آشنایی با بیماری جاروک لیموترش

علائم ظاهری بیماری

علائم مشخص بیماری در لیموترش و سایر مركبات حساس عبارتند از ظهور جاروك در یك قسمت از درخت و سپس گسترش بیماری و افزایش تدریجی تعداد جاروها در سایر قسمت‌ها ازجمله تنه و طوقه. هر جاروك تشكیل شده از تعداد زیادی شاخه كوتاه و ظریف همراه با تعداد زیادی برگ با فاصله كوتاه كه رنگ آن‌ها از سبز كمرنگ تا زرد و اندازه آن‌ها از كوچك تا بسیار كوچك متغیر است. در جاروك‌ها و شاخه‌های حامل آن‌ها معمولا گل و میوه تشكیل نمی‌شود ندرتا در شاخه‌های آلوده میوه‌های بسیار ریز، بد شكل، چروكیده و غیر قابل استفاده تشكیل می‌شود. خشك شدن برگ‌ها در جاروك‌ها منجر به خشك شدن جاروك‌ها و سپس شاخه‌های حامل آن‌ها یكی پس از دیگری و نهایتا مرگ درختان مبتلا چهار تا پنج سال پس از ظهور اولین علائم بیماری می‌شود.

شكل 1- ظهور اولین جاروك در یك درخت لیموترش

انتقال بیماری

در طبیعت انتقال بیماری از درختان آلوده به سالم از طریق تغذیه زنجرك Hishimonus phycitis اتفاق می‌افتد. البته علاوه بر حشره ناقل، پیوندك و نهال‌های آلوده نیز به راحتی موجب گسترش این بیماری می‌شوند. زنجرك ناقل دارای دو نسل در سال است، به‌طوری‌كه بیشترین جمعیت آن در محدوده‌های زمانی پاییز و زمستان (٢ تا ٣ماه) و بهار (كمتر از یك ماه) مشاهده می‌شود. از اواخر اردیبهشت جمعیت به‌تدریج كم می‌شود، به نحویكه در تابستان به كمترین تعداد ممكن می‌رسد و به‌تدریج از اوایل پاییز افزایش می‌یابد و در اواخر پاییز به اوج خود می‌رسد. این روند تا اواسط فصل زمستان سیر نزولی دارد و مجددا در اواخر فصل زمستان و اوایل فصل بهار به حداكثر می‌رسد. زنجرك‌های ماده معمولا تخم‌های خود را بیشتر روی رگبرگ‌های اصلی در سطح زیرین برگ‌های درختان لیموترش قرار می‌دهند. محل تخمگذاری معمولا در قسمت‌های پایین درخت به‌ویژه شاخه‌های سالم واقع در زیر شاخه‌های جارویی شده نزدیك سطح زمین است. براساس تحقیقات انجام شده عامل بیماری از طریق بذر منتقل نمی‌شود اگرچه در جوانه‌زنی بذر و رشد نهال‌ها تأثیر دارد.

به منظور پیشگیری و جلوگیری از ورود بیماری به مناطق سالم و مدیریت بیماری در مناطق آلوده، برنامه اجرایی برای سه منطقه مختلف:

1-منطقه سالم، 2-منطقه جدیدا آلوده و 3-منطقه آلوده، شرح داده می‌شود.

برنامه اجرایی

الف) برنامه اجرايي مناطق سالم و عاري از بيماري (شامل استان‌هاي خوزستان، كهگيلويه و بويراحمد، لرستان، ايلام و كرمانشاه)

ردیابی بیماری دو نوبت در سال (یك بار در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و یك بار در ماه‌های آبان و آذر) بر اساس علائم ظاهری انجام شود. در صورت مشاهده علائم بیماری در یك باغ، باید در اسرع وقت تمامی درخت‌های آلوده و سالم و علف‌های هرز باغ بر علیه زنجرك ناقل بیماری سمپاشی شده و درخت‌های آلوده ریشه‌كن شوند.

ب) برنامه اجرايي در مناطقي كه بيماري به تازگي وارد شده است (مانند استان فارس)

ردیابی بیماری سه نوبت در سال بر اساس علائم ظاهری انجام شود.

تمامی درخت‌های لیموترش، بكرایی، گریپفروت و سایر درختان دارای علائم و نیز درختان پیوندی كه در پایه آن‌ها پاجوش علائم‌دار مشاهده می‌شود پس از مبارزه با ناقل (سمپاشی درختان و علف‌های هرز)، ریشه‌كن و امحاء شوند.

باید توجه داشت كه برای ردیابی عامل بیماری در درختان فاقد علائم (به ظاهر سالم)، باید از فاصله حداقل ٣٠٠متر از درخت آلوده، نمونه‌برداری به شرح زیر انجام شود.

مرحله1- از فاصله ٠-١٠٠متر از درخت آلوده در چهار جهت به‌صورت تصادفی نمونه‌گیری انجام شود.

مرحله2-در صورت مشاهده درخت‌های آلوده در مرحله١مجددا از فاصله ١٠٠-٢٠٠ متر از درخت آلوده در چهار جهت به‌صورت تصادفی نمونه‌گیری انجام شود.

مرحله3-در صورت مشاهده درخت‌های آلوده در مرحله ٢ مجددا از فاصله ٢٠٠-٣٠٠ متر از درخت آلوده در چهار جهت به‌صورت تصادفی نمونه‌گیری انجام شود.

در صورت مشاهده علائم بیماری در هر یك از فواصل تعیین شده تك‌تك درخت‌های در آن محدوده از نظر وجود عامل بیماری، طبق دستورالعمل تشخیص مولكولی عامل بیماری ردیابی و همه درختان آلوده به ظاهر سالم امحاء شوند.

باید توجه داشت كلیه درخت‌ها و علف‌های هرز هر باغ دو بار در سال (در زمان اوج جمعیت زنجرك ناقل) با حشره‌كش‌های مجاز و مناسب به منظور مبارزه با حشره ناقل بیماری سمپاشی شوند و همچنین عملیات به‌باغی شامل: حذف علف‌های هرز، هرس، تغذیه مناسب درخت‌ها و آبیاری به‌طور منظم صورت پذیرد. این عملیات در تقویت درختان و كنترل بیماری در مناطق جدیدا آلوده بسیار حائز اهمیت هستند.

ج) برنامه اجرايي در مناطق آلوده به بيماري جاروك (سيستان و بلوچستان، جنوب كرمان و هرمزگان)

از بین بردن همزمان كانون‌های آلوده (باغ‌های آلوده غیراقتصادی) كه منبع عامل بیماری و زنجرك ناقل آلوده می‌باشند. ردیابی براساس علائم ظاهری بیماری در باغ‌های جوان و تازه احداث شده حداقل هر ٦ ماه یك بار (یك بار در اوایل بهار و یك بار در آذر ماه) صورت گیرد.

-حذف درختان لیموترشی كه بیش از ۵٠ درصد شاخه‌های آن علائم جاروك دارند. این اقدام بستگی به توان اقتصادی باغدار دارد.

-حفظ درختان لیموترشی كه كمتر از ۵٠ درصد شاخه‌های آن‌ها علائم جاروك دارد، ولی جاروك‌ها حذف و امحاء شوند و برگ‌های پايینی درخت قبل از تفریخ تخم‌های حشره ناقل (مطابق شرایط اقلیمی هر منطقه) هرس و سوزانده شوند.

-عملیات به‌باغی شامل حذف علف‌های هرز، هرس، تغذیه مناسب درختان و آبیاری منظم صورت پذیرد.

کنترل زنجرک ناقل بیماری جاروک لیموترش

زنجرك ناقل بیماری پس از دریافت فیتوپلاسمای عامل بیماری، بلافاصله قادر به انتقال آن نیست و عامل بیماری باید مدتی را در بدن زنجرك ناقل به عنوان دوره نهفتگی سپری نماید. به همین دلیل كنترل شیمیایی این حشره ناقل می‌تواند نقش مهمی در مدیریت بیماری داشته باشد و زمان گسترش بیماری را به تأخیر بیندازد زیرا با كاهش جمعیت زنجرك ناقل، امكان انتقال طبیعی بیماری نیز كم می‌شود. این موضوع به‌ویژه در باغ‌های با آلودگی بسیار كم، كاملا مؤثر است. بر این اساس موارد زیر جهت كنترل زنجرك ناقل توصیه می‌شود:

-استفاده متناوب از یكی از حشره‌كش‌های آكتارا (تیامتوكسام ٢۵درصد WG) به میزان 5/0 گرم در یك لیتر آب، كونفیدور (ایمیدا كلوپراید ٣۵درصد SC) به میزان 7/0 میلی‌لیتر در یك لیتر آب و موسپیلا (استامیپراید ٢۵درصد SP) به میزان 5/0گرم در یك لیتر آب

-با توجه به زیست‌شناسی زنجرك ناقل، مبارزه شیمیایی باید در آبان ماه بعد از برداشت میوه و نیز در اواخر زمستان قبل از به گل رفتن درختان انجام شود. عملیات مبارزه در هر یك از تاریخ‌های مذكور باید در دو نوبت به فاصله ١۵روز از یكدیگر انجام پذیرد.

-سمپاشی باغ‌های مجاور با منبع آلودگی زیاد به‌صورت نواری به عرض تا ۵٠ متر توصیه می‌شود.

-سمپاشی بایستی در صبح و یا غروب زمانی كه آفتاب شدید وجود ندارد انجام گیرد.

-استفاده از دستگاه مكنده دی – وك یا تله كارت زرد برای اطمینان از تأثیر حشره‌كش‌ها در كنترل زنجرك ناقل مؤثر است.

امحاء درختان لیموترش آلوده به بیماری جاروک در مناطق سالم و جدیدا آلوده

در مناطق جدیدا آلوده و مناطق سالم كه بیماری برای اولین بار و در یك نقطه ظاهر شده است باید عمل امحاء به منظور ریشه‌كنی كامل بیماری انجام شود. برای این منظور ابتدا با استفاده از یك حشره‌كش مناسب مانند ایمیداكلوپراید (كنفیدور) و تیامتوكسام (اكتارا) كلیه درختان و علف‌های هرز باغ مورد نظر به منظور مبارزه با حشره ناقل بیماری جاروك لیموترش سمپاشی و سپس كلیه درختان لیموترش، بكرایی، گریپ فروت و سایر مركبات آلوده امحاء می‌شوند كه شامل بیرون آوردن درختان آلوده با ریشه از خاك و سوزاندن آن‌ها است. بعد از ردیابی اولیه و حذف درختان آلوده عمل سمپاشی علیه ناقل (ماهانه) طبق دستورالعمل و ردیابی بیماری و حذف درختان آلوده (هر سه ماه یكبار) تا ١٨ ماه انجام می‌شود. روش‌های كنترل به باغی مانند حذف علف‌های هرز و تغذیه مناسب درختان نیز باید در دستور كار قرار گیرد.

توصیه‌های کاربردی

• رعایت اصول قرنطینه‌ای بین استانی (استان‌های آلوده، جدیدا آلوده و سالم) و بین شهرستانی و استقرار و فعال‌سازی پست‌های قرنطینه در مبادی مورد نظر برای اعمال ضوابط قرنطینه گیاهی
• استفاده از نهال‌های پیوندی لیموترش (لایم) سالم و اصیل روی پایه‌های مناسب ترجیحا از پایه‌های نوع نارنج، ولكامریانا و كلئوپاترا به جای پایه لیموترش برای مركبات پیوندی در مناطق آلوده
• كاشت پرشین لایم مقاوم به بیماری در مناطق مستعد كشت با رعایت نكات فنی (بدیهی است كه تمام مناطق لیموترش كاری جنوب كشور برای كاشت پرشین لایم مناسب نیستند).
• ممنوعیت جابه‌جایی نهال، سرشاخه، تنه، ریشه درختان لیموترش آلوده امحاء شده (تازه یا خشك) از مناطق آلوده به دیگر مناطق كشور به‌خصوص به استان‌های غیرآلوده
• احداث باغ‌های جدید لیموترش براساس رعایت اصول فنی و دستورالعمل‌های مربوطه