مقاله آشنایی با مدیریت علف‌های هرز در کاشت پاییزه چغندرقند (قسمت سوم)

با توجه به اینکه در مناطق جدید و به خصوص در سال‌هاي اول شکل‌گیري این نظام، احتمالا پوشش علف‌هاي هرز در سطح مزرعه چغندرقند غیریکنواخت و به صورت لکه‌اي می‌باشد، مدیریت مصرف کودهاي شیمیایی، در مهار جمعیت این گیاهان از درجه بالایی برخوردار است. در این شرایط، پخش سرتاسري کودها در سطح مزرعه، زمینه‌ي بهره‌مندي علف‌هاي هرز از عناصر غذایی را فراهم می‌آورد و از این طریق، جمعیت آن‌ها افزایش و آلودگی در سطح مزرعه گسترش می‌یابد. جهت ممانعت از این پیامد، کشاورزان باید کودهاي شیمیایی را به صورت نواري و در کنار بذر چغندرقند بکار ببرند. در این صورت، بخش بیشتري از عناصر غذایی توسط چغندرقند جذب و توان رقابت آن با علف‌هاي هرز بیشتر خواهد شد. از سوي دیگر، مصرف نواري کودهاي شیمیایی، بهره‌مندي علف‌هاي هرز از مواد غذایی را کاهش می‌دهد و زمینه‌ي افزایش جمعیت آن‌ها فراهم نخواهد شد.

تاریخ کاشت از جمله دیگر راهکارهاي غیر شیمیایی مدیریت علف‌هاي هرز می‌باشد. انتخاب تاریخ کاشت مناسب (به خصوص در مناطق معتدل) زمینه‌ي سبز زودتر و استقرار بهتر چغندرقند را فراهم آورده و غلبه علف‌هاي هرز بر این گیاه را مشکل می‌سازد. هرچند نقش تاریخ کاشت در مناطق گرم (مثل دزفول در فاصله زمانی بین 25 شهریور تا 25مهر) بر جمعیت علف‌هاي هرز و عملکرد ریشه چغندرقند قابل توجه نبوده است اما به نظر می‌رسد این تیمار در مناطق معتدل کارساز باشد. در هر حال، تعیـین تاریخ کاشت مناسب در این مناطق نیازمند تحقیقات بیشتر است.

 

مدیریت شیمیایی علف‌هاي هرز

تاکنون علفکش‌هاي متعددي براي مدیریت علف‌هاي هرز مزارع چغندرقند ثبت و به بازار عرضه شده‌اند. مصرف علفکش‌ها در کشت‌هاي پاییزه بستگی به شرایط اقلیمی منطقه دارد. به عنوان مثال، مدیریت شیمیایی علف‌هاي هرز در خوزستان، معمولا در پاییز و پس از آبیاري دوم و یا سوم صورت می‌گیرد، در صورتی که کاربرد علفکش‌ها در مناطق معتدل را می‌توان تا اسفند و قبل از آغاز فعالیت مجدد چغندرقند به تاخیر انداخت. البته، تاخیر در کاربرد علفکش‌ها تا اسفند، زمینه‌ي رشد بیشتر علف‌هاي هرز را فراهم می‌آورد و از این جهت، ممکن است کشاورزان براي مدیریت کامل علف‌هاي هرز مجبور به کاربرد دوزهاي بالاتري از علفکش‌ها باشند. با این حال، تعیین و توصیه دقیق زمان مصرف علفکش‌ها در مناطق جدیدي که به کشت‌هاي پاییزه اختصاص می‌یابند، منوط به انجام آزمایش‌هاي متعدد در هر منطقه است. با توجه به احتمال پایین بودن جمعیت علف‌هاي هرز در کشت‌هاي پاییزه و پوشش لکهاي این گیاهان در مزارع، امکان کاربرد لکهاي علفکش نیز وجود دارد. در این حالت، کاربرد علفکش‌ها تنها به مناطقی از مزرعه محدود می‌شود که لکه‌هاي متراکمی از علف‌هاي هرز مشاهده می‌شوند و تک بوته‌هاي علف‌هاي هرز در سایر مکان‌ها، به صورت دستی حذف می‌شوند. با این عملیات، ضمن کاهش مصرف علفکش‌ها، هزینه‌هاي تولید کم و پیامدهاي زیست محیطی مصرف سم نیز به حداقل خواهد رسید.

 

علف‌های هرز مزرعه چغندرقند

شکل1- علف‌های هرز مزرعه چغندرقند

در کشت‌هاي پاییزه چغندرقند، علف‌هاي هرز باریک‌برگ از اهمیت بیشتري برخوردارند. یولاف وحشی، علف قناري، شال دم، جو و گندم خودرو (حاصل ریزش بذر محصول قبلی) و همچنین علف‌هرز چندساله قیاق (در مناطق گرم) از جمله مهمترین علف‌هاي هرزي هستند که کشت‌هاي پاییزه چغندرقند را با مشکلاتی مواجه می‌سازند. اغلب علف‌هاي هرز باریک‌برگ یکساله توسط باریک‌برگ‌کش‌هاي ثبت شده در کشور از بین می‌روند. در این بین، علفکش گالانت‌سوپر با دوز 1 لیتر در هکتار، از کارایی بالایی برخوردار و قادر به کنترل طیف وسیعی از علف‌هاي هرز باریک‌برگ یکساله می‌باشد. این علفکش باید در مراحل اولیه رشد علف‌هاي هرز (2 تا 5 برگی) مورد استفاده قرار گیرد و در زمان مصرف، باید علف‌هاي هرز داراي رشد فعال باشند. با این حال، مصرف متوالی باریک‌برگ‌کش‌ها (طی یک دوره 7 ساله) موجب بروز پدیده مقاومت می‌شوند. در مناطق گرم، علاوه بر علف‌هاي هرز باریک‌برگ، پهن‌برگ‌ها نیز مشکل‌ساز خواهند بود. پنیرك، سلمه تره، خردل وحشی، شاتره، گلرنگ و وایه، مهمترین علف‌هاي هرز پهن‌برگی هستند که زراعت پاییزه چغندرقند را تهدید می‌کنند. علفکش‌هاي بتانالپراگرس‌آ‌ام و سافاري از جمله بهترین پهن‌برگ‌کش‌هایی هستند که کاربرد آن‌ها در دو مرحله، باعث حذف بسیاري از علف‌هاي هرز (به خصوص تاج‌خروس، سلمه‌تره، تاجریزي و جارو) می‌گردد. علفکش سافاري با دوز 30 گرم در هکتار در مرحله کوتیلدونی و علفکش بتانال‌پروگرس با دوز 3 لیتر در هکتار طی مرحله 2 تا 4 برگی چغندرقند، توصیه می‌شوند. به منظور کنترل علف هرز پنیرك در مزارع چغندرقند دزفول کاربرد علفکش گلتیکس به همراه علفکش‌هاي بتانال‌آام و یا بتانال‌پراگرس‌آام و در صورت غالبیت علف‌هرز وایه در این مزارع، مخلوط لونترل+ گلتیکیس نتیجه بهتري را به دنبال خواهد داشت. مدیریت علف‌هاي هرز چندساله (مانند پنیرك، پیچک، اویارسلام و قیاق) در زراعت چغندرقند، منوط به کاربرد روش‌هاي مختلف است. این گونه‌ها نسبت به علفکش‌ها حساسیت زیادي ندارند. بنابراین، براي مدیریت آن‌ها باید روش‌هاي شیمیایی در تلفیق با روش‌هاي غیرشیمیایی و بهداشت مزرعه بکار گرفته شود. عملیات خاكورزي، جمع‌آوري اندام‌هاي رویشی تکثیرشونده (مانند ریزوم و غده‌ها) از سطح مزرعه و کاربرد لکهاي علفکش‌ها در کنار رعایت بهداشت مزرعه با هدف ممانعت از ورود بذر و اندام‌هاي رویشی ایـن گیاهان، از جمله مهمترین راهکارهاي تلفیقی هستند که میتوان براي مدیریت آن‌ها بکار برد. در بین علفکش‌ها، گلیفوزیت (راندآپ) به دلیل قابلیت انتقال در گیاه، تاثیر بیشتري بر گونه‌هاي چند ساله دارد. این علفکش با انتقال به اندام‌هاي زیرزمینی علف‌هاي هرز، زمینهي مرگ ریشه آن‌ها را نیز فراهم می‌آورد و از این جهت باید در زمانی بکار روند که جهت حرکت مواد فتوسنتزي در گیاه به سمت پایین باشد. با این حال، علفکش‌هاي عمومی به گیاه زراعی نیز خسارت می‌زنند و از این جهت، کاربرد آن‌ها تنها در دوره آیش و یا به صورت لکه‌اي و با رعایت احتیاط (کاربرد توسط سمپاش‌هاي نمدي) و یا سمپاش‌هایی که مجهز به محافظ هستند، توصیه می‌شود. البته، گلیفوزیت زمانی موثر واقع خواهد شد که اندام‌هاي هوایی علف‌هاي هرز در دوره‌هاي نبود گیاه زراعی (بعد از برداشت محصول تا کاشت مجدد محصول بعدي) به دفعات و به صورت مکانیکی قطع شوند. در این صورت، از انتقال مواد فتوسنتزي به ریشه‌ها جلوگیري و زمینه‌ي ضعیف شدن آن‌ها فراهم خواهد شد. در این حالت و به دنبال مصرف گلیفوزیت، ریشه‌ها با سرعت بیشتري از بین می‌روند.

بهینه‌سازي مصرف علفکش‌ها

بهینه‌سازي مصرف علفکش، شامل تمام عملیاتی است که ضمن کاهش مصرف سم، کارایی علفکش‌ها افزایش و مقاومت به آن‌ها کاهش می‌یابد. بررسی ترکیب علفکش‌هاي ثبت شده براي چغندرقند نشان می‌دهد که تمام 11 باریک‌برگ‌کش ثبت شده در کشور، از یک خانواده، مکانیسم عمل آن‌ها مشابه و همگی بازدارنده ACCase می‌باشند. از مجموع پهن‌برگ‌کش‌هاي موجود نیز حدود 75 درصد داراي مکانیسم عمل مشابه و بازدارنده فتوسنتزند. بنابراین، کاربرد متوالی آن‌ها به دلیل فقدان تناوب در انتخاب علفکش خطرناك است و احتمال بروز مقاومت در علف‌هاي هرز را افزایش می‌دهد. جهت ممانعت از بروز مقاومت، رعایت تناوب زراعی و کشت محصولاتی که علفکش‌هاي انتخابی آن‌ها، هم‌خانواده علفکش‌هاي چغندرقند نباشند، ضروري است.

جهت بهینه سازي مصرف علفکش‌ها، رعایت نکات زیر ضروري است:

  • انتخاب علفکش مناسب بر اساس نوع گیاه زراعی و علف‌هاي هرز غالب مزرعه
  • خرید علفکش از مراکز مجاز و در بسته‌بندي‌هاي استاندارد (داراي برچسب و اطلاعات کامل)
  • رعایت زمان سمپاشی
  • انتخاب شیوه صحیح سمپاشی
  • انتخاب سمپاش مناسب و اطمینان از کارکرد مطلوب آن
  • انجام کالیبراسیون سمپاش قبل از عملیات سمپاشی به منظور تعیین مقدار مناسب آب براي هر هکتار
  • انجام سمپاشی بر اساس توصیه‌هاي کارشناسان
  • رعایت نکات ایمنی در حین سمپاشی

انتخاب علفکش

انتخاب علفکش مناسب تحت تاثیر گونه‌ي علف‌هرز غالب مزرعه است. طیف علفکشی سموم ثبت شده براي چغندرقند متفاوت است و تمام علفکش‌ها قادر به کنترل کامل تمامی گونه‌هاي موجود در مزرعه نمی‌باشند. به عنوان مثال، در صورتی که علف‌هرز غالب مزرعه چغندرقند، پنیرك باشد، علفکش‌هاي رونیت، پیرامین، بتانال و بتانال‌آام، کارایی بالایی نخواهند داشت و نباید مورد استفاده قرار گیرند. کاربرد توام علفکش‌ها از جمله مواردي است که می‌تواند طیف کنترلی آن‌ها را افزایش دهد. در این ارتباط، می‌توان به کاربرد علفکش سافاري در مرحله کوتیلدونی چغندرقند و بتانال‌پراگرس‌آام (و یا اُاف) در مرحله 2 تا 4 برگی چغندرقند اشاره کرد. ترکیب گلتیکیس و بتانال پراگرس‌آام نیز نتیجه مطلوبی خواهد داشت. در این حالت، گلتیکس به صورت پیش رویش و بتانال پراگرس‌آام (و یا ُااف) در مرحله 2تا 4برگی چغندرقند توصیه می‌شود.

 

نجفی، حسین؛ میقانی، فریبا.(1394). شناخت و مدیریت علف‌های هرز در کشت پاییزه چغندرقند. تهران: موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور