آشنایی با گیاه صنعتی و دارویی رازک (قسمت چهارم)

آبیاری

در اکثر مناطقی که رازک کشت و کار می‌شود، آبیاری ضروری است. زمان آبیاری به عوامل از قبیل طراحی سیستم آبیاری، نوع خاک و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد. مقدار رطوبت خاک باید تا عمق 60 سانتی‌متری بررسی شود رازک از ابتدای جوانه‌زنی تا برداشت به آبیاری نیاز دارد. صرف نظر از نوع سیستم آبیاری (قطره‌ای یا بارانی)، هدف نگهداری رطوبت خاک در سطح مناسب در طول دوره زندگی گیاه است بدون اینکه خاک غرقاب شده و یا عناصر غذایی به صورت زهکش در اثر آبیاری زیاد از دسترس خارج شوند.

نگهداری سیستم آبیاری معمولا قبل از شروع فصل و مستلزم سرویس پمپ‌ها، تمیز کردن لوله‌های ارتباطی و کنترل کردن سیستم‌های توزیع آب است. در این زمان نیز باید تانک‌ها و مخزن‌های ذخیره کودها را کنترل و تمیز کرد. در هر صورت در شروع هر فصل باید کلیه سیستم‌های تغذیه‌ای و آبیاری کنترل شوند.

تغذیه و کوددهی

زمان‌های کلیدی برای کوددهی قبل از برداشت و در اواسط بهار از طریق سیستم آبیاری قطره‌ای است. منابع معتبری که در این زمینه وجود دارند که میتوانند یک سیستم کوددهی را در مزرعه مستقر و نصب کنند. شکل‌های بسیاری از وسایل ساده و پیچیده را نشان می‌دهد.

دستورالعمل‌های کاربرد کود برای تولید رازک برای هر منطقه ارائه نشده است. در حال حاضر، دستور العمل‌هایی که توسط کشورهایی مانند آمریکا ارائه شده است بهترین مرجع برای ما هستند. نیاز تغذیه‌ای باید با دانش حاصل از نتایج آنالیز خاک و برگ و نیز شرایط آب و هوایی منطقه با هم مورد بررسی قرار گرفته و تصمیم مناسب اتخاذ شود. تخمین میزان برداشت مواد غذایی توسط گیاه به ما در جایگزین کردن آن کمک خواهد کرد. گیاهان رازک بالغ به دلیل تولید محصول و سطح سبز زیاد، در مقایسه با گیاهان جوان مقدار مواد غذایی بیشتری را از سطح خاک برداشت می‌کنند. برآورد میزان برداشت مواد غذایی به وسیله مقدار ماده خشک تولیدی و آگاهی از مقدار زیست توده تولیدی به صورت کیلوگرم در هکتار است. در همین رابطه مطالعات در ایالت میشیگان آمریکا نشان داده است که در کل ماده خشک گیاه رازک حدود 3درصد نیتروژن، 2درصد پتاسیم و 0.5  درصد فسفر است. عوامل دیگری که روی مقدار برداشت مواد غذایی مؤثرند شامل: سطح مواد آلی خاک، مقدار اصلاح ماده آلی خاک و مقداری از گیاه که به عنوان کمپوست به خاک بر می‌گردد است. این عوامل باعث برگشت و یا اضافه شدن مواد غذایی به خاک می‌شود که در نتیجه روی کاهش مقدار جایگزینی نهایی عناصر غذایی تأثیر دارند.

آزمایشات خاک و بافت به شما در تصمیم‌گیری تغذیه گیاه کمک می‌کند. انجام آزمایش خاک در انتهای زمستان و اوایل بهار در شناسایی بروز تغییرات غذایی در داخل هر ردیف مفید است. آزمایشات قبل از کاشت به تشخیص تغییرات زیاد در فاکتورهایی از قبیل pH و فسفر خاک کمک می‌کند که قبل از کاشت نسبت به اصلاح آن‌ها اقدام شود. محققان گزارش کردند که مقدار pH مطلوب برای رشد گیاه رازک بین 6 تا 6.5 است. اگر pH زیر 6 بود نیاز به اصلاح دارد و استفاده از آهک کشاورزی (کلسیم کربنات) مناسب است، مگر منیزیم نیاز باشد که در این صورت می‌توان از آهک دولومیتی (کلسیم منیزیوم کربنات) به عنوان یک گزینه خوب استفاده کرد. اگر pH بالای 6.5 بود، نیاز به استفاده از آهک و یا دولومیت نیست.

نمونه‌های بافت گیاهی زمانی که شاخه‌های اصلی به نصف ارتفاع خود رسیدند، باید جمع‌آوری شوند. محققان تجزیه استاندارد بافت گیاهی رازک را بر اساس نمونه‌هایی از جوان‌ترین برگ‌های بالغ انتشار دادند. در برخی نواحی تولید رازک در جهان، از دمبرگ برای انجام تجزیه عناصر استفاده می‌کنند، با این حال یافتن استانداردی برای این روش بسیار مشکل است.

نیتروژن

وجود نیتروژن مناسب در خاک برای داشتن رشد قوی در مزرعه رازک حیاتی است و بنابراین، وارد کردن این عنصر غذایی به مزرعه هر ساله نیاز است. علائم کمبود نیتروژن معمولا با رنگ پریدگی یا زردی برگ‌ها و کاهش رشد نشان داده می‌شود. بهترین زمان برای دادن کود نیتروژن به زمین در طی رشد رویشی سریع (طویل شدن شاخه اصلی و تشکیل شاخه‌های جانبی) است. از کاربرد نیتروژن بعد از گلدهی اجتناب کنید. زیرا این کار باعث افزایش رشد رویشی ناخواسته طی دوره نمو میوه می‌شود. کاربرد نیتروژن در آمریکا حدود 85 کیلوگرم نتیروژن واقعی در سال اول کشت رازک است که به صورت تقسیطی به زمین داده می‌شود. در آمریکا، برای رسیدگی رازک در خاک‌هایی که 2 تا 5 درصد ماده آلی دارند، به طور معمول 120 تا 170 کیلوگرم نیتروژن واقعی به عنوان کمکی دریافت می‌کنند. گزارش شده است که مقدار نیتروژن کاربردی بسته به سطح بالا یا پایین ماده آلی خاک است، با این حال زمانی که ماده آلی خاک پایین است 230 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به مزرعه اضافه می‌شود.

اسیدی شدن خاک به طور طبیعی رخ می‌دهد اما اکثر کودهای نیتروژنه اسیدی شدن خاک را تسریع می‌کنند. کودهای نیتراته اگرچه گران هستند، اثر مغایری دارند و تا عمق 60 سانتی‌متری خاک را اسیدی نمی‌کنند (اگر خاک اسیدی نباشد). مدیریت صحیح کود، آهک‌دهی و افزایش ماده آلی خاک، به کاهش فرآیند اسیدی شدن خاک کمک می‌کند.

شکل1- کوددهی مزرعه رزاک

پتاسیم

پتاسیم عنصری مهم در سلامت برگ، رشد شاخه اصلی، تعادل آب در گیاه، رشد و نمو میوه است و در اکثر موارد سالانه نیاز است تا به خاک اضافه شود. علائم کمبود پتاسیم در گیاه رازک سوختگی حاشیه برگ و کاهش رشد است. محققان گزارش کردند که مقدار جذب فصلی پتاسیم توسط گیاه رازک حدود 90-17 کیلوگرم در هکتار است که یک چهارم آن در میوه و سه چهارم دیگر آن در برگ و شاخه اصلی ذخیره می‌شود. اگر پیکره رویشی گیاه بعد از برداشت محصول به مزرعه به عنوان مالچ برگردد، بخش عظیمی از پتاسیم به خاک برمی‌گردد. در آمریکا، به طور معمول  90 تا 115 کیلوگرم کود پتاسیم به مزرعه تولیدی رازک اضافه می‌کنند.

فسفر

یکی دیگر از عناصر کلیدی فسفر Pاست که گیاه رازک به حداقل مقدار آن نیاز دارد. بر اساس میزان فسفر در کل ماده خشک گیاهی که حدود 0.5 % است و کل میوه تولیدی حدود 4000 کیلوگرم در هکتار، مقدار برداشت فسفر حدود 20 کیلوگرم در هکتار از خاک است. بر اساس مقدار فسفر موجود در خاک مقدار واقعی مورد نیاز فسفر خاک را تنظیم نمایید. قبل از ایجاد مزرعه رازک مقدار کمی فسفر خاک را مرتفع نمایید زیرا فسفر عنصری فوق العاده غیر متحرک و بعد از ایجاد مزرعه مشکل به توان مقدار آن را در اعماق خاک تنظیم نمود.

کودهای ریز مغذی

عناصر کلیدی که گیاه رازک به آن‌ها نیاز دارد شامل: منیزیم، روی و بور است. زمانی کمبود منیزیم در مزرعه اتفاق می‌افتد که مقدار منیزیم خاک پایین باشد، عدم تعادلی در نسبت کلسیم به منیزیم خاک وجود داشته باشد و یا کود پتاسیمی زیادی به مزرعه اضافه شده باشد. خاک‌های آهکی (کربنات کلسیم) و کمی منیزیم، به واسطه تأثیری که کلسیم در نسبت کلسیم به منیزیم خاک می‌گذارد باعث بروز علائم کمبود منیزیم در گیـاه رازک می‌شود. به طور کلی مقدار کلسیم مورد نیاز 2.5 تا 5 برابر منیزیم (یا نسبت کلسیم به منیزیم 2.5 -5  به 1) پذیرفته شده است. علائم عمده کمبود منیزیم کلروز بین رگبرگی (زردی) به طـوری که خود رگبرگ‌ها سبز هستند. آهک دولومیتی و سولفات منیزیم دو ماده اصلاحی برای خاک‌های با کمبود منیزیم هستند. دولومیت قبل از کاشت و سولفات منیزیم در طول فصل کشت به صورت محلول پاشی مصرف می‌شود.

کمبـود روی Znاز طریق بروز علائمی مانند برگ‌های کوچک، کلورتیک (زرد)، فنجانی شکل شدن برگ و رشد ضعیف شاخه اصلی و جانبی مشخص می‌شود. عموما از سولفات روی به عنوان اصلاح کمبود روی استفاده می‌کنند که یا به صورت محلول‌پاشی و یا همراه آب آبیاری به گیاه می‌دهند.

کمی بور در خاک باعث بروز علائمی از قبیل تأخیر در نمو ساقه، وجود پیکره رویشی بدشکل، برگ‌های چین خورده است. نتایـج تجزیه خاک به ما در کمبود بور کمک می‌کند که آیا به بور کمکی نیاز است یا نه. کمبود بور به سادگی در خاک با اضافه کردن کودهای محلول بور به خاک اصلاح می‌شود. در آمریکا اگر بور نیاز باشد، مقدار 1-2 کیلوگرم بور در هکتار مصرف می‌شود. مراقب باشید مقادیر بیشتر کود بور اضافه نکنید زیرا که این عنصر خیلی سریع به حالت سمی در می‌آید.