آشنایی با کرم خراط درختان میوه (قسمت دوم)

روش های مختلف کنترل و جلوگیری از خسارت آفت

کنترل این آفت مستلزم شناخت ریخت ظاهری، مراحل زندگی، طرز خسارت و مرحله خسارت‌زای زندگی آفت است. با شناختی که از این آفت پیدا کردیم، معلوم گردید شب پره‌ها پس از تخم‌گذاری باعث تولید لاروها (کرم‌ها) می‌شوند. افزایش جمعیت شب پره‌ها و لاروها باعث ایجاد خسارت روی درختان می‌گردد و بنابراین کلیه شرایط و برنامه‌هایی که می‌تواند در کاهش و محدود کردن جمعیت آن‌ها موثر واقع شود می‌تواند منجر به کنترل آن شود. برای این کار اجرای سه دسته از اقدامات مدیریتی به شرح زیر قابل توصیه است.

دسته اول: روش‌های پیشگیری از حضور آفت

عوامل مختلفی در طبیعت و باغ وجود دارد که در کاهش جمعیت آفت نقش زیادی دارد.

1-حمایت از دشمنان طبیعی آفت: تعامل میان حشرات و دشمنان طبیعی آن‌ها، از روش‌های طبیعی و اکولوژیکی (بوم شناختی) هستند که به تنظیم جمعیت حشرات کمک می‌کنند. در شرایطی که این تعامل مختل شوند، ممکن است آفت بالقوه‌ای به صورت غیرطبیعی رشد کند، و در نتیجه طغیان یک آفت رخ دهد. طغیان یک آفت زمانی رخ می‌دهد که حشرات خارجی بدون دشمنان طبیعی‌شان به یک ناحیه‌ی جغرافیایی جدید وارد شوند یا هنگامی که حشره‌کش‌ها جمعیت‌های دشمنان طبیعی را نابود نمایند. همچنین حشرات زمانی می‌توانند تبدیل به آفت شوند که به علت یک تغییر در زیستگاه که مناسب آفت بوده اما برای دشمنان طبیعی نامناسب باشد از دشمنان طبیعی‌شان جدا بمانند. حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی، در واقع یکی از روش‌های کنترل بیولوژیکی است که ما را از سمپاشی‌های بی‌رویه بر حذر می دارد.

دشمنان طبیعی: شامل مورچه‌ها (با تغذیه از تخم‌های پروانه)، سن‌های Reduviidae (تغذیه از لاروهای آفت)، عنکبوت‌ها، برخی از زنبورها از خانواده Ichneumonidae (پارازیت لارو و شفیره)، مگس پارازیت از خانواده Odiniidae (پارازیت لارو) و پرنده‌ها مخصوصا دارکوب که قادرند لاروها را از داخل سرشاخه‌ها و تنه خارج و از آن‌ها تغذیه نمایند.

2-عوامل فیزیکی و اقلیمی: عامل سرما در تقلیل جمعیت آفت نقش اساسی داشته و بیشتر لاروها به برودت‌های زیر صفر حساس هستند بطوری که کاهش جمعیت آفت در سال‌های پس از زمستان‌های سرد و یخبندان کاملا مشهود است. این آفت اساسا خشکی دوست بوده و در شرایط تنش‌های خشکی و گرمایی و مدیریت تنش آبی و تغذیه‌ای طغیان می‌کند.

شکل1- حمله کرم خراط به درختان میوه

دسته دوم: روش‌های پیشگیری از خسارت آفت

پیشگیری از حضور و افزایش جمعیت آفت عمدتا به شرایط داشت، نگهداری و مراقبت از درختان بر می‌گردد. علاوه بر این درختان را در برابر آسیب و خسارت نگه‌داری نموده و باعث جبران آن و بازسازی بافت‌ها و اندام‌های درختان به حالت طبیعی و حفظ درخت از زمینه ورود آفت و یا ایجاد خسارت می‌گردد. از جمله روش‌های پیشگیری عبارتند از:

• اجرای صحیح روش‌های اصول باغبانی
• کاشت صحیح درخت و احداث اصولی باغ
• بهداشت باغ (هرس سرشاخه ها، جمع‌آوری و حذف شاخه‌های آلوده)
• مراقبت‌های رایج در داشت نظیر آبیاری منظم و کافی، کوددهی و تقویت درختان
• بیل‌زدن و شخم اطراف درختان

1-اجرای صحیح روش‌های اصول باغبانی شامل: انتخاب نهال خوب، با کیفیت، سالم، قوی، رعایت نکات فنی و اصول صحیح کاشت درختان زیر نظر کارشناسان، فراهم کردن شرایط رشدی، مقابله با عوامل خسارت‌زا و داشت درختان بسیار مهم و ضروری است.

2-رعایت بهداشت باغ از قبیل هرس سرشاخه‌‌ها و معدوم نمودن آن‌ها به منظور کاهش تعداد لاروها. حذف سرشاخه‌های آلوده به لاروهای آفت زمانی که میزان خسارت کم باشد موثر است. از طرفی لازم است این کار با مشورت کارشناسان متخصص انجام گیرد، زیرا هرس مناسب علاوه بر حذف شاخه‌های بارده و بر هم‌زدن تعادل رشدی درخت، نتیجه‌ای به همراه ندارد.

3-مراقبت‌های رایج در مرحله داشت درختان نظیر کوددهی و تغذیه بهینه درختان و انجام عملیات آبیاری کافی و به موقع. (میزان آب مورد نیاز با توجه به بافت خاک، سن گیاه، خصوصیات شیمیایی خاک و دیگر عوامل توسط متخصصین خاک و آب مشخص می‌شود). بمنظور تقویت درختان لازم است کودهای حیوانی و یا دیگر کودهای آلی، به همراه کودهای شیمیایی کامل (به ویژه کودهای حاوی پتاسیم بالا) که مورد نیاز می‌باشد با روش‌های رایج صحیح (مصرف به صورت چالکود و محلول‌پاشی) و در زمان مناسب و نیز عناصر ریزمغذی هم در زمان احداث باغ و هم پس از آن، بر اساس آزمون خاک و گیاه در سال‌های متمادی رشد درختان مورد استفاده قرار گیرد.

4- شخم اطراف درختان و زیر و رو کردن خاک در تهویه، نفوذ پذیری خاک، جذب آب و مواد غذایی توسط ریشه‌ها و فعالیت و شادابی درختان بسیار موثر و مهم است.

دسته سوم: روش‌های کنترل آفت

این حشره نیز مثل سایر آفات می‌بایست دائما تحت نظارت فنی و پیش آگاهی مناسب قرار گیرد. بجز مشاهدات معمولی و میزان آلودگی قسمت‌های مختلف درخت مانند شاخه‌ها و تنه‌ی درختان به وسیله لاروها، با استفاده از تله‌های فرمونی زمان حضور و میزان جمعیت شب پره‌ها تعیین و در مورد روش‌های کنترل و زمان بکارگیری آن‌ها تصمیم‌گیری شود.

1-کنترل با استفاده از روش مکانیکی

• فروبردن سیم‌های فلزی قابل انعطاف در سوراخ‌های لاروی
• مسدود کردن سوراخ‌های لاروی به وسیله توری
• مسدود کردن سوراخ‌های لاروی با مواد مختلف از قبیل گل رس یا بتونه

2- کنترل با استفاده از روش‌های رفتاری

جلب و جمع‌آوری حشرات کامل این آفت به دلیل محدود بودن جمعیت با قدرت باروری بالا و تخم ریزی زیاد پروانه بسیار مهم و قابل اجرا بوده و در کاهش انبوهی آفت در سطح باغ موثر است.

یکی از روش های مهم رفتاری استفاده از تله‌ها می‌باشد. دو گروه از تله‌ها که اساس کار آن‌ها نور و فرومون می‌باشد در شکار و جمع‌آوری پروانه‌ها تاثیر به سزایی دارند.

تله‌های نوری: این تله‌ها که بر اساس جلب شب پره‌ها به طرف نور، کار می‌کند. عمدتا الکتریکی نوری بوده و در شکار پروانه‌های نر و ماده کاربرد دارند. در مناطقی که روشنایی در اختیار نباشد، می‌توان از چراغ‌های فانوسی استفاده نمود. بیشتر شب پره‌هایی که به طرف تله‌های نوری جلب می‌شوند، حشرات نر می‌باشند.

تله‌های فرومونی: مبنای کار این تله‌ها استفاده از فرومون‌های جنسی می‌باشد. علاوه بر کاربرد این تله‌ها برای ردیابی و زیر نظر داشتن جمعیت این آفت، می‌توان از آن‌ها برای جلب و جمع آوری شب پره‌های کرم خراط و کنترل آن‌ها اقدام نمود. کنترل فرومونی به سه روش: شکار انبوه، اخلال در جفت‌گیری، جلب کردن و کشتن انجام می‌شود. این روش‌ها ضمن آن که نتایج خوبی در کاهش جمعیت این آفت دارند در صورتی مه طبق اصول فنی و با نظر کارشناسان انجام نشود باعث عدم حصول نتیجه، عدم کاهش جمعیت و حتی امکان افزایش میزان آلودگی خواهد شد. برای کنترل فرومونی کرم خراط میتوان از دو روش زیر استفاده نمود.

الف)شکار و جمع‌آوری شب پره‌های کرم خراط با استفاده از فرومون‌های جنسی (شکار انبوه)

با استفاده از تله‌های دلتا یا ذوذنقه‌ای (بالدار) سفید رنگ، که فرومون جنسی پروانه زنبور مانند انگور فرنگی (Synanthedon tipuliformis) در آن نصب شده است میتوان حشرات این آفت را به تعداد زیاد شکار و جمع آوری نمود. در صورتی که این فرومون در دسترس نباشد، میتوان از فرومون کرم خراط (Zeuzera pyrina) استفاده نمود. این نوع تله می‌بایست به تعداد 10 تا 16 عدد در هر هکتار و در ارتفاع بالاتر از 6 متر از سطح زمین نصب گردد. استفاده از این تله‌ها باید از نظر کارشناسان گیاه پزشکی و در نظر گرفتن اصول و شرایط مناسب صورت گیرد. برای افزایش کارایی این تله‌ها همراه با روش‌های دیگر کنترل آفت که در این مقاله به آن اشاره شده است، استفاده شود. خالی بودن اطراف تله از برگ و شاخه، فاصله مناسب نصب تله از شاخه‌ها و تنه درخت، دور بودن تله از نور خورشید برای استفاده از این تله‌ها الزامی است.

ب) اخلال در جفت گیری شب پره‌های کرم خراط با استفاده از فرومون‌های جنسی

در این روش کپسول‌ها یا محمل‌های فرومون‌ها جنسی به تعداد زیاد بصورت مستقیم و بدون کاربرد تله استفاده می‌شود. هدف از این کار اشباع‌سازی فضای باغ و درختان از فرمون جنسی شب پره‌ها ماده و جلوگیری از جفت‌یابی و جفت‌گیری و شب پره‌های نر می‌باشد.

3- کنترل شیمیایی

کنترل شیمیایی و مصرف آفت‌کش، برای هر آفتی آخرین روش است. مدیریت کنترل آفات با روش کنترل تلفیقی امکان‌پذیر است، روش شیمیایی کنترل در این نوع مدیریت در صورت لزوم در مرحله آخر قرار می‌گیرد. مصرف ترکیبات شیمیایی برای کنترل این آفت با روش‌های زیر امکان پذیر است:

1-محلو‌پاشی علیه سنین اولیه لاروی روی درختان با استفاده از آفت‌کش‌های مناسب

2- تزریق محلول‌های سمی درون دالان‌های لاروی با استفاده از آفت‌کش‌های تبخیر شونده

3-استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده و قرار دادن آن‌ها در سوراخ‌های لاروی

4-تزریق خمیر سمی حاوی ترکیات تبخیر شونده درون سوراخ‌ها و دالان‌های لاروی

محلول‌پاشی: اصولا مصرف ترکیبات آفت‌کش بصورت محلول‌پاشی که در بین باغداران و برای کنترل عوامل خسارت‌زا مرسوم است روی درختان میزبان کرم خراط، توصیه نمی‌شود. زیرا، درختانی نظیر به، سیب و گلابی که در برنامه کنترل آفات آن‌ها، آفت‌کش‌ها مصرف می‌شوند، نیازی به کنترل شیمیایی کرم خراط بصورت جداگانه نیست. همچنین، زمان محلول‌پاشی برای کرم خراط بسیار محدود بوده و محلول‌پاشی علیه آفات دیگر، نیاز سمپاشی برای این آفت را بصورت جداگانه منتفی می‌سازد.

محلولپاشی درختان نظیر گردو که معمولا روی آن‌ها برای سایر آفات کنترل شیمیایی صورت نمی‌گیرد توصیه می‌شود. در زمان مقرر، انتخاب آفت‌کش مناسب، سمپاش اصولی و با در نظر گرفتن نکات و موارد ایمنی انجام شود. سمپاشی الزاما علیه سنین اولیه لاروی و با استفاده از آفت‌کش‌های نفوذی مناسب نظیر ترکیبات فسفره امکان‌پذیر است. زمان مناسب محلول‌پاشی با توجه به بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده در کشور خرداد ماه می‌باشد و زمان دقیق آن در مناطق مختلف با استفاده از تله‌ها و شکار شب پره‌ها تعیین می‌گردد. برای درختان گردو با ارتفاع زیاد این کار عملی نبوده و باید از روش‌های دیگر تلفیقی استفاده نمود.

تزریق محلول‌های سمی تبخیر شونده درون دالان‌های لاروی توسط افراد ماهر و با رعایت دقت تمام انجام می‌گیرد. این کار با استفاده از سرنگ و ترکیبات آفت‌کش با فشار بخار بالا و تبخیر شونده با سموم آمبوش، دسیس و دورسبان و در شرایط کاملا ایمنی با پوشش و تجهیزات مناسب انجام شود. بلافاصله پس از تزریق چند سی‌سی از این ترکیبات درون دالان لاروی (سوراخ خروجی لاروی)، به وسیله مواد مختلف نظیر گل رس یا بتونه مسدود می‌شود.

استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده در سوراخ‌های لاروی نیز مطابق تزریق محلول‌های سمی در شرایط ایمن انجام شود.

استفاده از خمیر سمی: با استفاده از پودر مل (مورد استفاده در نقاشی) و یکی از سموم تبخیر شونده، خمیر سمی مناسب تهیه و با رعایت نکات زیر انجام می‌گردد.

1-رعایت نکات ایمنی مانند استفاده از پوشش مناسب، دستکش پلاستیکی، ماسک، کلاه و عینک.

2-خمیر سمی تهیه و بلافاصله درون دالان‌های لاروی تزریق گردد.

برای تهیه خمیر سمی پودر مل (مثلا 50 گرم) با چند سی‌سی آفت‌کش (نظیر امولسیون دورسبان) مخلوط گردد. روش دیگر تهیه خمیر، استفاده از غلظت یک درصد آفت‌کش، همراه با مقدار مورد نیاز پودر مل می‌باشد.