مشخصات گیاه‌شناسی تریتیکاله
تریتیکاله با نام علمی (×Triticosecale) از خانواده غلات، از تلاقی گندم نان و چاودار به وجود آمده است. تریتیکاله از نظر مورفولوژیکی خیلی شبیه والدش گندم می‌باشد، اما از بُنیه رشد بیشتری برخوردار است. گلآذین تریتیکاله سنبله‌ای است و اغلب بطور قابل ملاحظه‌ای بزرگتر از سنبله‌های گندم یا چاودار است. تریتیکاله از گونه‌های خودگرده افشان است که دانه‌های گرده در داخل گُلچه‌ها آزاد می‌شوند. گندمه تریتیکاله مشابه گندم بوده، چروکیدگی بذر آن یکی از مشکلات این گیاه می‌باشد، تاکنون در این مورد پیشرفت‌هایی حاصل شده است ولی نیاز به کار بیشتری در این رابطه در آینده است. بطور کلی لایه آلورون در تریتیکاله از لحاظ شکل بسیار نامنظم‌تر از گندم است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی تریتیکاله
|
نام فارسی
|
تریتیکاله
|
|
نام انگلیسی
|
Triticale
|
|
نام علمی
|
Triticale sp
|
|
خانواده
|
غلات
|
شکل 1- آشنایی با گیاه تریتیکاله و بذر آن
کاشت
تریتیکاله همانند والدش چاودار سازگاری خوبی به خاک‌های فقیر سرتاسر دنیا دارد. آلومنیوم عامل محدودکننده مهمی برای رشد گیاهان موجود در خاک‌های با اسیدیته زیر 5 است، این عنصر میتواند رشد را در pH 5/5 محدود کند. بغضی از ارقام تریتیکاله سازش خوبی به زراعت در درجه حرارت‌های سرد رویشی در ارتفاعات جغرافیایی زیاد در مناطق کوهستانی حاره‌ای پیدا کرده‌اند. تریتیکاله در مقایسه با گندم، مقاومت بیشتری به یخبندان در مراحل اولیه رشد رویشی از خود نشان می‌دهد. تریتیکاله در مقایسه با گندم دارای بالاترین میزان فتوسنتز خالص و راندمان مصرف آب بوده و ارقام مختلف آن دارای تحمل نسبت به تغییرات طول روز، درجه حرارت و ارتفاع دارند و در شرایط نامساعد با گندم عملکرد بالاتری دارند.
قبل از کاشت جهت آماده‌سازی بذر دو عامل مهم بوجاری و ضدعفونی بذور بایستی اعمال شود. مقدار بذر و فاصله ردیف‌های کاشت مشابه گندم است. با افزایش بذر مصرفی برای کاشت، وزن دانه کاهش می‌یابد. هر چقدر مقدار بذر در واحد سطح افزایش یابد احتمال خوابیدگی بیشتر می‌شود و در نتیجه میزان عملکرد کاهش می‌یابد. به منظور کاستن از خوابیدگی از واریته‌های پا کوتاه و مقاوم استفاده می‌شود. نتایج بررسی‌های انجام شده در مورد تراکم بوته تریتیکاله نشان می‌دهد که تراکم 450 بوته در متر مربع تراکم مطلوبی می‌باشد. بر اساس تراکم بوته و وزن هزار دانه، میزان بذر مصرفی بین 180 تا 200 کیلوگرم در هکتار متغییر خواهد بود. عمق بذرکاری در زراعت تریتیکاله کمتر از گندم است. آزمایش اگروتکنیکی در سیمیت نشان می‌دهد که بذرکاری عمیق تر از 6 سانتی‌متر میتواند عملکرد را کاهش دهد.
تریتیکاله هم مانند گندم دارای ارقام بهاره و پاییزه است. کشت آن در پاییز همزمان با گندم صورت می‌گیرد. تاریخ مناسب کاشت برای بذرکاری یک مسئله منطقه‌ای است. از آنجائی که ارقام تجارتی موجود تریتیکاله دارای تیپ بهاره می‌باشند، نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه تعیین تاریخ مناسب کاشت نشان داد، بهترین تاریخ کاشت در شرایط آب و هوایی شمال کشور نیمه دوم آبان تا اواخر آذرماه خواهد بود. بطور کلی کاشت به موقع علاوه بر اینکه موجب افزایش عملکرد می‌شود، از بروز خسارت سرما، گرما اخر فصل رشد و آفات و بیماری‌ها جلوگیری می‌نماید. از طرف دیگر تاخیر در کاشت در مناطق سرد و معتدل-سرد کوهستانی نیز باعث افزایش خسارت سرما و کاهش عملکرد خواهد شد. بطور کلی هرچه طول دوره رویش گیاه کاهش یابد موجب کاهش ماده خشک تولیدی و در نتیجه محصول اقتصادی خواهد شد.
شکل 2- مزرعه تریتیکاله
داشت
در صورت عدم نزول بارندگی‌های موثر در طی فصل رشد همان آبیاری‌های رایج گندم بایستی اعمال گردد. آب مورد نیاز تریتیکاله کمتر از گندم بوده و کارایی استفاده از آب در تریتیکاله بالاتر از گندم است.
تریتیکاله همانند سایر محصولات زراعی برای تولید موفق به عناصر غذایی پرمصرف و ریزمغذی‌ها نیازمند است. البته برای اینکه بصورت واقع بینانه و از بعد اقتصادی و زیست محیطی نیاز غذایی تریتیکاله بطور صحیح و کامل تامین شود، تجزیه شیمیایی خاک و تعیین میزان موجود عناصر مختلف در خاک به منظور تامین کسری آن‌ها از طریق مصرف کودها و بر پایه نیاز محصول به عناصر غذایی اجتناب ناپذیر خواهد بود.
برداشت
در خاتمه مرحله پر شدن دانه‌ها و توقف انتقال مواد فتوسنتزی به دانه‌ها، مرحله رسیدگی فیزیولوژیک فرا می‌رسد. در این مرحله دانه‌ها به اندازه نهایی خود رسیده و بهترین شرایط را برای جوانه‌زنی دارا می‌باشند. البته مجددا خاطر نشان می‌سازد یکی از دلایل پتانسیل بالای عملکرد تریتیکاله، طولانی بودن دوره پر شدن دانه‌ها و دوام سطح سبز آن می‌باشد.
اما در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک برداشت ماشینی امکان‌پذیر نمی‌باشد، زیرا برخی از برگ‌ها و ساقه‌ها هنوز سبز هستند و درصد رطوبت دانه‌ها نیز بالا (بیش از 30%) می‌باشد که مناسب برداشت با کمباین و شرایط انبارداری نمی‌باشد. با گذشت چند روز از مرحله رسیدگی فیزیولوژیک و تحت گرمای آخر فصل رشد، شاخ و برگ و سنبله‌ها زرد شده و درصد رطوبت دانه‌ها نیز کاهش می‌یابد (حدود 10 تا 12 درصد) و شرایط برای برداشت دانه به کمک کمباین غلات و انبارداری دانه‌ها فراهم می‌شود. بهترین مرحله نموی برای برداشت علوفه تریتیکاله (استفاده دو منظوره) به عنوان قصیل اواخر مرحله پنجه‌زنی یا ابتدای مرحله طویل شدن ساقه‌ها می‌باشد، که هنوز اولین گره ساقه قابل رویت نباشد. در مورد سیلو نیز بهترین زمان برای برداشت که حداکثر ماده خشک با کیفیت مطلوب حاصل شود اواخر مرحله شیری شدن دانه‌ها تا اواسط مرحله خمیری نرم دانه‌ها می‌باشد.
شکل 3- برداشت علوفه و دانه تریتیکاله با کمباین