مشخصات گیاه‌شناسی استبرق
استبرق با نام علمی (Calotropis procera) از خانواده (Apocynaceae)، گیاهی درختچه‌ای و افراشته یا درختی کوچک به ارتفاع تا 5 متر با شاخه‌های منشعب فراوان از قاعده و شیرابه‌ای شیری رنگ، برگ‌های بزرگ، تخم مرغی–مستطیلی، بیضی شکل یا واژ تخم مرغی، ساده در قاعده کم و بیش قلبی، نوک تیز، دمبرگ کوتاه، برگ‌های جوان دارای کرک‌های سفید نمدی است. گل‌ها به قطر تقریبی 5/2 سانتی‌متر و سطح بیرونی جام گل سفید و سطح داخلی ارغوانی پر رنگ و نوک تیز است. میوه آن برگه باد کرده و دانه‌ها به طول 6-8 میلی‌متر، تخت، تخم مرغی پهن دارای یک دسته تارهای ابریشمی به طول تقریبی 3 سانتی‌متر است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی استبرق
|
نام فارسی
|
استبرق، غلبلب، خرک، عشر
|
|
نام انگلیسی
|
Milkweed
|
|
نام علمی
|
Calotropis procera
|
|
خانواده
|
Apocynaceae
|
شکل 1- آشنایی با درختچه، برگ، گل و میوه استبرق
کاشت
این گیاه در ایران در نقاط گرمسیری و سواحل جنوبی دریای عمان از خوزستان تا مکران بلوچستان تا ارتفاع 1100 متری از سطح دریا دیده میشود. اغلب، رویشگاه‌های آن روی تپه‌های شنی ساحلی، کنار جاده‌ها و زمین‌های دست خورده و تخریب شده می‌باشد. ریشه‌های این گونه خیلی عمیق است و به ندرت در خاک‌های کم عمق و روی سنگ‌های یکپارچه رشد می‌کند.
گياه استبرق توسط بذر تكثير مي‌شود، ولي با آنكه بذر زيادي توليد مي‌كند، از پراكنش كمي برخوردار است. به نظر مي‌رسد كه استقرار اين گياه به صورت طبيعي با مشكل روبرو مي‌باشد. اين گياه توليد غوزه‌هايي مي‌نمايد كه بذرها درون آن قرار دارند. اين غوزه‌ها پس از رسيدن به طور طبيعي باز شده و بذرها از آن بيرون مي‌ريزند.
شکل 2- مزرعه استبرق
داشت
این گیاه به شرایط نامساعد محیطی مانند خشکی و شوری مقاومت داشته و علاوه بر گرما نیز مقاومت خوبی نشان می دهد. با توجه به سازگاری بسیار استبرق به شرایط کم آبی محیط و کاربرد های دارویی و صنعتی میتواند جایگزین اقتصادی بسیار مناسبی برای کشت جایگزین محصولات کم بازده و پر مصرف آبی باشد. از طرفی این گیاه در زمین ها و نیز آب های نامناسب برای کشاورزی میتواند به خوبی کشت و توسعه یابد.
اين گياه بعضي اوقات در نواحي خشك يا ساحلي به علت زيبايي و اندازه مناسب، سهولت تكثير و مديريت، كشت مي‌گردد. اين گياه يك شاخص زيستي مفيد براي پايش آلودگي در مناطق شهري و حاشيه مي‌باشد. استبرق داراي خاصيت تجمع زيستي انواع فلزات سنگين در برگ‌هاي خود مي‌باشد و از آنجايي كه اين گياه قادر است در اغلب خاك‌هاي آلوده زيست كند، از اين رو ميتواند به عنوان پالايشگر زيستي قوي در مناطق آلوده، فاضلاب‌هاي صنعتي يا آب‌هاي آلوده زيرزميني به كار گرفته شود.
برداشت
بافت‌هاي استبرق مخصوصا پوست ريش آن براي درمان بيماري‌هاي مختلفي از قبيل جذام، تب، مالاريا و مارگزيدگي استفاده مي‌شود. استبرق داراي خاصيت آنتي‌اكسيدان، ضد ميكروبي و ضد رشد سلولي است. در طب سنتي از برگ‌ها، ساقه و ريشه آن براي درمان زخم‌ها و امراض پوستي، اسهال، بيماري فيستول و سينوس مويي استفاده مي‌شود.
همه قسمت‌هاي اين درخت زماني كه قطع شوند، قادر به توليد مقادير زيادي شيرة سفيدرنگ (لاتکس) می‌باشند. اين شيره پس از جداسازي به وسيله سانتريفوژ شامل كائوچو، سرم و روغن مي‌باشد. استبرق يك منبع انرژي زيستي و سوخت زيستي در مناطق نيمه‌خشك محسوب مي‌شود. اين گياه داراي هيدروكربن‌هاي ارزشمند است كه ميتواند به جايگزين سوخت‌هاي ديزلي تبديل شود. تركيب شيميايي شيرة سفيد رنگ (لاتکس) بسيار پيچيده است به طوري كه ٢٥ تا ٣٥ درصد از آن را كائوچوي طبيعي تشکیل می‌دهد. از اين شيرة طبيعي به عنوان ماده اوليه ساخت تايرها، دستكش‌ها، مهرها، بادكنك‌ها، توپ‌هاي ورزشي و غيره استفاده مي‌شود. تنه اين گونه ميتواند جهت استفاده در صنايع ليگنوسـلولزي از جمله كاغذسازي مورد بررسي جامع قرار گيرد.
شکل 3- برداشت درختچه و میوه استبرق