آشنایی با کنه پیاز و پیازهای زینتی

کنه پیاز و پیازهای زینتی (Rhizoglyphs echinopus)

شکل شناسی

کنه‎های ریزی هستند که به سختی با چشم غیر مسلح دیده می‌شوند. شکل آنها تخم‌مرغی و رنگشان سفید متمایل به زرد تا گلی، بدنشان کشیده است. کنه‌های تازه از تخم درآمده (لارو) سه جفت پا و کنه‌های در حالت نمفی (پورگی) و کنه‌های کامل چهار جفت پا دارند. در آلودگی‌های شدید تمام مراحل زیستی کنه شامل تخم، پوره‌ها و کنه کامل روی پیاز میزبان دیده می‌شود. روی بدن کنه‌ها موهای ریز و درشت و کم پشتی وجود دارد.

شکل 1ـ شکل‌شناسی Rhizoglyphs echinopus

خسارت

شناسایی آلودگی پیازها به کنه پیاز قبل از این‌که تراکم جمعیت به حال زیان‌آور برسد، مشکل می‌باشد و لذا معمول‌ترین راه شناسایی آن، بررسی پیازها قبل از کشت است. بیشتر خسارت این کنه در اندام‌های زیرزمینی مشاهده می‌شود، اما بعضی وقت‌ها از ساقه و برگ نیز جمع‌آوری شده است (شکل 2).

شکل 2ـ نحوه خسارت کنه پیاز و پیازهای زینتی

در آلودگی‌های شدید حتی ممکن است تا ساقه و برگ نیز پیش روند. آلودگی با این کنه باعث کوتولگی، تغییر شکل و کاهش رشد گیاه می‌شود. کنه قادر به آلوده کردن بافت‌های سالم گیاهی نیز است و وقتی پیاز آلوده به فوزاریوم و سایر قارچ‌ها باشد، آلودگی پیاز سریع انجام می‌گیرد، به نظر می‌آید که یک نوع جلب شیمیایی بین کنه پیاز و پیازهای آلوده به قارچ وجود داشته باشد. لذا این‌کنه وسیله انتشار اسپور قارچ‌ها و باکتری‌ ها نیز می‌باشد. این کنه در غده سیب‎زمینی باعث پوسیدگی ریشه و طوقه می‌شود. گونه R.robini با استقرار در روی پیازچه‌های سیر در زمان برداشت، سوراخ کردن پوست پیازچه‌ها و از بین رفتن پوست آنها در داخل خاک، شرایط را برای ورود عوامل قارچی و نماتودی فراهم می‌کند.

زیست شناسی

کنه‌های پیاز و سیر در محیط‌های گلخانه‌ای و انبار در طول فصل زمستان فعال بوده و از پیازچه‌های انباری تغذیه می‌کنند و با کشت آنها به مزارع راه می‌یابند و به گیاهان میزبان حمله می‌کنند. هر کنه ماده روی جوانه‌ها و غنچه‌ها ۵۰ تا ۱۰۰ عدد تخم گرد و سفيد می‌گذارد. اوایل بهار و در دمای 6 تا 7 درجه سانتی‌گراد تخم‌ها باز می‌شوند و لاروهای سفید رنگی بیرون می‌آیند که شش پا دارند، سپس دوران نمفی شروع می‌شود. پس از مدت کوتاهی نمف‌ها دو یا سه بار پوست‌اندازی می‌کنند و به کنه بالغ تبدیل می‌شوند. در این دوران تکاملی بیشترین صدمه را به گیاهان و پیازها وارد می‌آورند. برای بالغ و کامل شدن کنه‌ها سه دوره نمفي لازم است. در اواخر فصل بهار و در دمای ۲۸ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد کنه‌ها بالغ می‌شوند. دوران زندگی ماده‌ها یک تا دو ماه طول می‌کشد. هنگامی که گیاهان شاداب می‌باشند، کنه‌ها خوب تغذیه می‌کنند و مرتب تکثیر می‌شوند و ممکن است چند نسل در سال تولید کنند. فرم هیپوپوس (Hypopus) یا همان مرحله دوم پورگی ناهمشکل توسط دوبالان و سایر حشرات منتقل می‌شوند.

مبارزه

مبارزه شیمیایی با این آفت با توجه به این‌که این کنه در مقابل ترکیبات زیادی از گروه‌های مختلف مقاوم شده است، مشکل می‌باشد. در بین ترکیبات شیمیایی کنه‌کش کلتان یا دیکوفول بیشترین نتیجه را داده است، که می‌توان پیازها را قبل از کشت به مدت ۳۰ دقیقه در محلول این ترکیب غوطه‌ور نمود. اخيرا استفاده از ترکیب متام سدیم برای جلوگیری از تغذیه و ایجاد خسارت در محل‌هایی که تعداد آفت بالاست توصیه شده است. روش دیگر مبارزه با این کنه استفاده از آب گرم است. استفاده از این روش هر چند در کنترل کنه مؤثر است ولی در مواردی به خود پیاز نیز خسارت می‌زند که بایستی محدوده آب گرم که نسبت به پیازها مضر نباشد، مشخص شود. با توجه به این‌که کنه‌های فوق طیف میزبانی وسیعی دارند، لذا استفاده از تناوب زراعی چندان مؤثر نمی‌باشد، مگر این‌که از گیاهانی استفاده شود که به هیچ وجه میزبان این کنه‌ها نباشد.