مقاله آشنایی با گیاه صنعتی و دارویی رازک (قسمت پنجم)

آمادگی برای برداشت محصول رازک شامل امتحان کردن، تعمیر کردن و نگهداری تمامی تجهیزات لازم در برداشت است. سرویس و تعمیر تجهیزات برداشت رازک باید دو هفته قبل از برداشت انجام شود و این از رویدادهای ناخواسته در حین برداشت جلوگیری می‌کند. بر طبق گفته محققان، خود فرآیند خشک شدن رازک، زمان و سرعت برداشت و فرآیندهای بعد از برداشت را تعیین می‌کند. برداشت به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا رازک برداشت شده خشک، تفکیک شده، بسته‌بندی و در یک فرآیند مداوم بدون نیاز به ذخیره‌سازی رازک‌های سبز برداشت شده باشد که در غیر این صورت باعث کاهش کیفیت آن می‌شود

برداشت رازک

نوشیدنی‌سازها، رازک تولید شما را براساس مقدار تلخی، پتانسیل نگهداری اسیدهای آلفا و بتا و اسانس آن‌ها که منجر به طعم نوشیدنی می‌شود مورد ارزیابی قرار می‌دهند. بر طبق گزارش محققان مقدار اسانس رازک تا زمان برداشت سنتی آن روند افزایشی دارد؛ نوشیدنی ساخته شده از یک نوع واریته برداشت شده رازک در زمان‌های مختلف برداشت عطر و طعم متفاوتی دارد. زمان مناسب برداشت زمانی است که ویژگی‌های ذکر شده هم در تولید نهایی رازک و هم در فرآورده نهایی آن در حد مطلوب باشد.

 

برداشت مکانیکی رازک

شکل1- برداشت مکانیکی رازک

دو تا از عمومی‌ترین روش‌های استفاده شده برای تعیین رسیدگی میوه‌های رازک در مزرعه عبارتند از: نگاه کردن، بوکردن و احساس کردن (روش حسی) اندازه‌گیری درصد ماده خشک تولیدکنندگان با تجربه با استفاده از صفات کلیدی بصری، بویایی و لامسه می‌توانند زمان رسیدگی رازک را تعیین کنند. همان گونه که آن‌ها به سمت رسیدگی پیش می‌روند رنگ میوه‌ها از سبز به سمت زردی تغییر پیدا می‌کند. همچنین میوه‌ها از لحاظ لمس به صورت ورقه ورقه در آمده و رنگ زرد غده‌های لوپین آن‌ها تشدید می‌شود. رصد کردن تغییرات در عطر می‌تواند به زمان برداشت رازک کمک کند. این کار به وسیله مالش چند میوه رازک در کف دست و بو کردن رازک‌های خرده شده انجام می‌شود. برخی از محققان میوه‌های نارس را سبز رنگ و بوی شبیه علوفه یونجه توصیف می‌کند در صورتی که میوه‌های رسیده رازک بویی شبیه پیاز، سیر و یا گوگرد را دارند. از آنجا که موارد ذکر شده کیفی هستند و بر اساس روش‌های تجربی مربوط به بینایی، بویایی و لامسه تفسیر می‌شوند بنابراین، به درجه بالایی از تجربه و مهارت نیاز دارد.

همان‌طور که میوه‌های مخروطی شکل رازک رشد کرده و می‌رسند، درصد ماده خشک هر 4 تا 7روز بسته به نوع واریته 1درصد افزایش می‌یابد. آزمایش درصد ماده خشک یک صفت کمی است که تحت استاندارد قرار دارد. عمومی‌ترین مقدار درصد ماده خشک در هنگام برداشت که در بررسی منابع به آن اشاره شده حدود 23 درصد است. هرچند این مقدار می‌تواند در دامنه بین 20 تا 23 درصد بسته به نوع واریته قرار گیرد. آزمایشات ماده خشک به سادگی با تجهیزاتی مانند خشک کنه‌ها، میکروویوها و دهیدراتورها (خشک‌کننده‌ها) با تنظیم دقیق آن‌ها قابل انجام است. فرآیند شش مرحله‌ای زیر می‌تواند نحوه خشک کردن گیاه رازک را توضیح دهد.

1) به طور تصادفی نمونه‌هایی از هر ردیف که نماینده واریته و آن ردیف باشد تهیه کنید. در یک نمونه، باید از 10 شاخه جانبی گیاه رازک میوه آن‌ها را برداشت کرد. اطمینان حاصل کنید تا ارتفاع قرار گرفتن میوه‌های رازک بر روی گیاه نماینده اکثر بوته باشد. از نمونه‌گیری در هوای بارانی و مرطوب بودن زمین خودداری کنید.

2) میوه‌های چیده شده را داخل ظرف ریخته و با هم مخلوط کنید و یک نمونه 100 تا 150 میوه رازک را از داخل ظرف انتخاب و بردارید.

3) از یک ترازوی با ظرفیت اندازه‌گیری اعشاری استفاده کنید. ظرف مورد نظر باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا تمام نمونه‌ها در داخل آن جا شود و ابتدا وزن خالی ظرف را اندازه‌گیری کنید.

4) 100تا 150 میوه رازک را داخل ظرف بگذارید و مجددا ظرف و میوه‌ها را وزن کنید. وزن خالی ظرف را از وزن ظرف با میوه کسر نمایید عدد به دست آمده وزن میوه‌های سبز رازک است.

5) از خشک‌کن میوه و اجاق میکروویو برای خشک کردن میوه‌های سبز رازک تا رسیدن رطوبت به صفر درصد استفاده کنید. اگر از خشک‌کن میوه اسـفاده می‌کنید این کار ممکن است در طول یک شبانه روز طول بکشد تا میوه خشک شود. و اگر از دستگاه میکروویو برای خشک کردن استفاده می‌کنید نیاز است که به طور مداوم آن را کنترل کنید و چندین بار نمونه را وزن کنید و زمانی که وزن نمونه‌ها به مقدار ثابتی رسید نمونه آماده است تا درصد ماده خشک را محاسبه کنید. وزن نهایی را اندازه‌گیری وثبت کرده و از وزن خالی ظرف کم کنید. مقدار به دست آمده وزن خشک میوه‌ها است.

6) از معادله‌های زیر برای محاسبه درصد وزن‌تر و خشک میوه‌ها استفاده کنید.

معادله

 

ترکیب آزمون تعیین ماده خشک میوه و به همراه روش‌های تجربی مربوط به حواس بینایی، بویایی و لامسه به شما در شناسایی بهترین زمان برداشت میوه رازک کمک خواهد کرد.

فاضلی کاخکی، سید فاضل؛ بیک زاده، ناصر.(1400). راهنمای کشت و کار رازک. تهران: نشر آموزش کشاورزی