مقاله آشنایی با مینوز برگ مرکبات (قسمت دوم)

به‌طور کلی توصیه می‌شود مینوز برگ مرکبات، بر اساس برنامه مدیریت تلفیقی آفت کنترل شود که کاهش جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی آفت (بيش از چهار لارو روي يک برگ نورسته) مد نظر دارد. اجرای عملیات باغبانی مانند هرس، حذف پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها، تنظیم کوددهی و کم‌آبیاری، به‌طوری که بتوان در الگوی جوانه‌زنی درختان مرکبات تغییر ایجاد کرد، در کاهش خسارت آفت بسیار مؤثر است. حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی پروانه مینوز برگ مرکبات در قالب برنامه کنترل بیولوژیکی روش مدیریتی نوید بخشی در کاهش جمعیت آن است.

 

خصوصیات زیست‌شناسی

دوره رشد و نمو مینوز مرکبات کوتاه است؛ طول این دوره از تخم تا حشره بالغ حدود 14 روز است. پروانه‌های نر و ماده مینوز برگ مرکبات که در طول روز درون تاج درخت پنهان می‌شوند، در شب یا اوایل صبح ظاهر می‌شوند و در هنگام غروب یا صبح روز بعد از ظهور جفتگیری می‌کنند. ماده‌ها در طول شب یا اوایل صبح روی برگ‌های جوان، آبدار و ظریف به طول متوسط 10 تا ۲۰ میلی‌متر تخمگذاری می‌کنند. یک حشره ماده بالغ می‌تواند تا 20 تخم در یک شب و50 تا 133 تخم در طول زندگی بگذارد. تخم‌ها معمـولا بصورت انفرادی در سطح زیرین برگ‌های جوان مرکبات نزدیک رگبرگ اصلی، عموما به سمت قاعده برگ و گاهی شاخه‌های سبز و به ندرت میوه‌های جوان گذاشته می‌شوند. تخم‌ها به ندرت روی برگ‌های سخت گذاشته می‌شوند. اگر روی چنین برگ‌هایی تخم‌گذاری انجام شود، لاروهای ظاهر شده بدون ایجاد دالان در برگ می‌میرند. در زمان طغیان آفت که تراکم جمعیت آن زیاد است یا وقتی رطوبت نسبی بالا باشد، در هر دو سطح برگ تخم‌ها دیده می‌شوند.

تخم‌ها طی ۲ تا ۱۰ روز بسته به درجه حرارت محیط تفریخ می‌شوند. لاروها پس از خروج از تخم، بلافاصله وارد برگ می‌شوند. میانگین دوره لاروی 7 تا ۸ روزو دوره شفیرگی 6 تا ۲۲ روز است. مدت زمان زنده‌مانی پروانه‌ها کوتاه و در حدود 11 روز است. در مناطق مختلف با درجه حرارت متفاوت طول کل دوره زندگی 13 تا ۵۲ روز است.

تعداد نسل آفت در نقاط مختلف دنیا با توجه به درجه حرارت، شرایط آب و هوایی و دوره جوانه‌زنی برگ بین ۶ تا ۱۳ است. این پروانه در مازندران 6 نسـل (3 نسل در تابستان و 3 نسل در پاییـز) دارد. در دزفـول ۶ تا ۱۰ نسل در سال گزارش شده است. نسل‌های مختلف این آفت در طول دوره فعالیت دارای همپوشانی هستند.

 

مینوز برگ مرکبات

شکل1- مینوز برگ مرکبات

تغییرات فصلی جمعیت

فراوانی جمعیت مینوز برگ مرکبات عمدتا تحت تأثیر دو عامل درجه حرارت و میزان بارندگی قرار دارد، به‌طوری که محدوده دمایی 24 تا ۲۶ درجه سانتی‌گراد برای افزایش جمعیت آفت مناسب است. درجه حرارت بالا باعث مرگ و میر سنگین لاروها و شفیره‌ها در برگ‌های آلوده به آفت می‌شود. گاهی مرگ‌ و میر لاروها به دلیل جمعیت بالای لاروی است؛ به این ترتیب که بسیاری از لاروها توسط دالان خودشان یا دالان لاروهای دیگر احاطه می‌شوند و می‌میرند.

مینوز برگ مرکبات زمستان را به‌صورت شفیره سپری می‌کند. این آفت در شمال کشور روی جوانه‌های بهاره فعالیتی ندارد؛ ولی با شروع فصل تابستان فعالیت خود را روی برگ‌های نورسته و جوان آغاز می‌کند و تا اواسط پاییز ادامه می‌یابد. زمان اوج فعالیت آفت در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور است. در زمستان به علت سرما و فقدان برگ‌های جوان، فعالیت آن مشاهده نمی‌شود. مینوز برگ مرکبات در مناطـق جنوب کشور از اسفند تا خرداد ماه فعال است.

 

خسارت

لاروهای مینوز برگ مرکبات بلافاصله بعد از تفریخ تخم، از همان نقطه‌ای که روی برگ قرار دارند، لایه کوتیکولی اپیدرم را سوراخ می‌کنند و وارد پارانشیم می‌شوند و شروع به تغذیه از پارانشیم برگ می‌کنند. سه مرحله اول لاروی آفت، مراحل خسارت‌زاست و در مرحله چهارم لاروی تغذیه آن‌ها متوقف می‌شود. لاروهای تغذیه کننده با انقباضات منظم و کشش بدنی‌شان به سمت جلو و عقب حرکت کرده و تغذیه می‌کنند. بدین ترتیب دالان‌های زیادی روی برگ ایجاد می‌کنند. پروانه مینوز برگ مرکبات از طریق دالان‌های مارپیچی و پرپیچ و خم شبیه به نوار نقره‌ای به راحتی شناخته می‌شود.

پیچیدگی برگ از دیگر علائم خسارت آفت است. دالان‌های لاروی دارای هواست و داخل آن با خطی از فضولات لاروی به رنگ تیره پر می‌شود.

تعداد دالان در هر برگ متغیر است و معمولا فقط یک دالان در هر برگ وجود دارد؛ اما در آلودگی‌های شدید می‌تواند 2 یا 3 دالان در هر برگ تا 9 دالان در برگ‌های بزرگ پیدا شود.

این آفت بخش‌های فعال برگ یعنی سلول‌های مزوفیلی که عمل فتوسنتز را انجام می‌دهند، از بین می‌برد و موجب تغییر شکل و پیچاندن برگ‌ها، کلروزه شدن و نکروزه شدن آن می‌شود. کاهش فتوسنتز تنها در نواحی تونل‌دار برگ اتفاق می‌افتد و توقف رشد برگ، گاهی ریزش برگ و نقصان محصول را نیز به همراه دارد. علاوه بر آن، دالان‌ها امکان ورود عوامل بیمارگر گیاهـ از جمله شانکر باکتریایی مرکبات را فراهم می‌کند که تهدیدی جدی برای باغ‌های مرکبات است.

در باغ‌های با درختان جوان 1 تا ۳ساله، درختان با پیوند تاجی و نهالستان‌های مرکبات که به‌طور مکرر شاخ و برگ جدید تولید می‌کنند، به آفت حساس‌ترند. درختان بالغ بالای 5 سال در برابر خسارت آفت تحمل بیشتری دارند. در صورت کنترل نکردن آفت، جمعیت‌های متوالی آن موجب تشـیل تراکم بالای انبوهی آفت شده و خسارت شدیدی ایجاد می‌شود که حتی می‌تواند باعث مرگ نهال‌های جوان شود. شدت خسارت پروانه مینوز برگ مرکبات بسته به زمان آلودگی در ارتباط با الگوی جوانه‌زنی فصلی در مناطق مختلف، واریته‌ها و سنین مختلف درخت متفاوت است. درختان سالم با برگ‌های آسیب دیده از آفت مینوز اگر در مجاورت درختان آلوده به شانکر قرار داشته باشند، احتمال زیادی وجود دارد که محل جدیدی برای آلودگی به شانکر باشند.

 

 آقاجان‌زاده، سیروس؛ دشتی، سارا؛ غلامیان، اسماعیل. (1399). مینوز برگ مرکبات و مدیریت آن. تهران: نشر آموزش کشاورزی

ارسال نظر