچه‌ها دشمنان طبیعي را فراری داده و یا آنها را از بین مي‌برند.
کفشدوزك کریپتولموس را مي‌توان از انسکتاریوم‌های خصوصي داخل استان خریداری نمود. پس از خریداری این کفشدوزك از انسکتاریوم، به تعداد مناسب در بسته‌های کوچک قرار داده مي‌شوند و به باغات مورد نظر حمل مي‌شوند. در هر بسته، مقدار کمي غذای مورد نظر قرار داده مي‌شود تا کفشدوزك‌ها تا رسیدن به مقصد دچار کمبود غذا نگردند. لازم است تا کفشدوزك‌ها در شرایط خنک و مناسب جابجا شده و خیلي سریع بر روی درختان رهاسازی شوند. تعداد مناسب کفشدوزك به ازای هر هکتار باغ مرکبات بسته به میزان آلودگي درختان به شپشک آردآلود بین 1500 – 1000 عدد مي‌باشد. کشاورزان مي‌بایستي از دو هفته قبل از رهاسازی هیچ گونه سمپاشي در باغات خود انجام ندهند.
کنترل بیولوژیک آفات با استفاده از زنبور براکون
این زنبور نسبتا قوی و فعال بوده، دارای قدرت پارازیت بالا مي‌باشد. زنبور ماده براکون لارو آفت را پیدا کرده و پس از فلج یا کشتن آن اقدام به تخمریزی روی لارو نموده و آن را از بین مي‌برد. بدین منظور از لیوان‌هایي که داخل هریک از آنها 200 عدد زنبور براکون است و برای هر هکتار 5 عدد لیوان (1000 عدد زنبور براکون ماده) استفاده مي‌شود. این زنبور با از بین بردن لارو آفت، مانع خسارت محصول مي‌شود. عملیات رهاسازی زنبور براکون در مزارع گوجه‌فرنگي و ذرت استان جهت کنترل آفت کرم غوزه پنبه انجام شده است.