مشخصات گیاه‌شناسی نخود علوفه‌ای
نخود علوفه ای با نام علمی (Pisum arvense L) از خانواده ( legume)، گياهي خودگشن، يك ساله، داراي ساقه‌هاي باريك و بالا رونده است، كه ارتفاع آن بسته به شرايط كشت (آبي و ديم) و نوع گونه و واريته از 50-200 سانتي‌متر متفاوت است. ساقه‌هاي نازك و ترد اين گياه براي بالا رفتن نياز به قيم دارد. برگ‌هاي مركب اين گياه داراي يك تا پنج برگچه بوده و در انتها به پيچك‌هاي شاخك‌دار منتهي مي‌شوند. پيچك‌ها نقش مهمي را در اتصال اين گياه به گياهان قيم (جو، گندم ، يولاف، تريتيكاله و چاودار) ايفا مي‌نمايند. گل‌ها به صورت انفرادي يا دو تايي در محور برگ‌ها قرار گرفته و رنگ آن در گونه‌هاي مختلف از سفيد، صورتي، بنفش و گاهي ارغواني متفاوت مي‌باشند. هر گل از پنج كاسبرگ لوله‌اي تشكيل شده و درون آن پنج عدد گلبرگ به كه شكل‌هاي مختلف ديده مي‌شود، وجود دارد. اولين گلبرگ كه بزرگ‌ترين آن‌ها مي‌باشد، درفش ناميده مي‌شود. دو عدد از گلبرگ‌ها بال و دو گلبرگ ديگر ناو ناميده مي‌شوند. گلبرگ‌ها پرچم‌ها و مادگي را در ميان مي‌گيرند. تعداد پرچم‌ها در هر گل 10 عدد مي‌باشد كه 9 عدد آن‌ها به هم پيوسته و يك عدد آزاد مي‌باشد. تخمدان داراي يك مادگي خميده است و از چهار الي ده تخمك تشكيل شده است. طول دوره‌ي گلدهي اين گياه 30-35 روز مي‌باشد. ميانگين طول و عرضِ غلاف نخود علوفه‌اي در شرايط آبي به ترتيب 42.5 و 7 ميلي‌متر بوده كه به طور متوسط هر غلاف تعداد 3-7 دانه را در خود جاي مي‌دهد.
جدول1- مشخصات گیاه‌شناسی نخود علوفه‌ای
|
نام فارسی
|
نخود علوفه‌ای، گرگرو، هولکه، حلر
|
|
نام انگلیسی
|
Forage Pea
|
|
نام علمی
|
Pisum arvense L
|
|
خانواه
|
legume
|
شکل1- آشنایی با بوته، برگ، گل و غلاف نخود علوفه‌ای
کاشت
نخود علوفه‌اي را مي‌توان در همه فصول كشت كرد. عوامل چندي در تعيين زمان كشت موثر بوده كه كشاورزان با توجه به شرايط و هدف از كشت (دانه، علوفه) نسبت به آن عمل مي‌كنند. كشت بهاره و انتظاري اين گياه در شرايط آبي و كم آبياري مناطق سرد كشور، با اهداف توليد دانه، علوفه و كود سبز انجام مي‌گيرد. براي استفاده بهتر از بارندگي‌هاي موثر در بهار، ضروري است كشت بهاره در اين مناطق در اولين فرصت ممكن به محض گاورو شدن زمين در نيمه اول فروردين ماه صورت گيرد. در شرايط ديم مناطق سرد، كشت انتظاري اين گياه به دليل عملكرد علوفه و دانه، به كشت بهاره‌ي آن ترجيح داده مي‌شود.
كشت پاييزه نخود علوفه‌اي در مناطق معتدل سرد همزمان با كشت گندم و جو و در نيمه اول لغايت نيمه دوم آبان ماه انجام مي‌گيرد. در صورت كشت پاييزه مي‌توان اين گياه را به صورت كود سبز، علوفه و دانه
برداشت نموده و مورد استفاده قرار داد. در حال حاضر كشت پائيزه نخود علوفه‌اي در منطقه الموت استان
قزوين با هدف توليد علوفه و كود سبز در تناوب با برنج، مورد استقبال كشاورزان قرار گرفته است.
عمق كاشت با توجه به اندازه بذر و بافت خاك از سه تا پنج سانتي متر متفاوت مي‌باشد. ميزان بذر با توجه به بستر خاك تهيه شده، كشت به موقع، كشت دير هنگام و وزن صد دانه، از 150 تا 125كيلوگرم در هكتار متفاوت است. تراكم بوته در واحد سطح بسته به اهداف توليد از 150تا 200 دانه در متر مربع متغير مي‌باشد. چنانچه هدف از زراعت اين گياه ، توليد علوفه باشد ميزان تراكم (200 دانه در مترمربع) و با هدف توليد دانه، تراكم 150دانه در متر مربع مناسب مي‌باشد.
داشت
نخود علوفه‌اي متحمل به خشكي بوده و نياز آبي كمتري دارد. ميزان آب مورد نياز نخود علوفه‌اي در زراعت آبي، بسته به شرايط آب و هوايي، زمان كشت، بافت خاك و به ويژه هدف از كشت (علوفه، دانه) متفاوت است. تعداد دفعات آبياري در زراعت بهاره‌ي نخود علوفه‌اي با هدف توليد دانه دو نوبت بيشتر از توليد علوفه مي‌باشد. تعداد دفعات آبياري اين گياه در شرايط كشت بهاره و تابستاني و با هدف توليد علوفه از 3-5 نوبت با توجه به شرايط آب و هوايي متغير است. فواصل آبياري ، بسته به بافت خاك از 10 تا 20 روز متفاوت مي‌باشد.
شکل 2- مزرعه نخود علوفه‌ای
مقدار كودهاي مورد نياز در زراعت نخود علوفه‌اي با توجه به خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك و زراعت قبلي متفاوت مي‌باشد. ترجيحا لازم است ميزان كود مصرفي بر اساس آزمون خاك تعيين شود. براي صرفه‌جويي در وقت وكاهش هزينه‌هاي كاشت، بذور نخود علوفه‌اي با 50-100 كيلوگرم فسفات آمونيم و
50-100 كيلوگرم سولفات پتاسيم به طور كامل مخلوط شده، سپس به وسيله رديف كار گندم آبي و يا رديف كار گندم ديم كشت مي‌شود.
برداشت
طول دوره‌ي رويشي اين گياه با هدف توليد علوفه (برداشت در مرحله پنجاه درصد گلدهي) 55-65 روز و با هدف توليد دانه (برداشت در زمان رسيدن دانه) از 110-120 روز با توجه به شرايط آب و هوايي متفاوت مي‌باشد. كوتاه بودن طول مدت رشد و نمو اين گياه تا مرحله 50 درصد گلدهي (60-70 روز) يكي از ويژگي‌هايي است كه اين گياه را قادر مي‌سازد به عنوان كشت دوم بعد از برداشت گياهاني نظيرگندم ، جو و كلزا در مناطق شمال غرب كشور و استان‌هاي مركزي مورد استفاده قرار داد. در صورت كشت تابستاني اين گياه در مناطق سرد به دليل محدوديت شرايط اقليمي، امكان توليد دانه مقدور نبوده و علوفه حاصل از زراعت اين گياه در مرحله 50 درصد گلدهي (اواخر مهر ماه)به صورت چراي مستقيم دام، علوفه تر، علوفه خشك و يا به عنوان كود سبز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
زمان برداشت اين گياه در شرايط كشت بهاره در مناطق سرد با توجه به شرايط آب و هوايي و زمان كشت، از اواخر ارديبهشت تا دهه‌ي اول خرداد ماه تغيير مي‌كند، بنابراين امكان كشت آن در تناوب با كشت بهاره‌ي سبزي و صيفي امكان پذير است.