مشخصات گیاه‌شناسی مورینگا اولیفرا
مورینگا اولیفرا با نام علمی (Moringa oleifera) از خانواده (Moringaceae)، درختی نسبتا کوتاه سریع‌الرشد و همیشه سبز یا خزان‌کننده است که تا ارتفاع 10 تا ۱۲ متر رشد می‌کند. این گیاه برگ‌هایی شانه‌ای مضاعف با تقسیمات بیشتر دارد که مرکب است از برگچه‌های کوچک و متقابل وگل‌هایی معطر به رنگ زرد مایل به سفید دوجنسی به صورت خوشه‌هایی محوری آویزان به طول 10 تا 25 سانتیمتر و گل‌هایش اجزای پنج قسمتی دارند. میوه آن‌ها به صورت کپسول دراز است که معموالا 20 تا 50 سانتیمتر طول دارند و حالت سه وجهی دارد و نیام محتوی دانه‌هایی به اندازه مغز پسته که تا ۱۵ بذر و گاهی بیشتر در هر غلاف است. از گلدهی تا رسیدن میوه کامل حدود سه ماه طول می‌کشد. غلاف طی مرحله رشـد سبز تیره و پس از رسیدن قهـوه‌ای است. غلاف میـوه پس از رسیدن در امتداد طولی از سه زاویه می‌شکافد و میوه سه وجهی قهوه‌ای تیره آن را رهاسازی می‌کند. پوست درخت سفید مایل به خاکستری است. موقعی که پوست درخت آسیب می‌بیند، شیره سفید رنگی از آن خارج می‌شود که به رنگ قهـوه‌ای مایل به قرمز یا قهوه‌ای مایل به سیاه تغییـر رنگ پیدا می‌کند. درختانی که از بذر تولید می‌شوند یک ریشه راست عمیق و چاق با سیستم گسترده‌ای از ریشه‌های جانبی غده‌ای متورم ایجاد می‌کنند، در حالی که در درختان حاصل از قلمه ریشه‌های راست غده‌ای ایجاد نمی‌شود.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی مورینگا اولیفرا
|
نام فارسی
|
مورینگا، درخت گز روغن، درخت معجزه
|
|
نام انگلیسی
|
Moringa
|
|
نام علمی
|
Moringa oleifera
|
|
خانواده
|
Moringaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه مورینگا اولیفرا
کاشت و نگهداری
این درخت که نسبتا به خشکی مقاوم است، هم در نواحی خشک و نیمه خشک و هم در نواحی مرطوب رشد می‌کند. بهترین دما برای رشد این درخت 25 تا 35 درجه سانتیگراد است، لیکن تا دمای 48 درجه سانتیگراد نیز مقاومت نشان می‌دهد. این درخت در محدوده pH 9 الی 5 نیز مقاومت دارد. بدین معنا که قادر است در خاکهای اسیدی و خنثی نیز رشد کند. مورینگا اولیفرا قادر است در خاکهای رسی خشک رشد کند، اگر چه بافت شنی زهکشی شده شرایط مطلوب‌تری برای رشدش است. علاوه بر این میتواند در گل ولای نیز رشد کند؛ اما قادر نیست جریان سیل طولانی مدت یا زهکشی ضعیف را تحمل کند.
درختان مورینگا اولیفرا از لحـاظ سرعت رشد، مقام دوم را پـس از بامبو در جهـان به خود اختصاص می‌دهند. در شرایط مطلوب در 3 تا 4 سال اول، 1 تا 2 متر در سال رشد می‌کند.
مورینگا درختی سریع‌الرشد است، به طوری که طول آن در سال اول میتواند به 3 متر نیز برسد. کاشت آن بسیار آسان است و به وسیله بذر یا قلمه در زمین در منطقه آفتابی انجام می‌شود. به آسانی با قلمه‌زدن تکثیر می‌شود و به آبیاری زیاد، آفتکش‌های خاص یا کود نیاز ندارد و نسبت به خاک سنگین بیش از حد اسیدی، قلیایی، شور و یا سخت تحمل‌پذیر است. تجزیه برگ مورینگا روی زمین در نهایت، خاک نابارور را غنی می‌سازد.
مورینگا تنها به 250 تا 300 میلیمتر بارندگی سالانه نیاز دارد.
شکل 2- مزرعه مورینگا اولیفرا
موارد مصرف مورینگا اولیفرا
برگ‌های این درخت سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌ها است. دانه‌های درخت مورینگا اولیفرا سرشار از کلسیم و آهن است و فسفر آن پایین است و در فیلیپین برای کم‌خونی تجویز می‌شود. روغن استخراج شده از دانه‌های این درخت دارای 73 درصد اولئیک اسید است و برای پخت و پز و روغن‌کاری استفاده می‌شود. برگ‌های تازه، گل‌ها و میوه جوان آن همانند سبزی مصرف غذایی دارند. از بذر آن به عنوان آجیل استفاده می‌شود. در بعضی از بخش‌های هند و آفریقا، غلاف‌ها، برگ‌ها و گل‌های این درخت به عنوان یک منبع غذایی به کار می‌رود. چاشـنی و ادویه‌ای که از ریشه درخت تهیه می‌شود، به هضم غذا کمک بسیاری می‌کند. از برگ‌ها در زیباسازی پوست استفاده می‌شود. پوست تنه گیاه ضدجرب است و در درمان خارش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شکل 3- برداشت برگ، و دانه مورینگا اولیفرا