مقاله آشنایی با توليد بذر هيبريد آفتابگردان (قسمت دوم)

پيشرفت‌هاي زيادي در زمينه فراوري بذر از سيستم‌هاي بوجاري، اضافه كردن قارچكش و پوشش‌دهي بذر صورت گرفته است. امروزه تقريبا همه بذرهاي مربوط به شركت‌هاي معتبر بين‌المللي به صورت پوشش‌دار عرضه مي‌شوند. پوشش‌دهي با مواد مختلف رنگي به منظور شناسايي بذر يا با آفتكش، قارچكش، مواد مغذي و ... صورت مي‌گيرد و در ايران نيز پيشرفت‌هايي در اين زمينه صورت گرفته است. توليد بذر ارقام گياهي و باغي در ايران زير نظر موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر و نهال صورت مي‌گيرد و توزيع هر گونه بذر تجارتي منوط به اخذ مجوزها و تأييديه‌هاي صادره از سوي اين موسسه است. بر اساس قانون ثبت ارقام گياهي و كنترل و گواهي بذر مصوب 29/٠٤/1382 موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر و نهال مرجع تدوين و پيشنهاد استانداردهاي ملي بذر، صدور مجوز توليد بذر به توليدكنندگان و نظارت بر مزارع توليد بذر گواهي شده و همچنين صدور گواهي ترخيص بذر جهت ترخيص از گمركات كشور است. توليد كنندگان بذر لازم است مجوز توليد بذر طبقه گواهي شده براي هر گياه زراعي را براي حوزه فعاليت خود از اين موسسه دريافت دارند. اين مجوز يكساله بوده و هر سال قابل تمديد است. با داشتن اين مجوز توليد كنندگان بذر لازم است قبل از كشت مشخصات ارقام و محل توليد بذر را به اطلاع اين موسسه برسانند تا در طي فصل كشت و توليد، بازديدهاي لازم توسط كارشناسان اين موسسه صورت گيرد و به شرط اخذ تأييد هاي مزرعه، آزمايشگاه و در برخي موارد استعلام مربوطه از سازمان حفظ نباتات يا ساير مراجع مرتبط برچسب مربوطه صادر و بذر توليدي قابل توزيع است.

نسبت خطوط والديني

توليد بذر هيبريد: معمولا نسبت خطوط لاين رستورر به لاين نرعقيم دو به چهار يا دو به شش است. در رديفكارهاي چهار رديفه در مخزن اول رديفكار بذر لاين رستورر و در سه مخزن بعدي بذر لاين مادري ريخته مي‌شود. بدين ترتيب بعد از گردش تراكتور به غير از خطوط حاشيه مزرعه، نسبت دو رديف لاين رستورر و شش رديف لاين مادري ايجاد می‌شود. در رديفكارهاي شش رديفه در مخزن اول و ششم رديفكار، بذر لاين رستورر و در مخزن‌هاي دوم تا پنجم، بذر لاين مادري ريخته مي‌شود. بنابراين به غير از رديف‌هاي اول و آخر نسبت دو رديف رستورر و چهار رديف لاين نرعقيم ايجاد مي‌شود. فاصله بين خطوط حدود ٦٠ سانتي‌متر و فاصله بين بوته‌ها ٢٥سانتي‌متر در نظر گرفته مي‌شود. به منظور كاهش مصرف بذر و كشت تك دانه كشت با رديفكار پنوماتيك صورت مي‌گيرد. بهتر است بذر خطوط لاين برگشت دهنده باروري بدليل ريز بودن بذرها در عمق كمتري كشت شود. در رديفكارهاي پنوماتيك امكان تنظيم عمق كاشت در هر رديف به صورت جداگانه وجود دارد. بلافاصله پس از كاشت آبياري انجام مي‌گيرد. طول خطوط كاشت براي آبياري متناسب با شيب زمين در نظر گرفته مي‌شود. طول ٨٠-١٠٠ متر مناسب است و در طول‌هاي بيشتر لازم است نهرهاي جداگانه براي آبياري در نظر گرفته شود. در صورت آبياري با نوار تيپ طول خطوط بسته به فشار آب تنظيم مي‌شود و تا ٦٠-٨٠ متر قابل توصيه است.

توليد بذر والدين: توليد بذر لاين رستورر در يك مزرعه با رعايت فاصله ايزولاسيون ٢كيلومتر از مزارع ديگر انجام مي‌شود و تكثير آن نسبت به لاين مادري ساده‌تر است. بايد توجه داشت كه به دليل كوچك بودن اندازه بذر، عمق كاشت اين لاين معمولا كمتر و حدود ٤-٣ سانتي‌متر است.

درصورتي‌كه هدف تكثير و توليد بذر لاين نرعقيم باشد در اين صورت مشابه توليد بذر هيبريد عمل مي‌شود، با اين توضيح كه در صورت استفاده از رديفكار چهار رديفه در مخزن اول بذر لاين نگهدارنده و در سه مخزن بعدي بذر لاين نرعقيم و در رديفكارهاي شش رديفه در دو مخزن اول و آخر بذر لاين نگهدارنده و رديف‌هاي دوم تا پنجم بذر لاين نرعقيم ريخته مي‌شود.

گل آفتابگردان

شکل1-گل آفتابگران

در رديفكار چهار رديفه در مخزن اول لاين پدري R-Lineو در مخزن‌هاي دوم تا چهارم، بذر لاين مادري A-Line ريخته شود. بعد از دور زدن به جز اولين و آخرين خط كه لاين رستورر يك خط است شش خط لاين مادري و دو خط لاين رستورر بدنبال هم ايجاد مي‌شود. ابتدا بذر لاين رستورر در مخزن‌ها ريخته شده و درب آن بسته شود، سپس بذر لاين مادري ريخته شود.

در رديفكار شش رديفه در مخزن‌هاي اول و ششم لاين پدري R-Lineو در مخزن‌هاي دوم تا پنجم بذر لاين مادري A-Lineريخته شود. بعد از دور زدن به جز اولين و آخرين خط كه لاين رستورر يك خط است چهار خط لاين مادري و دو خط لاين رستورر بدنبال هم ايجاد مي‌شود. ابتدا بذر لاين رستور در محفظه‌ها ريخته شده و درب آن بسته شود سپس بذر لاين مادري ريخته شود.

تغذيه

به ازاي هر تن دانه توليدي حدود ٤٠-٥٠ كيلوگرم نيتروژن، ٢٠-٢٥ كيلوگرم فسفات و ٨٠-١٠٠ كيلوگرم پتاس لازم است. مصرف كود بر اساس تجزيه خاك صورت مي‌گيرد. اكثر عناصر غذايي در محدوده يك ماه قبل و يك ماه بعد از گلدهي آفتابگردان جذب مي‌شوند. مصرف نواري بهترين روش مصرف كود است. يك سوم كود نيتروژنه در زمان كاشت و بقيه در دو تقسيط جداگانه تا قبل از غنچه‌دهي همزمان با عمليات كولتيواتورزني بين ردیف‌ها و با آب آبياري در روش تيپ مصرف مي‌شود. محلولپاشي با عناصر ريزمغذي قبل و بعد از گلدهي توصيه مي‌شود.

آبياري

نياز آبي آفتابگردان حدود ٦٠٠٠ متر مكعب به ازاي يك هكتار در يك فصل زراعي است. تأمين آب در پنج مرحله (سبز كردن، استقرار، غنچه‌دهي، شروع گلدهي و دانه‌بندي) ضروري است. دور آبياري معمولا ١٠-١٤روز بر حسب نياز گياه تنظيم مي‌شود. آفتابگردان نسبت به ماندابي بخصوص در خاك‌هاي سنگين حساس است و از آبياري مكرر و بيش از اندازه بايد اجتناب كرد.

بوته خارج از تيپ

بسته به لاين كشت شده در رديف‌هاي مجزا تعريف بوته خارج از تيپ يا مخلوط متفاوت است. شناسايي و حذف بوته‌هاي خارج از تيپ در هر مرحله‌اي از نمو گياهي ضروري است و در صورتي‌كه در مراحل اوليه قابل تشخيص باشد با سهولت انجام مي‌گيرد. برخي خصوصيات مرتبط با مورفولوژي قابل شناسايي در مراحل اوليه است با اين حال برخي براي شناسايي برخي خصوصيات آغاز گلدهي و مشاهده وضعيت نرعقيمي يا گرده دهي ضروري است.

شناسايي بوته‌هاي مخلوط در هر يك از سه نوع لاين زير متفاوت است:

بوته خارج از تيپ در لاين مادري نرعقيم: هر گونه بوته چند شاخه، گرده‌دار و با مورفولوژي متفاوت از خصوصيات تعريف شده لاين مربوطه خارج از تيپ محسوب مي‌شود.

بوته خارج از تيپ در لاين رستورر: هر گونه بوته تك شاخه، نرعقيم و با مورفولوژي متفاوت از خصوصيات تعريف شده لاين مربوطه خارج از تيپ محسوب مي‌شود. در مواردي ممكن است لاين رستورر تك شاخه باشد كه در آن صورت چند شاخه بودن الزامي نيست. تاكنون چنين موردي در آفتابگردان در ايران گزارش نشده است.

بوته خارج از تيپ در لاين نگهدارنده: هر گونه بوته چند شاخه، عقيم و با مورفولوژي متفاوت از خصوصيات تعريف شده لاين مربوطه خارج از تيپ محسوب مي‌شود. لاين نگهدارنده جهت تكثير لاين نرعقيم مادري مورد استفاده است و معمولا در ايران توسط موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر اصلاح و توليد مي‌شود. با اين حال بخش خصوصي نيز در صورت اخذ مجوزهاي لازم مي‌تواند اقدام به توليد بذر والدين نمايد.

 

غفاري، مهدي.(1401). دستورالعمل فني توليد بذر هيبريد آفتابگردان. تهران: موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر