آشنایی با مدیریت سرخرطومی حنایی خرما (قسمت دوم)

ج-كنترل رفتاری

1-شكار آفت با استفاده از تله‌های جلب‌كننده فرومونی

هدف از كاربرد این تله‌ها در مناطق آلوده، شكار انبوه آفت می باشد. این تله‌ها از نو سطلی مرطوب 24 لیتری ترجیحا پوشیده شده با لیف خرما یا به رنگ مشكی می‌باشد كه بر روی درب آن 5 سوراخ 8×5 سانتی‌متری ایجاد شده است. نكات ذیل جهت آماده‌سازی و نصب تله فرومونی توصیه می‌شود:

-فرومون این حشره به تنهایی جلب كنندگی كمی دارد ولی مغز درخت خرما اثر تشدیدكنندگی زیادی روی آن دارد. بنابراین بایستی بافت گیاهی با فرومون از درب سطل آویزان شود. بدین منظور بایستی مغز درخت خرما در مناطق با نخلستان‌های حساس به وزن تقریبی 2 كیلوگرم (زمان تعویض 10 روز) و در نخلستان‌های غیرحساس 1 كیلوگرم (زمان تعویض هر 7 روز) در نظر گرفته شود. سپس محلول سمی با غلظت (نیم در هزار) ترجیحا با سموم دارای فرمولاسیون پودری مانند سایپرمترین تهیه شده و هر تكه مغز درخت خرما به مدت 3 ثانیه درون محلول قرار داده و بلافاصله خارج شود. پس از گذشت 5-4 دقیقه، مغز درخت خرما در نایلونی به همان حجم كه قبلا چند سوراخ ریز درآن ایجاد شده، قرار گرفته و از درب سطل با سیم مفتولی آویزان شود. به منظور صرفه‌جویی در هزینه میتوان قطعات مغز درخت خرمای اضافی به دست آمده از برش یك پاجوش و یا تنه‌جوش را در فریزر نگهداری و در موقع تعویض بعدی استفاده نمود.

شکل1-سرخرطومی حنایی خرما

-در صورت موجود بودن محلول اتانول: اتیل‌استات به نسبت 50:50 نیز می‌تواند جایگزین مغز درخت خرما در تله‌ها گردد كه استفاده از این مخلوط در نخلستان‌های غیرحساس (تراكم درختان مسن و بالای 20 سال بیشتر است) توصیه می‌شود. در هنگام تله‌گذاری بایستی این مخلوط با نسبت مساوی تهیه و مقدار 8 تا 18 میلی‌لیتر از آن به ترتیب در تیوب‌های 10 تا 20 میلی‌لیتری (اپندورف از جنس پلی اتیلن متراكم) كه بر روی درپوش آن‌ها دو سوراخ به قطر یك میلی‌متر ایجاد شده است، ریخته شود و سپس این پخش كننده در كنار فرومون تجمعی با مفتول سیمی از درپوش تله آویزان شود. با توجه به تبخیر بالاتر این مخلوط و نیز در نظر گرفتن شرایط دمایی مناطق مختلط و حجم مخلوط استفاده شده در پخش كننده، زمان تعویض با بازدید تعیین میشود. بدیهی است چناچه حجم كمتری از این مخلوط استفاده شود، بایستی در زمان كوتاه‌تری (هر 3 روز) بازدید انجام و در صورت مشاهده خالی بودن، مخلوط مذكور به داخل پخش‌كننده ریخته شود.

-كارایی فرومون با رهاسازی 5 میلی‌گرم در روز و با توجه به دمای هوا 35-30 روز می‌باشد و پس از این مدت باید تعویض گردد. فرومون‌های تجاری كه حاوی تركیب اصلی فرومون تجمعی (فروژینئول) باشند، برای كاربرد توصیه می‌شوند.

-به منظور حفظ حشرات شكار شده، بایستی محلول 1 درصد ماده شوینده ( 100گرم پودر رختشویی در 10 لیتر آب) تهیه و داخل سطل تا ارتفاع 5 سانتی‌متر از كف سطل ریخته شود.

-تله آماده شده به این روش باید در حاشیه مناطق با تراكم پایین درختان خرما و در سایه و به تنه نخل‌های غیرحساس و یا به یك میله چوبی یا فلزی در سطح زمین با سیم مفتولی نصب گردند. از نصب تله به درختان جوان خودداری شود.

-زمان نصب تله فرومونی فروردین ماه است اما به منظور شكار انبوه بایستی تله‌گذاری در تمام طول سال و برای چندین سال متوالی باشد به‌طوری كه در یك منطقه آلوده، كل منطقه تحت پوشش تله‌گذاری قرار گیرد. برای اجرای روش شكار انبوه، تله‌گذاری با تراكم‌های زیر توصیه می‌شود.

-تراكم 1 تله در 4 هكتار در نخلستان‌های حساس (تراكم درختان جوان و تنه جوش و پاجوش بیشتر است) توصیه می‌شود.

- تراكم 1 تله در هكتار در نخلستان‌های غیرحساس توصیه می‌شود.

2-ترکیبات دورکننده و ضد تخم‌ریزي: می‌توان از تركیبات گیاهان غیرمیزبان به عنوان یك استراتژی اختلال در رفتار در قالب برنامه مدیریت تلفیقی آفت استفاده نمود. نتایج یك پژوهش در شرایط آزمایشگاهی نشان داد تركیب تیمول كه از گیاه آویشن استخراج می شود، از تخم‌گذاری و تجمع آفت جلوگیری نمود. لازم به ذكر است نقش دوركنندگی این تركیب در شرایط صحرایی در دست بررسی می‌باشد.

د- روش درمان درختان آلوده

گازدهی با قرص فستوكسین: در این روش از قرص‌های فسفید آلومینیوم (فستوكسین) استتفاده می‌شود. میزان مصرف قرص فستوكسین تعداد 3 تا 5 عدد قرص به ازاء هر درخت آلوده یا نصف قرص به ازاء هر كانال لاروی می‌باشد. به این منظور، ابتدا نسبت به هرس و حذف تنه‌جوش‌های آلوده اقدام نموده، و پس از نمایان شدن كانال‌های لاروی، تعداد قرص مورد نظر در محل آلودگی قرار داده می‌شود. پس از آن با استفاده از نایلون اطراف تنه درخت در محدوده آلودگی پوشانده می‌شود. لازم است تا بخش بالایی نایلون با گل و طناب و قسمت پایین با خاک پوشانده شود تا از خروج گاز سمی ایجاد شده جلوگیری شود. طول دوره تدخین بسته به دما معمولا از 2 تا 5  روز می‌باشد.

و- عوامل مهار زیستی

در مورد كاربرد عوامل مهار زیستی در كنترل سرخرطومی حنایی خرما منابع بسیار كمی وجود دارد و اكثر پژوهش‌ها در شرایط آزمایشگاهی بوده است و كاربرد آن‌ها در شرایط صحرایی توسعه نیافته است.

1-پارازیتویدها: زنبور پتارازیتویتد Scolia erratica Smith (Hym: Scoliidae) به عنوان پتارازیتویتد طبیعی لاروهای سرخرطومی حنایی خرما معرفی شده است. ولی این گونه پارازیتوید اختصاصی در سخت بالپوشان نمی‌باشد. از دوبالان گونه Sarcophaga fuscicauda Bottcher (Dip:: Sarcophagidae) به عنوان پارازیتوید لارو و حشرات كامل سرخرطومی حنایی خرما مشاهده شده است. دو گونه Billaea menezesi Guimaraes  و B. rynchophorrae Blanchard از دوبالان خانواده Tachinidae در برنامه كنترل بیولوژیك سرخرطومی آمریكایی نخل Rhynchophorus palmarum (L) معرفی شده‌اند.

كنه‌های Centrouropoda almerodai Hiramatsu & Hirschmann (Uropodidae) و Uroobovella marginata (Dinachidae) به صورت مسافر روی حشرات كامل سرخرطومی حنایی خرما در جمعیت زیاد روی هر فرد وجود داردكه به نظر نمی‌رسد در كنترل سرخرطومی حنایی خرما نقش مهمی داشته باشند.

2-شكارگرها: گوشخیزک گونه Chelisoches morio (F.) (Dermaptera:: Chelisochidae) به عنوان شكارگر تخم و لارو سرخرطومی حنایی خرما و روی درختان نارگیل در هندوستان مشاهده شده است. گونه Euborellia annulipes (Lucas) (Dermaptera: Anisolabididae) در نخلستان‌های آلوده به سرخرطومی حنایی خرما یافت شده است و در آزمایشگاه نرخ شكارگری بالایی برای تخم‌های سرخرطومی حنایی خرما داشت.

3-ویروس‌ها: ویروس چندوجهی سیتوپالسمی (cytoplasmic polyhedrosis virus ) به طور طبیعی در هندوستان و مصر روی سرخرطومی حنایی خرما گزارش شده است. ولی گزارشی مبنی بر كارایی آن وجود ندارد. ویروسها به تنهایی كمتر در كنترل بیولوژیك سرخرطومی حنایی خرما كاربرد دارند ولی در كنار نماتدها میتوانند كنترل این آفت را بهبود بدهند.

4-باكتری‌ها: كارایی چند باكتری برای كنترل سرخرطومی حنایی خرما بررسی شده است كه از میان آن‌ها جنس Bacillus در شرایت آزمایشگاهی بیشترین تأثیر را داشت. باكتری‌های ,Bacillus sphaericu Neide  B. megateriam de Bary و B. laterosporus Laubach حدود 40 تا 60 درصد مرگ و میر در لاروهای سرخرطومی حنایی خرما ایجاد كردند.

5-نماتدها: فون نماتدهای همراه با سرخرطومی حنایی خرما موجود است، ولی امكان كاربرد آن‌ها به‌عنوان یك عامل كنترل بیولوژیك ناشناخته مانده است. آلودگی طبیعی سرخرطومی حنایی خرما به نماتدهای جنس‌های Heterorhabditis و Steinernema گزارش شده است. در ارزیابی آزمایشگاهی بیشتر گونه‌ها بیمارگر تخم، لارو، شفیره و حشره كامل سرخرطومی حنایی خرما بودند ولی در شرایط صحرایی فقط تعداد كمی از گونه‌ها مؤثر بودند. دو گونه نماتد بیمارگر Steinernema feltiae Filipjev و Heterorhabditis bacteriophora Poinar بیماری‌زایی شدیدی در شرایط آزمایشگاهی روی تمام مراحل رشدی سرخرطومی حنایی خرما نشان دادند. این نماتدها در شرایت نیمه‌صحرایی و صحرایی روی نخل قناری آلوده به سرخرطومی حنایی خرما به كار برده شدند. این نماتدها به‌طور فعال در بافت‌های درخت حركت كرده، لاروها و حشرات كامل را آلوده كردند و بهبود صدها درخت بعد از كاربرد نماتدها مشاهده شد.

6-قارچ‌ها: قارچ‌ها احتمالا موفق‌ترین گروه از عوامل مهارزیستی هستند كه تأثیر زیادی بر این آفت دارند. كاربرد روش جلب و ایجاد بیماری در آفت (از طریق جلب و آلوده‌سازی آفت به قارچ و رهاسازی مجدد) برای كنترل آفات پنهان مانند سرخرطومی حنایی خرما مناسب است. همچنین روش‌های جدید، مانند تزریق حشره‌كش‌های زیستی در تنه، می‌تواند یك روش مناسب برای كنترل این آفت یكی ازBeauveria bassiana Ascomycota   گونه فراهم نماید رایج‌ترین گونه‌هایی است كه از سرخرطومی حنایی خرما جداسازی شده است. نمونه‌های آلوده سرخرطومی حنایی خرما به B. bassiana و Metarhizium anisopliae در سراسر حوزه دریای مدیترانه و خاورمیانه یافت شده است. با بررسی لاروها، شفیره‌ها و حشرات كامل سرخرطومی حنایی خرما كه از شهرستان سراوان جمع‌آوری شده بود یك جدایه از قارچ  B. bassiana Vuillemin Balsamoاز روی شفیره‌ها و یك جدایه از قارچ  M. anisopliae Sorok Metshاز روی حشرات كامل جدا گردید. در مقایسه قدرت بیماری‌زایی دو گونه قارچ فوق تمام جدایه‌های آزمون شده B. bassiana به میزان زیادی بیماری‌زایی كمتری از جدایه‌های M. anisopliae داشتند. در پژوهشی كه انجام شد، تغذیه لاروهای سرخرطومی حنایی خرما با جیره غذایی شامل بافت‌های خرما و قارچ اندوفیتیك 80 درصد مرگ و میر طی 15روز ایجاد شد.