آفات کیوی فروت
کیوی فروت جزو گیاهان مناطق نیمه گرمسیری است که مبدأ آن جنوب شرقی چین است. این گیاه اولین بار در سال 1348 وارد ایران شد، ولی پرورش اقتصادی آن از اوایل دهه 60 آغاز شد. امروزه کشت این محصول در حاشیه دریای خزر مخصوصا بین رامسر تا نوشهر بسیار رونق یافته است؛ به طوری که بعد از مرکبات مهمترین محصول باغی استان مازندران تلقی میشود. آفات و بیمار های مختلفی باعث خسارت به این محصول میشود که در زیر به آنها اشاره میشود.
1-تریپس گلخانه
برای اولین بار تریپس گلخانه در اروپا جمعآوری و شناسایی شد. تریپس گلخانه یکی از آفات جدید کیوی فروت در ایران است که در سال 1380 اولین بار از روی تاکهای کیوی فروت آلوده در منطقه تنکابن گزارش شد. سپس این آفت از سایر مناطق غرب استان مازندران جمعآوری شد. تریپس گلخانه بیش از 100 میزبان دارد، به خصوص محصولات گلخانهای و درختچهها. این آفت در تمام گستره باغهای کیوی فروت وجود ندارد، بلکه بیشتر باغهای متراکم محصولات دیگر، جاهای خنک، سایه و کاملا مرطوب را ترجیح میدهد. خسارتزایی تمام مراحل رشدی آفت، تراکم بالای جمعیت در زمان میوهدهی و همچنین وضعیت آب و هوایی مساعد شمال کشور برای رشد و نمو آفت باعث اهمیت اقتصادی آن شده است.
شکل1- تریپس گلخانه
خصوصیات شکلشناسی
تریپس گلخانه دارای خصوصیات شکلشناسی زیر است:
-تخمهای این آفت بسیار کوچک، موزی شکل و به رنگ سفید است.
-پورههای این آفت به رنگ سفید مایل به زرد با چشمهای قرمز روشن هستند.
-پورهها از نظر شکل ظاهری شبیه حشرات کامل ولی کوچکتر و بدون بال هستند.
-پیش شفیره به رنگ سفید مایل به زرد است، چشمها به رنگ قرمز و بالشکهای بال کوتاه هستند.
-شفیره سفید مایل به زرد، چشمها به رنگ قرمز، شاخکها به عقب برگشته و بالشکهای بال بزرگتر هستند.
-حشرات بالغ تریپس به رنگ قهوهای تیره مایل به سیاه هستند و ظاهری راه راه در طول بدن دارند.
-حلقههای شکمی آن زرد براق و آخرین حلقه شکمی به رنگ قرمز آجری هستند.
-شاخکهای مفصلی دارد که روی مفصلهای سوم تا ششم یک خار دیده میشود.
-نوک پاها دارای حباب است که در هنگام حرکت از آن استفاده میکنند.
-اندازه آنها کوچک و باریک است و حدود 2.5 میلیمتر طول و 0.3 میلیمتر عرض دارند.
-دارای دو جفت بال به رنگ زرد مایل به سیاه است.
- در حاشیه بالها ریشکهای زیادی مشاهده میشود.
-حشرات کامل و پورهها قطرات مدفوع را در انتهای بدن خود حمل میکنند.
خسارت
آفت تریپس گلخانه به صورت زیر به کیویفروت خسارت میزند:
-حشرات ماده بالغ تریپس گلخانه از طریق پاره کردن نسج برگهای کیوی فروت تخمهای خود را به طور انفرادی درون بافت برگ و میوه گیاه یا در شکافهای پوست تاک قرار میدهند و به گیاه آسیب میزنند.
-پورههای سن یک پس از خروج از تخم در سطح برگ حرکت میکنند و با خرطوم خود بافت گیاه را پاره میکنند و از شیره گیاهی میمکند.
-پورهها و حشرات کامل با تخریب سلولهای برگ و سوراخ کردن آنها از شیره گیاهی تغذیه میکنند و سبب نقرهای شدن برگها میشوند. ظاهر نقرهای به دلیل هوای باقی مانده در سلولهای برگ است. مدفوع تریپس نیز به صورت نقطههای سیاه تیره روی برگ دیده میشود.
-خسارت تریپس گلخانه معمولا به ترتیب از سمت دمبرگ به سمت رگبرگهای اصلی و فرعی است و در نهایت در جمعیتهای بالای آفت کل سطح برگ را فرا میگیرد.
زیستشناسی
زیستشناسی آفت تریپس گلخانه به شرح زیر است:
-ترپیس گلخانه حشرهای بکرز است. نرها به ندرت دیده میشوند و مادهها بدون جفتگیری تخمگذاری میکنند.
-تریپس ماده معمولا تخمهای خود را اواخر بهار به تعداد یک یا دو عدد در روز داخل بافت برگهای کیوی فروت در محل اتصال رگبرگها قرار میدهد.
-پورههای سن اول از نیمه اول تیر روی برگهای کیوی فروت ظاهر میشوند و در ابتدا به صورت گروهی فعالیت دارند.
- محل استقرار پوره ها روی برگها و معمولا نزدیک رگبرگهاست.
-پورههای سن اول پس از یک بار پوست اندازی به پورههای سن دوم تبدیل میشوند.
-پورههای سن دوم پس از پوست اندازی به پیش شفیره تبدیل میشوند.
-پیش شفیره پس از یک پوست اندازی به شفیره تبدیل میشود. شفیره در جای خود ثابت است و در صورت
تحریک به کندی حرکت میکند و تغذیه نمیکند.
-طول دوره شفیرگی روز است و سپس به حشره کامل ماده تبدیل میشود.
-متوسط طول عمر حشرات کامل ماده 12 روز است.
-حشره کامل تریپس بیشترین تغذیه را دارد و خسارت زیادی میزند.
- این حشره در شرایط شمال کشور روی کیوی فروت دارای 4 نسل است.
-زمستانگذرانی آفت به صورت حشره کامل است.
-این آفت از زمان میوهدهی گیاه وقتی میوهها به اندازه فندق شدند، روی برگهای کیوی فروت ظاهر میشود و تغذیه خود را از محل اتصال برگ به دمبرگ آغاز میکند.
-در صورت هرس نکردن درختان و انبوهی برگها و ایجاد سایه، جمعیت تریپسها افزایش مییابد.
-باغهایی که از نور کافی برخوردارند و میزان سایه کم است، آلودگی به آفت ندارند.
-نسلهای مختلف آفت هم پوشانی دارند، به طوری که با گذشت زمان در بیشتر دوره فعالیت این حشره همه مراحل زیستی آفت دیده میشود.
-تراکم آفت در مناطق دشت، که معمولا از دمای بالاتری برخوردار است، بیشتر از مناطق کوهپایه است.
-در شرایط پاییز گرم، جمعیت تریپس میتواند برای مدتی طولانیتر از حد معمول زنده بماند.
راهکارهای کنترل آفت
راهکارهایی برای کنترل آفت تریپس گلخانه وجود دارد که در زیر به آنها اشاره میشود:
-انجام به موقع هرس زمستانه و تابستانه برای حذف بقایای آلوده روی درخت و همچنین نوردهی به آنها که موجب کاهش جمعیت آفت در سال بعد میشود.
-از بین بردن علفهای هرز باغ های کیوی فروت و میزبانهای تناوبی تریپس از راههای مؤثر کاهش جمعیت آفت است.
-احداث باغ در فضای باز و آفتابگیر و اجتناب از احداث باغ در مجاورت گلخانهها، جنگل و محل پرورش گل و گیاهان زینتی که میزبان اصلی این آفت هستند.
-تاکهای کیوی فروت به ویژه از نیمه دوم خرداد هر هفته بازدید شوند. در صورت لزوم در جمعیتهای بالای آفت، سمپاشی در دو نوبت به فاصله 15 روز انجام شود.
-سمپاشی به صورت تناوبی با استفاده از حشرهکشهای ثبت شده روی آفت و از گروههای مختلف انجام گیرد.
-دقت کنید که در زمان سمپاشی سطح زیرین برگها نیز به سم آغشته شود.
-تریپس در همه جای دنیا دشمنان طبیعی مؤثری دارد؛ لذا حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی بومی، علاوه بر کاهش مصرف سموم شیمیایی، در کنترل آفت مؤثر است.
2-شپشک توت
شپشک توت اولین بار در سال 1886 در ایتالیا شناسایی شد. شپشک توت مهمترین آفت تاکهای کیوی فروت کشور است.
این شپشک از حشرات سپردار است و در مناطق گرمسیر و معتدل مرطوب دنیا فعال است. این آفت چند میزبانه است و از درختان میوه، گیاهان زینتی و گونههای مثمر و غیرمثمر متعددی تغذیه میکند. شپشک توت اولین بار در سال 1343 همراه با قلمههای اصلاح شده توت از ژاپن به استان گیلان وارد شد و به دلیل رعایت نکردن قرنطینه داخلی، پس از چند سال به سایر استانها منتقل شد.
شکل2-شپشک روی میوه کیوی فروت
خصوصیات شکل شناسی
شپشک توت دارای خصوصیات شکلشناسی زیر است:
-سپر حشره ماده گرد ولی نامنظم است و معمولا به رنگ پوست گیاه میزبان است.
-مادهها حدود 2 تا 2.5 میلیمتر طول دارند.
-مادههای بالغ روی گیاه میزبان ثابت هستند و با یک سپر حفاظتی پوشانده میشوند.
-تخمها بیضی شکل و به رنگ سفید تا نارنجی هستند.
-سپر حشره نر دوکی شکل است.
-پوسته پوره حشره نر سفیدرنگ است و در مواقع آلودگی شدید مانند پوشش سفیدرنگی شاخه و تنه درخت را میپوشاند.
زیستشناسی
مشخصات تخمهای شپشک توت: این شپشک دارای تعداد 80 تا 100 عدد تخم است که این تخمها در زیر سپر حشره ماده گذاشته میشود.
مشخصات نوزادان شپشک توت: نوزادان 3 تا 4 روز بعد از تخمگذاری شروع به خارج شدن از تخم میکنند که پوره سن اول نامیده میشوند.
مشخصات پورههای سن اول شپشک توت: پورههای سن اول به دلیل سبکی وزن همراه باد منتشر میشوند. این پورهها پس از 24 تا 48 ساعت روی گیاه میزبان ثابت میشوند و خرطوم ظریف (استایلت) خود را در پوست گیاه وارد میکنند و در همان محل ثابت و بیحرکت میشوند و شروع به تغذیه میکنند.
مشخصات پورههای سن دوم شپشک توت: پورهها پس از 1 تا 2 روز تغذیه پوستاندازی میکنند. در این حالت سن دوم ایجاد میشود که پاها، چشم و شاخک خود را از دست میدهند. در این زمان پورهها با قرارگرفتن زیر پوسته سن اول پورگی، از بند آخر شکم خود تارهایی سفیدرنگ ترشح میکنند که در سطح پشتی حشره به هم متصل و متراکم میشوند و سپر سن دوم را ایجاد میکنند.
تعداد نسل شپشک توت در شمال: شپشک توت در شمال ایران دارای 3 تا 4 نسل در سال است.
خسارت
آفت شپشک توت به صورت زیر در کیویفروت موجب خسارت میشود:
-شپشک توت با فروبردن خرطوم در بافت گیاه از شیره آن تغذیه میکند و باعث ضعف گیاه، ریزش برگ و در نهایت خشکیدگی آن میشوند و در حالت طغیانی با استقرار روی میوه از بازارپسندی آن میکاهد.
-این آفت عموما روی شاخهها و تنه درخت مستقر میشود و به ندرت روی برگ و میوه مشاهده میشود. آلودگی روی میوه زمانی اتفاق میافتد که جمعیتهایی از شپشک روی درختان مجاور، چوب یا پناهگاه رشد میکنند.
راهکارهای کنترل آفت
با چهار راهکار عملیات به باغی، کنترل مکانیکی، کنترل بیولوژیک و کنترل شیمیایی آفت شپشک توت کنترل میشود که در ادامه این راهکارها توضیح داده میشوند.
عملیات به باغی
کاشت متراکم تاکهای کیوی فروت شرایط مناسب را برای فعالیت شپشک فراهم میکند. بنابراین از فاصله کاشت کمتر از 4 در 5 متر خودداری شود.
هرس زمستانه به شکلی انجام گیرد که فاصله شاخهها در دو طرف بازوهای اصلی درخت حداقل 20 تا 40 سانتیمتر از یکدیگر باشد.
-در هرس زمستانه شاخههای آلوده به شپشک حذف و از داخل باغ بیرون برده شود. رعایت این اصل در کاهش جمعیت آفت مؤثر است.
-رطوبت بیش ازحد در محیط باغ شرایط را برای افزایش جمعیت شپشک فراهم میکند. بنابراین با مصرف درست میزان آب مورد نیاز و تنظیم دوره آبیاری در تابستان میتوان از افزایش جمعیت آفت جلوگیری کرد.
کنترل مکانیکی
-پاک کردن آفت از روی تنه و شاخههای تاکهای آلوده با استفاده از گونی کنفی و وسایلی نظیر آن در کاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر است. این روش در باغهای کوچک امکانپذیر است.
کنترل بیولوژیک
حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی آفت از جمله روشهای کنترل بیولوژیک شپشک است. دو گونه زنبور پارازیتوئید به نامهای Prospaltella berlesei و Aphytis proclia بهعنوان دشمنان طبیعی غالب این آفت در مازندران فعالیت میکنند. این زنبورها در طبیعت بیشتر نسل سوم آفت را که در شهریور ظاهر میشوند، از بین میبرند. شاخههای آلوده به آفت که توسط زنبور پارازیته شدهاند در فصل زمستان هرس و در باغ نگهداری شوند تا زنبورها دوره زندگی خود را طی کنند و خارج شوند. سپس این شاخهها قبل از شروع فعالیت آفت در اواخر اردیبهشت سال بعد باید از باغ خارج و معدوم شوند.
کنترل شیمیایی
-کنترل این آفت به واسطه داشتن سپر حفاظتی سخت و مومی و نیز چند میزبانه بودن آن بسیار مشکل است. همچنین هنگامی که جمعیت آنها به تراکم بالایی برسد، کنترلش دشوار است.
-سمپاشی در باغهای به شدت آلوده، بلافاصله پس از هرس زمستانه کیوی (از 15 دی تا 15 بهمن) با یکی از سموم رایج همراه با روغن ولک به میزان یک تا دو درصد توصیه میشود.
-اگر با انجام توصیههای بالا جمعیت آفت در طول فصل رشد زیاد باشد، لازم است سمپاشی صورت گیرد. سمپاشی فقط بر اساس نتایج ردیابی و وقتی انجام شود که حداکثر پورهها از تخم خارج شده باشند.
-تشخیص زود هنگام با ردیابی منظم امکان کنترل به موقع را فراهم میکند تا جمعیت آفت پایین نگه داشته شود.
-مناسبترین زمان کنترل شیمیایی آفت با حشرهکش مناسب هنگامی است که حداکثر پورههای سن یک از تخم خارج شدهاند و روی شاخهها حرکت میکنند.
-پورههای سن یک شپشک در نسل اول اوایل خرداد از تخم خارج میشوند. این زمان مصادف است با اوج بازشدن گلهای کیوی فروت که نیاز به عمل گرده افشانی دارند.
-مبارزه شیمیایی با آفت در نسل اول توصیه نمیشود.
-مبارزه شیمیایی با نسل دوم و در صورت آلودگی شدید با نسل سوم آفت در کانونهای آلوده انجام گیرد.
-از کاشت درختان میزبان این آفت مانند صنوبر، بید و توت در حاشیه باغهای کیوی فروت خودداری شود.
3-زنجرک (Orsanga japonicus)
این زنجرک به عنوان آفتی جدید در ایران و دنیا مطرح است و تاکنون هیچ تحقیقی درباره زیستشناسی این گونه در ایران انجام نشده است. جمعیت بالای این حشره در سال 2015 در مازندران نشان از فعالیت زیاد آن روی تمشک، کیوی فروت، مرکبات، انجیر، اقاقیا، شمشاد زینتی و علفهای هرز اطراف مزارع برنج دارد.
شکل3- زنجرک
خصوصیات شکلشناسی
خصوصیات شکل شناسی آفت زنجرک Orsanga japonicas به شرح زیر است:
-پورههای این آفت دارای رشتههای بلند سفید رنگ در اطراف بدن خود هستند.
-حشرات بالغ بالهای مثلثی شکل قهوهای با نوارهای سفیدرنگ و ظاهری شبیه پروانه دارند.
خسارت
آفت زنجرک Orsanga japonicas به شرح زیر موجب خسارت به کیویفروت میشود:
این آفت از شیره گیاهی تغذیه میکند. در اثر تغذیه از شیره گیاهان، عسلک زیادی ترشح میشود که باعث رشد قارچ دوده میشود و برگ و میوه سیاه میشود و از کیفیت آنها کاسته میشود.
راهکارهای کنترل آفت
در این بخش راهکارهایی برای کنترل آفت زنجرک Orsanga japonicas بیان میشود:
-ازآنجایی که این آفت میزبانهای متعددی از گیاهان چوبی و علفی دارد، کنترل آن مشکل به نظر میرسد.
-میتوان با حشرهکش زیستی باسیلوس تورینجینسیس (BT) به نسبت 500 گرم در 100 لیتر آب روی پوره و حشره کامل آفت را کنترل کرد.
-تحقیقات درباره تأثیر حشرهکشهای زیستی مانند پیرتروم و باسیلوس تورینجینسیس در کنترل زنجرک Ricania simulans نشان داد که این ترکیبات قادر به کنترل حشرات بالغ و پورهها هستند.
4-کرم سفید ریشه
کرم سفید ریشه از آفات مهم گیاهان مثمر و غیرمثمر در مناطق معتدل و سردسیری ایران است. این آفت از ریشه گیاهان تغذیه میکند و باعث خسارت اقتصادی به آنها میشود. این آفت به تاکهای کیوی فروت در شمال ایران نیز خسارت وارد میکند.
شکل4-کرم سفید ریشه
خصوصیات شکلشناسی
طول حشرات کامل کرم سفید ریشه: حدود 30 تا 40 میلیمتر. طول این حشرات در عریضترین قسمت بدن تا 20 میلی متر میرسد.
رنگ بدن حشرات کامل کرم سفید ریشه: قهوهای تیره با بال پوشهای سفید که در قسمت سر و قفس سینه به شکل نوار سفیدرنگ در میآیند.
تعداد مفصلهای شاخک حشرات نر و ماده کرم سفید ریشه: حشره نر 7 مفصل و حشرات ماده 5 مفصل ورقهای دارند.
مشخصات پورههای کرم سفید ریشه: خمیده و دارای پاهای سینهای قوی و آخر شکم آنها متورم است.
مشخصات تخمهای کرم سفید ریشه: کروی مایل به بیضی و به ابعاد 4 در 2.5 میلیمتر و به رنگ سفید صدفی
زیستشناسی
زیستشناسی آفت کرم سفید ریشه به شرح زیر است:
-تخمهای حشره در سطح زمین و بیشتر در شکاف و ترکهای خاک گذاشته میشود.
-دوره جنینی 2 تا 3 هفته است.
-دوره پورگی 2 تا 3 سال و در داخل خاک است.
-زمستان گذرانی به شکل سنهای پورگی مختلف و در عمق 50 تا 60 سانتیمتری خاک است.
-حشرات کامل در ماههای آخر بهار و اوایل تابستان مشاهده میشوند.
-حشرات کامل شب پرواز هستند و به سمت نور جلب میشوند.
خسارت
آفت کرم سفید ریشه به صورت زیر موجب خسارت میشود:
-پورههای تازه تفریخ شده ابتدا از ریشه علفهای هرز و در سنین بالا از از قسمت پوست و حتی از قسمتهای سطحی چوب ریشه گیاهان میزبان تغذیه میکنند.
-تغذیه پورهها باعث قطع جریان شیره گیاهی میشود.
-علائم خسارت به صورت ضعف عمومی درخت، توقف رشد شاخههای جدید، علائم شبیه کم آبی و خشک شدن درخت دیده میشود.
راهکارهای کنترل آفت
با سه راهکار کنترل مکانیکی، کنترل زراعی و کنترل شیمیایی آفت کرم سفید ریشه کنترل میشود که در ادامه این راهکارها بیشتر توضیح داده میشوند.
کنترل مکانیکی
-کنترل مکانیکی به صورت جمعآوری حشرات کامل با تله نوری است.
کنترل زراعی
-شخم سطحی در زمستان پای تاکها برای اینکه پورهها در دسترس پرندگان قرار گیرند. این عمل به علت سطحی بودن ریشه تاکهای کیوی فروت باید با احتیاط صورت گیرد.
کنترل شیمیایی
-سه هفته پس از ظهور حشرات کامل برای از بین بردن پورههای کوچک ابتدا شخم سطحی در سایه انداز تاکهای آلوده انجام شود و سپس 10 تا 50 لیتر محلول سمی به پای درختان اضافه شود.
-آبیاری سبک ۳ تا ۵ روز بعد از سمپاشی انجام شود.
-انجام سمپاشی تا 3 سال متوالی برای ازبین بردن کامل پورهها انجام شود.
5-مگس میوه مدیترانه
مگس میوه مدیترانه به علت دامنه میزبانی زیاد و پراکنش وسیع در جهان یکی از مهمترین آفات کشاورزی است و بیشترین خسارت اقتصادی را در بین گونههای مگس میوه دارد. درحال حاضر با توسعه کاشت ارقام طلایی و قرمز کیوی فروت در شمال کشور، فعالیت این آفت روی میوه کیوی فروت هم مشاهده شده است.
شکل5-مگس میوه مدیترانهای
زیستشناسی
زیستشناسی آفت مگس میوه مدیترانه به شرح زیر است:
-حشرات ماده پس از جفتگیری به طور متوسط حدود 300 تخم میگذارند.
-طول دوره جنینی بسته به وضعیت آب و هوایی بین 1 تا 7 روز است.
-زمستان گذرانی در مناطق معتدل به صورت شفیره در خاک پای درختها و در مناطق گرمسیری به صورتهای مراحل مختلف رشدی است.
خسارت
آفت مگس میوه مدیترانه به شرح زیر موجب خسارت به کیویفروت میشود:
-تغذیه مراحل مختلف پورگی از گوشت میوه کیوی فروت
-ایجاد زخم در سطح پوست میوه توسط تخم ریز حشره و نفوذ میکروارگانیسمها و پوسیدگی و لهیدگی میوه
راهکارهای کنترل آفت
با پنج راهکار قرنطینه، کنترل مکانیکی، کنترل زراعی، شکار انبوه و کنترل شیمیایی آفت مگس میوه مدیترانه کنترل میشود. در ادامه این راهکارها بیشتر توضیح داده میشوند.
قرنطینه
-از انتقال میوه آلوده از استانهای آلوده به سایر استانهای کشور ممانعت شود تا از انتشار آفت جلوگیری شود.
مکانیکی
-جمعآوری میوههای آلوده و دفن کردن آنها در عمق 40 تا ۵۰ سانتیمتر، قراردادن میوههای آلوده درون کیسههای پلاستیکی یا داخل آبی که با یک لایه نفت پوشانده شده است.
-تمامی میوههای باقیمانده از سال قبل معدوم شوند و میوههای آلوده جمعآوری شوند.
زراعی
-میوههای آلوده یا مشکوک به آلودگی در انبارها نگهداری نشوند.
شکار انبوه
-از جلب کنندههای تغذیهای یا فرومونی برای جلب و کشتن جنس نر و ماده آفت استفاده شود.
شیمیایی
-در کنترل شیمیایی از طعمهپاشی با پروتئین هیدرولیزات و مالاتیون 2 در100 (1000 لیتر آب + 3 لیتر پروتئین هیدرولیزات + 200 سیسی مالاتیون) استفاده میشود.