خسارت علفهاي هرز به چغندرقند
ساختار رویشی چغندرقند به نحوي است که توان رقابت بالایی با علفهاي هرز ندارد. این گیاه در جریان رقابت، برگ‌هاي طویل و راست تولید می‌کند و بخش زیادي از مواد قندي را به تاج گیاه اختصاص می‌دهد. این امر ضمن کاهش تجمع قند در ریشه‌ها، موجب کاهش توان رقابت در چغندرقند (در اثر کاهش سایه اندازي برگ‌ها بر روي زمین) نیز خواهد شد. بر اساس بررسی‌هاي انجام شده، علفهاي هرز عمدتا مقدار عملکرد چغندرقند را تحت رتاثیر قرار داده و این امر نیز در اثر کاهش رشد ریشه‌ها (عملکرد ریشه) می‌باشد و تاثیر این گیاهان بر کیفیت محصول تولیدي اندك است.
شدت تاثیر علفهاي هرز بر محصولات زراعی، به گونه علف‌هرز، تراکم آن و همچنین نظام کاشت بستگی دارد. به عنوان مثال، در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند و به خصوص در مناطق معتدل، علفهاي هرز پهن‌برگ از اهمیت بالایی برخوردار نیستند و معمولا گونه‌هاي باریک برگ این زراعت را بیشتر تهدید می‌کنند. در صورتی که در مناطق گرمسیر (مانند خوزستان)، گونه‌هاي پهن‌برگ یک و چند ساله (مانند وایه و پنیرك) نیز از درجه اهمیت بالایی برخوردارند و باید برنامه‌هاي مدیریتی خاصی براي مدیریت آن‌ها تدوین نمود. در هر حال، هر چند ممکن است در سال‌هاي اول توسعه کشت پاییزه در یک منطقه و به دلیل تغییرات گسترده در نوع عملیات زراعی، مشکل علفهاي هرز کمتر مطرح شود، اما با گذشت زمان و سازگاري علفهاي هرز به شرایط حاکم بر این نظام، مشکل آن‌ها تشدید خواهد شد. از این جهت، باید با تدوین دقیق برنامه‌هاي مدیریتی، آن‌ها را تحت کنترل خود قرار داد. باید توجه داشت، حتی تک بوته‌هاي برخی از علفهاي هرز نیز می‌توانند خسارت‌هاي قابل توجهی به چغندرقند وارد آوند. به عنوان مثال، یک بوته تاج خروس می‌تواند عملکرد 8 بوته چغندرقند را متأثر سازد و از این جهت، کشاورزان نباید نسبت به تک بوته‌هاي علفهاي هرز در مزرعه نیز بی‌تفاوت باشند.
خسارت علفهاي هرز به چغندرقند از زمان جوانهزنی این گیاه در پاییز آغاز و تا 8 تا 10 هفته بعد از کاشت ادامه دارد. علاوه بر این، حساسیت چغندرقند به علفهاي هرز در زمان شروع رشد مجدد گیـاه در اواخر زمستان نیز بالاست. چنانچه جمعیت علفهاي هرز در این زمان بالا باشد، باید عملیات مدیریت علفهاي هرز در اواخر زمستان نیز تکرار شود. دوره‌هاي فوق با عنوان دوره بحرانی مدیریت علفهاي هرز نامگذاري می‌شوند. از این جهت، باید حساسیت کشاورزان نسبت به حضور علفهاي هرز بالا باشد.
شکل1- علف‌های هرز مزرعه چغندرقند
مدیریت علفهاي هرز در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند
مدیریت علفهاي هرز در نظام‌هاي کشاورزي، تنها در صورت بکارگیري توام روش‌هاي مختلف مدیریت، موفقیت‌آمیز خواهد بود. این حالت که (مدیریت تلفیقی علفهاي هرز) نامیده می‌شود، شامل روش‌هاي غیرشیمیایی و شیمیایی می‌باشند که در ادامه به شرح آن‌ها پرداخته می‌شود.
مدیریت غیرشیمیایی علفهاي هرز
در مناطقی که امکان کاشت چغندرقند در پاییز وجود دارد، تغییر تاریخ کاشت چغندرقند خود به‌عنوان مهمترین راهکار غیرشیمیایی، زمینهي کاهش چشمگیر جمعیت علفهاي هرز در مزارع را فراهم خواهد ساخت. با این حال، به دلیل احتمال جوانهزنی و غالبیت علفهاي هرز زمستانه، تدوین برنامه‌هاي مدیریتی براي این نظام کاشت نیز ضروري است. انتخاب صحیح تناوب زراعی، عملیات خاكورزي، مدیریت مصرف کود، مدیریت آبیاري و کاشت گیاهان پوششی، از جمله راهکارهاي غیرشیمیایی است که می‌تواند جهت تغییر ترکیب علفهاي هرز مزرعه و یا مدیریت آن‌ها مورد استفاده قرار گیرند. در هر حال، جهت مدیریت پایدار علفهاي هرز، کشاورزان باید با روش‌هاي پیشگیرانه (شامل دیده‌بانی مکرر مزرعه و کنترل لکها‌ي گونه‌هاي تازه وارد، مدیریت علفهاي هرز حاشیه مزارع و کانال‌هاي آبیاري، ممانعت از تولید بذر توسط علفهاي هرز، تمیز بودن ماشین آلات و ادوات مورد استفاده در مزرعه و استفاده از کودهاي دامی کاملا پوسیده) به خوبی آشنا و نسبت به اجراي دقیق آن‌ها اقدام نمایند. رعایت بهداشت مزرعه از جمله مهمترین نکاتی است که در صورت عدم رعایت آن توسط کشاورزان، زمینه حضور، استقرار و غالبیت گونه‌هاي جدید علفهاي هرز و گیاهان مهاجم فراهم خواهد شد. در اراضی که جمعیت علفهاي هرز زمستانه بالاست، کشت ماخار موجب کاهش جمعیت علفهاي هرز در ابتداي فصل خواهد شد. مزایاي کشت ماخار عبارت است از:
-
جوانهزنی بذر علفهاي هرز و امکان مدیریت آن‌ها توسط علفکش‌هاي عمومی قبل از کاشت
-
عدم حضور علفهاي هرز طی دوره جوانهزنی تا استقرار چغندرقند در مزرعه
-
جوانهزنی سریع‌تر چغندرقند به دلیل وجود رطوبت کافی و پوشش بهتر و سریع‌تر زمین توسط گیاه
-
تخلیه بانک بذر علفهاي هرز خاك و کاهش جمعیت آن‌ها در دوره‌هاي بعدي رشد
در کشت ماخار، پس از آماده‌سازي زمین و تهیه پشته‌هاي کاشت، عملیات آبیاري انجام و پس از سبزشدن علفهاي هرز، با اسـتفاده از علفکش‌هاي عمومی (مانند گلیفوزیت یا پاراکوآت)، آن‌ها را از بین برده سپس اقدام به کاشت چغندرقند می‌شود. با توجه به اینکه علفهاي هرزي که قبل از چغندرقند سبز می‌شوند (در مقایسه با آن‌هایی که در دوره‌هاي بعد از سبز ظاهر می‌شوند) از درجه اهمیت بیشتري برخوردار بوده و تاثیر بیشتري بر کاهش رشد این محصول دارند. کشت ماخار به دلیل فراهم آوردن شرایط مناسب براي کنترل علفهاي هرز در مراحل قبل از کاشت (و یا در اوایل دوره پس از کاشت)، نقش قابل توجهی در استقرار و رشد چغندرقند خواهد داشت. در این روش،کاربرد علفکش می‌تواند تا بعد از کاشت و قبل از سبزشدن چغندرقند به تاخیر بیافتد. اجراي این روش به همراه خاكورزي در آغاز فعالیت مجدد چغندرقند طی اواسط تا اواخر اسفند در مناطق معتدل و یا دي یا بهمن ماه (در مناطق گرمتر)، نیاز به علفکش‌ها در این نظام را به حداقل خواهد رساند. بررسی‌هاي انجام شده در منطقه دزفول نشان داد که کاربرد کولتیواتور بیلچه‌اي و شمشیري در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند، باعث افزایش قابل توجه عملکرد ریشه چغندرقند می‌شود. این قابلیت بـه کنترل مناسب علفهاي هرز و همچنین رشد بهتر ریشه چغندرقند در اثر تهویه خاك و سله شکنی نسبت داده شده است. البته، در مناطقی مثل دزفول و در شرایطی که تاریخ کاشت چغندرقند به تاخیر افتاده است، بهتر است عملیات خاكورزي به دلیل امکان همزمانی بارندگی‌هاي فصلی با عملیات داشت حذف شود. در این شرایط، بایدکنترل علفهاي هرز صرفا توسط علفکش‌ها صورت پذیرد.
تهیه مناسب بستر بذر، استفاده از بذر مرغوب، انتخاب تراکم مناسب کاشت براي چغندرقند و مدیریت آب و کود در این مزارع از جمله مواردي هستند که باید در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند مورد توجه جدي قرار گیرند. ایـن عوامل امکان جوانهزنی یکنواخت و پوشش کامل‌تر زمین توسط چغندرقند را فراهم می‌سازد و از این طریق، جوانهزنی و رشد علفهاي هرز در طول دوره رشد این گیاه (ه خصوص در بهار) و مزاحمت آن‌ها (به خصوص در ماه‌هاي پایانی فصل رشد) کاهش می‌یابد. کاشت گیاهان پوششی (مانند جو) از جمله دیگر راهکارهاي غیرشیمیایی است که می‌تواند در جهت کاهش جمعیت علفهاي هرز سمج و همچنین کاهش مصرف علفکش‌ها موثر باشد. این گیاهان هم زمان با کاشت چغندرقند پاییزه و در حدواسط بین ردیف‌هاي کاشت کشت و در اسفند ماه یا اوایل فروردین و قبل از شروع فعالیت چغندرقند و همچنین شکل‌گیري رقابت بین گیاه پوششی و چغندرقند، با استفاده از باریک برگ‌کش‌هاي انتخابی از بین برده می‌شوند. استفاده از گیاه پوششی در کاهش جمعیت علفهاي هرز در کشت‌هاي بهاره چغندرقند به اثبات رسیده است و به نظر می‌رسد در کشت‌هاي پاییزه نیز قابل اجرا باشد. با این حال، جهت تعیین دقیق عکس‌العمل‌هاي گیاه زراعی و علفهاي هرز به گیاه پوششی و همچنین میزان کارآیی این روش در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند، انجام تحقیقات بیشتر ضروري است.