مقاله آشنایی با گیاه صنعتی و دارویی رازک (قسمت سوم)

تقویت گیاه رازک برای رشد مناسب در ابتدای فصل بعد از کاشت از مهمترین اقدامات در این مرحله است. مدیریت رطوبت خاک، آفات، علف هرز و نحوه تربیت شاخه‌های نورسته گیاه رازک از عواملی است که باعث موفقیت در تولید رازک می‌شوند. پایش روزانه رطوبت خاک، و اطمینان از کارکرد سیستم آبیاری بعد از کاشت مهم است. بهترین مدیریت آبیاری، تکرار کوتاه مدت دور آبیاری به گونه‌ای که خاک اشباع نشود، است. انجام آزمایش خاک قبل از کاشت رازک به شما در مدیریت نحوه تغذیه کمک می‌کند. نیتروژن N یک عنصر کلیدی در رشد رویشی قوی است. بررسی منابع در آمریکا نشان داده است اضافه کردن 80کیلوگرم نیتروژن در سال اول بعد از کاشت رازک توصیه می‌شود. برای سایر عناصر محدود کننده رشد، مانند فسفر، پتاسیم، روی و بور باید وضعیت گیاه و خاک را مورد توجه قرار داد.

 

مدیریت مقدماتی مزرعه

مدیریت علف‌های هرز میزان رقابت گیاه را برای رطوبت و مواد غذایی کاهش می‌دهد. برای مزارع کوچک، علف‌های هرز به صورت دستی حذف می‌شوند. استفاده از مالچ در مزارع تازه کشت شده رازک نمی‌تواند علف‌های هرز را کنترل کند اما برای نگهداری رطوبت خاک و اصلاح کربن آلی خاک می‌تواند مفید باشد. استفاده از علفکش‌ها مؤثرترین کار در مدیریت کنترل علف‌های هرز مزرعه رازک است. با این حال، اخیرا تعدادی از علفکش‌ها ثبت شده و اجازه داده شده تا در مزارع رازک استفاده شوند. سیمازین Simazine یک علفکش قبل از سبز شدن است. سیمازین (بر اساس دستور العمل برچسب آن) درست بعد از کاشت برای کاهش ظهور علف‌های هرز جدید به کار می‌رود. دیگر علفکش‌ها که طیف وسیعی از برگ پهن‌ها را کنترل می‌کنند، باید در هنگام مصرف با نقطه فعال رشد گیاه رازک در تماس نباشند. بنابراین، در استفاده از آن‌ها باید نهایت دقت را به کار بست.

گیاهان رازک کاشته شده در طی دو تا سه فصل زراعی بعدی به تولید اقتصادی می‌رسند. در اولین فصل رشد، شاخه‌های قوی را طوری تربیت کرده تا زمانی که طول آن‌ها به 60 تا 90 سانتی‌متر رسید دور طناب در جهت عقربه‌های ساعت پیچیده شوند. شاخه‌های جانبی ضعیف را به منظور بهره‌گیری حداکثری از فتوسنتز در گیاهان جدید نگه دارید.

مدیریت مزرعه رازک

مراحل رشدی و تقویم فعالیت: دانستن چرخـ زندگی سالانه گیاه رازک کلید مدیریت زمانبندی فعالیت‌ها در طی یک فصل رشد است. بخش رویشی و بالای خاک گیاه رازک رشد یک ساله داشته و بخش ریشه‌های آن دائمی است. در پاییز و زمستان اندام‌های هوایی گیاه از بین می‌روند اما بخش طوقه و زیرزمینی آن زنده بوده و در بهار سال بعد مجددا تولید شاخه می‌کند. بر طبق مقیـاس BBCH آلمان که سال 2001 انتشار یافته، رشد سالانه رازک دارای 9 مرحله است مراحل اولیه رشدی شامل:

1-جوانه‌زنی (Sprouting)

2-نمو برگ (Leaf development)

3-طویل شدن شاخه (Elongation of bines)

4-تشکیل شاخه‌های جانبی (Formation of side shoots)

5- ظهور گل (Flower emergence)

6- گلدهی (Flowering)

7- تشکیل میوه مخروط (Development of cones)

8- رسیدگی میوه مخروط (Maturity of cones)

9-پیری (شروع رکود) (Senescence (s tart of dormancy))

تعداد مراحل رشد اولیه و نظم مراحل بر اساس منشأ و محل شروع چرخه زندگی تغییر می‌کند. مقیاس کامـل BBCH برای گیاه رازک، (که در اینجا معرفی نشده است) شامل زیر مراحلی است که به تولیدکنندگان و محققین این فرصت را می‌دهد که مراحل فنولوژیکی گیاه رازک را به درستی شناسایی کنند. ما توصیه می‌کنیم که خوانندگان یک نسخه از  BBCHرا تهیه کنند و در مدیریت خود از آن استفاده کنند. این موضوع به تولیدکنندگان این اطمینان را خواهد داد که محصول خود را از فصلی به فصل دیگر بررسی کرده و تغییرات را مدیریت کنند.

توجه: در مقیاسBBCH، مراحل رشدی2و3 (تشکیل شاخه‌های جانبی و طویل شدن شاخه اصی) روی آن بیشتـر تأکید شده اسـت. زیرا رشد شاخه جانبی زمانی شروع می‌شود که اخه اصلـی به اندازه کافی طویل شده و نوک آن به طناب داربست رسیده در این زمان غالبیت انتهایی کاهش یافته است. در یک مزرعه تولیدی رازک دوره بین اواخر رکود و شروع رشد در بهار، زمان آماده سازی و تجدید قوا است. از مهر ماه تا دی ماه روی تقویت نگهداری شاخه اصلی و تقویت گلدهی و تولید میوه تمرکز می‌شود. از اواخر برداشت میوه (اسفند و اوایل فروردین) تا رکود و خواب کامل (تیرماه) حداقل زمان کارکردی در مزرعه رازک است که بیشتر بر روی نگهداری، تکثر و مدیریت علف‌های هرز اقداماتی انجام می‌شود. لازم به ذکر است این فعالیت‌ها براساس نوع واریته و محل تغییر می‌کند.

 

طناب‌کشی مزرعه رازک

شکل1- طناب‌کشی مزرعه رازک

مدیریت رشد در بهار

در بهار، اولین شاخه که از طوقه گیاه خارج می‌شود، اگر اصلاح نکنند، تمایل به رشد غیر یکنواخت داشته و پوشش گیاهی نامتوازنی را به وجود خواهد آورد. اصلاح جست‌های اولیه در بهار باعث ظهور جست‌های قوی‌تر و بیشتر خواهد شد. در سطح جهانی اصلاح بهاره یا به صورت دستی و یا با استفاده از مواد شیمیایی مانند مخلوطی از پاراکوات و دیکوات انجام می‌شود. با این حال استفاده از روش دستی بهترین گزینه است. طناب‌کشی مزرعه رازک قبل از رشد معنی‌دار جدید یا بلافاصله بعد از اصلاح اولین جست انجام می‌شود. در طی دوره استقرار سال‌های اول تا سوم، تولیدکنندگان باید تصمیم بگیرند که چه تعداد طناب در هر طوقه استفاده کنند تا حداکثر فضا برای رشد فراهم شود. در نواحی که کشت رازک تازه آغاز شده است این تصمیم بر اساس دانش بومی انجام می‌شود. پس از استقرار کامل از سال چهارم به بعد تعداد طناب‌ها همانی خواهد بود که از سال اول و بعد آن استفاده شده بود. رسیدگی مزرعه رازک در واشنگتن آمریکا نوعا در طوقه‌هایی که دارای 3 یا چهار طناب هستند، اتفاق می‌افتد در صورتی کـه در نیوزیلند و استرالیا تعداد طناب استفاده شده 2 عدد است. کوهای کشـنده به وسیله تراکتور برای مزرعه رازک در کاهش هزینه کارگری در طی طناب‌کشی ضروری است.

نوع طناب مورد استفاده مهم است و یافتن طناب مناسب معمولا آسان نیست. در طی بازدید آموزشی از صنایع رازک در نیوزیلند تولیدکنندگان رازک مشکلات زیادی را گزارش کردند که یکی از آن‌ها این است که یافتن طناب‌هایی از منبع طبیعی بسیار مشکل است و به جای آن از طناب‌های پلاستیکی استفاده کردند که مشکلات بی‌شماری را به واسطه ناسازگار بودن به محیط زیست و مقاومت آن در مقابل تجزیه و نیز تداخل با ماشین‌آلات ایجاد کرد. طناب‌های کنفی که از پوست درخت نارگیل ساخته شده به طور سنتی مورد علاقه بسیاری از تولیدکنندگان رازک در سراسر دنیا است. این نوع طناب‌ها قوی، بادوام و سطح صعودی مناسبی را برای شاخه‌های رازک فراهم میکند. با این حال، آن‌ها باید به اندازه کافی با دوام باشند تا وزن بوته و وزن میوه که همان مروط است را تحمل کنند و طناب‌های دولا پیچ کنفی یا سیسال گزینه‌های مناسبی هستند. استفاده از طناب‌های سیسال (Rot proofed sisal) در استرالیا بیشتر از طناب‌های کنفی است و یک جایگزین با دوامی است.

طناب‌های رازک در بالا به سیم‌ها و تکیه‌گاه‌ها متصل می‌شوند و در پایین به واسطه یک وسیله مخصوصی که در کنار طوقه گیاه کارگذاشته می‌شود، متصل می‌شوند. در آمریکا تولیدکنندگان رازک از یک سری بست‌های W شکل برای بستن طناب‌ها به سیم‌ها و تکیه‌گاه‌ها در پایین و در بالا استفاده می‌کنند. این روش برای مزارع رازک ترجیح داده می‌شود زیرا در اصلاح بوته‌های رازک در بهار تداخلی با تجهیزات نداشته و برگ‌ها نیز در شرایط ایده‌ال خود است. که این با ابزار خاصی انجام می‌شود. در نیوزیلند زمانی که اصلاح بهاره توسط ابزار مکانیکی انجام می‌شود، تولیدکنندگان از میخ‌های حلقه‌ای به نام Pigtail در نزدیک طوقه گیاه برای محکم بستن طناب استفاده می‌کنند و در موقعیتی قرار می‌گیرند که تداخلی با اصلاح بوته در بهار که به وسیله دست و یا وسیله دیگر انجام می‌شود، ندارد.

تربیت شاخه یکبار از سال دوم و همزمان با شروع رشد، زمانی که ارتفاع آن‌ها به 60 سانتیمتر رسید، انجام می‌شود. در زمانی که تمامی طوقه‌ها در حال رشد هستند، کارگرها در داخل مزرعه رازک حرکت کرده و دو تا سه تا از قوی‌ترین شاخه‌ها از هر طوقـه را انتخاب و به دور طناب‌ها در جهت عقربه‌های ساعت می‌پیچند. اگر شاخه‌های رشد کرده در سال جدید هم شکل و یکنواخت نبودند، در اینجا چندین شاخه انتخاب می‌شود تا فرآیند تربیت آن‌ها کامل شود. پس از کامل شدن تریبت شاخه‌ها، آن‌ها بدون کمک در طول دوره رشد خود شروع به طویل شدن و افزایش ارتفاع می‌کنند.

 

فاضلی کاخکی، سید فاضل؛ بیک زاده، ناصر.(1400). راهنمای کشت و کار رازک. تهران: نشر آموزش کشاورزی