مشخصات گیاه‌شناسی گندم
گندم با نام علمی (Triticum aestivum) از خانواده (Poaceae )، گیاهی تک‌لپه علفی، یکساله و دارای گونه‌های متعددی است. گندم دارای ساقه استوانه‌ای، بند بند، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می‌باشد که به آن سوفار یا سوفال گفته می‌شود. گندم دارای برگ‌های کشیده و باریک به طول متوسط ۱۵- ۲۰ سانتی‌متر با رگ برگ‌های موازی می‌باشد. هر برگ از دو قسمت پهنک و غلاف تشکیل شده است. گندم شامل یک مادگی یک برچه‌ای ساده با کلاله دو شاخه‌ای و ۳ پرچم می‌باشد. سنبله‌های گندم در نژاد‌های مختلف به حالت فشرده، نیمه فشرده، سست و یا نیمه سست می‌باشد. رنگ سنبله نیز در ارقام مختلف از سفید تا قرمز تغییر می‌نماید. دانه‌های گندم تخم مرغی شکل و در دو انتها گرد هستند در یک انتهای آن جوانه قرار دارد و در انتهای دیگر دسته‌ای کرک ظریف مشاهده می‌شود. دانه گندم کاریوپس نامیده می‌شود و پوست دانه آن را از اطراف احاطه نموده است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی گندم
|
نام فارسی
|
گندم
|
|
نام انگلیسی
|
Wheat
|
|
نام علمی
|
Triticum aestivum
|
|
خانواده
|
Poaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، سنبله و دانه گندم
کاشت
کشت گندم در ایران صرف نظر از عادت رشد ارقام (زمستانه، بهاره و بینابین) در فصل پاییز انجام می‌گیرد. آنچه که زمان مناسب کشت گندم را در اقلیم‌های اصلی تعیین می‌کند، دما است. یعنی زمان کاشت گندم صرف نظر از واکنش به طول روز (ارقام جدید گندم بهاره غیر حساس به تغییرات طول روز هستند) و نیز صفات ژنتیکی رقم در اقلیم‌های مختلف، بایستی با توجه به منحنی‌های دمایی آن اقلیم تعیین شود. بطوری که فرصت زمانی لازم برای رشد اولیه گیاهچه‌ها در پاییز برای ورود به فصل زمستان و تامین نیاز سرمایی در ارقام گندم با عادت رشدی بینابین و زمستانه (تامین نیاز سرمایی یا ورنالیزاسیون) وجود داشته باشد.
تغییرات دما در گندمزار بر میانگین شما بذور جوانه‌زده، سرعت جوانه‌زنی و سبز شدن یکنواخت تاثیر می‌گذارد. دمای اصلی برای جوانه‌زدن گندم بین 4 تا 37 درجه سلسیوس گزارش شده است که دمای اصلی مطلوب آن 20 درجه سلسیوس است. بدیهی است هر چه کشت گندم با تاخیر انجام پذیرد، مرحله جوانه‌زنی و رشد اولیه گیاهچه‌ها در شرایط دمایی مطلوب صورت نمی‌گیرد و به علت کاهش دمای خاک، بذور جوانه نزده بیشتر در معرض رویارویی با بیماری‌های قارچی قرار می‌گیرند که این امر سبب کاهش تراکم بوته‌ها در گندمزار می‌شود. بنابراین بهتر است تاریخ کاشت مطلوب گندم در هر منطقه بر پایه تاریخ تقویمی شود.
شکل 2- مزرعه گندم
داشت
بطور معمول در زراعت آبی، زمان کشت را همزمان با نخستین آبیاری در نظر می‌گیرند و هر چه فاصله زمان کاشت بذر و نخستین آبیاری و در پی آن تاریخ سبز شدن بیشتر شود، میانگین عملکرد کاهش می‌یابد. توصیه می‌شود که در صورت کاشت گندم در تاریخ مناسب در پاییز، گندمزار در دو نوبت با فاصله ده روز تا دو هفته آبیاری شود. در زراعت‌های آبی گندم به طور معمول از 6 نوبت تا 10 نوبت آبیاری بسته به بافت خاک اراضی و شرایط آب و هوایی معمول است.
رایج‌ترین کود نیتروژنی موجود برای کشت گندم، کود اوره با 46 درصد نیتروژن خالص است. به دلیل پویایی کود اوره، مصرف یکباره آن پیش از کشت در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود لکن مصرف چند باره آن بصورت پایه و سرک مورد تاکید است.
برداشت
زراعت گندم پیش از رسیدن در معرض آسیب‌های بسیار از جمله آسیب‌های ناشی از پرندگان، آفات، ریزش دانه و به هنگام بالا بودن رطوبت نسبی هوا و بارش‌های نابهنگام، عارضه جوانه‌زنی بر روی سنبله قرار می‌گیرد. همه این عوامل‌ها سبب کاهش کمیت و کیفیت محصول می‌شوند. بنابراین لازم است تا به محض رسیدن محصول نسبت به برداشت آن اقدام شود. درصد رطوبت 12 درصد برای برداشت دانه گندم مناسب گزارش شده است.
شکل 3- برداشت دستی و مکانیکی گندم