مشخصات گیاهشناسی ذرت
ذرت (zea mays L.) متعلق به خانواده بزرگ غلات (Poaceae) میباشد. ذرت گياهي است يك پايه كه در آن آرايـش گـل آذيـن نر بصورت خوشهاي در قسمت انتهاي ساقه قرار دارد. روي خوشه نر سنبلچهها بصورت جفت قرار میگیرند. هر سنبلچه دو گل دارد و هر گل آذين نـر داراي سـه پرچم میباشد. گل آذين ماده محوري قطور بنام چوب بلال دارد اين محور سنبلچههاي ماده بصورت جفـت، پهلـوي هم قـرار دارند. هر سنبلچه دو گل دارد كه يكي بارور و ديگري عقيم است. عمل گرده افشاني طبيعي در ذرت بوسيله بــاد صورت ميگيرد و حدود 95 درصد گلهاي ماده بطور دگرگشني و 5 درصد بصورت خودگشني تلقيح مي‌شود. برگهاي ذرت مشابه ساير غلات داراي پهنك بـرگ و غلاف است كه غلاف ساقه را در بر میگیرد. بـرگهـا در
ذرت به طور متناوب بر روي ساقه قرار مـيگيرنـد گيـاه ذرت بطـور متوسـط داراي 12 تـا 18 عـدد بـرگ است. ارقام زودرس تعداد برگ كمتر و ارقام ديررس تعـداد برگ بيشتري دارند. ساقه ذرت توپر بوده و 2-4 سانتيمتر قطر دارد. ضخامت ساقه بستگي به واريتـه و شـرايط محيطـي مزرعـه دارد. تـوپر بودن ساقه ذرت يكي از دلايـل بـا ارزش بـودن ذرت از نظـر علوفه ميباشد. ساختار سيستم ريشه ذرت متشكل از انواع مختلف ريـشه است كه در طي مراحل مختلف رشد ريشه تشكيل مـيشـود.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی ذرت
|
نام فارسی
|
ذرت
|
|
نام انگلیسی
|
Corn, maize
|
|
نام علمی
|
zea mays L
|
|
خانواده
|
Poaceae
|
شکل 1- شکل ظاهری بوته گیاه ذرت
کاشت
ذرت گياه مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري اسـت و در تمام مراحل رشـد، مخـصوصاً در مرحلـه گياهچـه نـسبت بـه سرما حساس است. برخلاف سـاير گياهـان خـانواده غـلات، ذرت از زمان كاشت تا برداشت، احتياج به گرمـا و حـرارت زياد خورشيد دارد. بنابراين حـرارت يكـي از عوامـل اصـلي محـدود كننـده رشـد و نمـو آن اسـت. همچنـين، در مرحلـه گرده افشاني درجه حرارت زياد و كاهش رطوبت نسبي هـوا آثار نامطلوبي برعمل گرده افشاني و لقاح خواهد داشت و در نهايت سبب كاهش عملكرد دانـه مـيگـردد. وقتـي ميـانگين درجه حرارت روزانه در طول فصل رشد بيـشتر از 20 درجـه سانتيگراد باشد ارقام زودرس به مدت 80 تـا 115 روز و ارقـام متوسط رس تا ديررس به مـدت 120 تـا 140 روز بـراي رسـيدن دانه زمان نياز دارند. وقتي ذرت به عنوان علوفه كشت مـيشـود طول دوره رشد به مدت 15 -20 روز كوتاهتر مي‌شود.
از نظـر طـول روز ذرت در محـدوده بـي تفـاوت تـا روز كوتاه قرار دارد. در تراكم زياد، رقابت بـين بوتـههـا بـراي رسيدن به نور و استفاده بيـشتر از نـور خورشـيد باعـث رشـد علفـي گيـاه شـده و ضـمن اينكـه عمـل فيزيولـوژيكي گيـاه نحـوه مطلـوب انجـام نمـيگيـرد زمـان رسـيدن دانـه نيـز به عقب ميافتد.
كاشت ذرت در خاكهاي كه داراي عمق كافي، نرم و قابل نفوذ باشند امكانپذير است. در خـاكهـاي كـه pH آنها بين 6 تا 7 باشـند قـادر بـه رشـد بـوده و محـصول قابـل توجهي توليد مي‌نمايد. ذرت به رطوبت اضافي خاك بـسيار حساس بوده و به همين دليل مزارع بايـد از زهكـشي مناسـبي برخوردار باشند.
شکل 2- کاشت ذرت
سرعت و يكنواختي جوانه زدن نه تنها به درجـه حـرارت خاك، بلكه به عمق كاشت نيـز بـستگي دارد. عمـق مناسـب كاشت بسته به نوع خاك بين 7-5 سانتيمتر است. در شرايط مناسب درجه حرارت و رطوبت خاك، عمق كاشـت 4 تـا 5 سانتي متر ايده آل خواهـد بـود.
بــا توجــه بــه اينكــه ذرت گيــاهي اســت گرمــا دوســت، هنگامی که درجه حرارت خاك درسـه روز متـوالي بـه 12-10 درجه سانتي گراد رسـيد ميتـوان اقـدام بـه كـشت نمـود. بنـابراين تـاريخ كاشـت بايـد بـر اسـاس رقـم مـورد كشت، نـوع اقلـيم و زمـان مناسـب كـشت محـصول بعـدي (پاییز) تعيين گردد .
داشت
ذرت گياهي است آبدوست و در مراحـل مختلـف رشـد نسبت به تـنش خـشكي حـساس مـيباشـد. خـشكي در كليـه مراحــل رشــد ذرت ايجــاد خسارت مي نمايد. از مــرگ گياهچههـاي جـوان در اوايـل رشـد و كـاهش تـراكم بوتـه، كاهش سطح برگ و به دنبال آن جذب كمتر نـور خورشـيد و افت عملكرد و در دوره گلـدهي كـه ذرت شـديداً بـه تـنش خشكي حساس است (دو هفتــه قبــل تــا دو هفتــه بعــد از گلــدهي)، اگــر در مرحلــه گلدهي خشكي حــادث شــود، عملكرد ذرت به شدت تحت تـأثير قـرار مـيگيـرد. خـشكي شديد كه باعث سوختن برگها يا كوچك شدن آنها شـود، بيشترين تاثير منفي را بر عملكرد خواهد داشت.
آب مورد نياز گياه ذرت بـستگي بـه روش آبيـاري، نـوع خاك، رقـم )ديـررس يـا زودرس( و اقلـيم هـر منطقـه دارد ميـزان آب مـورد نيـاز ذرت در كـشت اول در حـدود 8000 متر مكعب در هكتار است (در مناطق گرم و خـشك كـشور آب مورد نياز گياه ذرت به 9 الـي 10هـزار متـر مكعـب در هکتار میرسد). آب مـورد نيـاز ذرت در كـشت دوم 6500 متر مكعب گزارش شده است. دور آبياري بـستگي بـه روش آبيـاري، بافـت خـاك و اقلـيم هـر منطقـه دارد. معمـولاً دور آبياري بين 10-8 روز يك بار توصيه ميگـردد. لازم بـه ذكـر است آبياري اول و دوم گياه بخصوص در مناطق گرم كشور مثل خوزستان و اقليم گرم فارس( با فاصـله 4-3 روز انجـام مي‌شود تا از بد سبزي و كاهش تراكم بوته، جلوگيري گردد.
شکل 3- آبیاری قطرهای و کرتی مزرعه ذرت
ذرت از جمله محـصولات زراعـي اسـت كـه بـه عناصـر غذايي موجود در خاك سريعاً عكس العمـل نـشان مـيدهـد. سرعت رشد نسبتاً بالاي اين گياه، سبب جـذب زيـاد عناصـر غذايي و واكنش سريع آن به كمبود مواد غذايي است.
ازت يكي از عناصر اصلي و مورد نيـاز بـراي رشـد ذرت محسوب مي‌شود. تعداد بـلال، تعـداد رديـف دانـه در بـلال، تعداد دانه در رديـف، انـدازه دانـههـا و ميـزان پـروتئين دانـه همگي تحت ازت در مراحل مختلف رشد ذرت اسـت. جـذب از خـاك در تمـام مراحـل رشـدگيـاه صـورت ميگيرد، ولي در مراحل اوليه رشـد مقـدار جـذب آن كمتـر است. در زمان ظهور گلهاي نر و مـاده جـذب نيتـروژن بـه حداكثر ميرسد و بعد از مرحله گلدهي مجـدداً جـذب آن كاهش مييابـد. كمبـود ازت در مراحـل اوليـه (ارتفـاع بوتـه 20-30 سـانتيمتـر) بـر روي تعـداد رديـف دانـه تـاثير منفـي دارد و در صورت كمبود شـديد، بـلال تـشكيل نمـيگـردد. براي توليـد هـر تـن ذرت تقريباً بين 15 تا 17 كيلوگرم نيتروژن مصرف مي‌شود.
برداشت
زمان برداشت بستگي به نوع هيبريد مورد استفاده، تـاريخ كاشت و نوع اقليم در هر منطقه دارد. اگر كليه موارد رعايت گــردد، مــي تــوان محــصولي بــا كميــت و كيفيــت مناســب برداشت نمود.
بعـد از رسـيدن فيزيولـوژيكي ذرت (تـشكيل لايـه سـياه در محــل اتــصال دانــه بــه چــوب بــلال) آب گيــاه قطــع ميگـردد. سـپس زمـاني كـه رطوبـت دانـه بـه ميـزان قابـل قبــول كــاهش پيــدا كــرد ( 20-23 درصــد) بطــوري كــه كشت بعد با تاخير مواجه نگـردد، دانـه ذرت بــا كمبــاين (بــا اســتفاده از هــد مخــصوص ذرت) برداشــت مـيگـردد. البتـه ايـن شـرايط مـستلزم انتخـاب تـاريخ كاشـت مناسـب و رقـم مناسـب مـيباشـد. اسـتفاده از ســاقه خــردكنهــا بعــد از برداشــت ذرت، بــر عملكــرد گنـدم آبـي كـه بعـد از آن كـشت مـي شـود، تـاثير خواهـد داشت.
بهترين زمـان برداشـت ذرت علوفـهاي، قبـل از دانـهاي و زمـاني است كه دانه ذرت در اواخر مرحله شـيري و اوايـل مرحلـه خميـري است. در اين مرحله ماده خشك گيـاه حـدود 30-35 درصـد اسـت (يعني حدود 65-70 درصد آب دارد). كـه تـاثير خـوبي بـر كيفيـت علوفه و نهايتاً كيفيت سيلو خواهد داشت.
شکل 4- برداشت ذرت علوفهای و دانه