مقدمه
پرآبي محيط ريشه، سبب كمبود اكسيژن خاك، كاهش رشد ريشه، پوسيدگي ريشه، عدم جذب آب و مواد غذايي ريشه و در نتيجه باعث پژمرده شدن و توقف رشد گياه مي‌شود؛ آبياري كم هم سبب كاهش فتوسنتز، پژمردگي برگ‌ها و كاهش رشد گياه مي‌گردد؛ كم‌آبي همچنين باعث توقف رشد، كوتاه شدن طول ميانگره‌ها، كوچك و بدشكل شدن برگ‌ها، سوختگي حاشيه و ريزش بي‌موقع برگ‌ها در گياهان حساس مي‌شود. بنابراين استفاده از روش‌هاي جديد آبياري موجب برطرف شدن مشكلات فوق شده و از نظر اقتصادي هم مقرون به‌صرفه هستند.
تانسيومتر و نحوه كار با آن
تانسيومتر، دستگاهي است كه ميزان پتانسيل ماتريك رطوبت خاك را تعيين مي‌كند. اگر ميزان رطوبت خاك بيشتر باشد، ريشه‌ها به راحتي مي‌توانند آن‌ها را جذب نمايند و در صورتي كه ميزان رطوبت (تا حد رطوبت مزرعه) در خاك كاهش يابد، مولكول‌هاي آب با نيروي بيشتري به ذرات خاك ميچسبند و ريشه، نياز به نيروي بيشتري براي جذب اين رطوبت دارد. زماني كه رطوبت خاك در حد ظرفيت مزرعه باشد، مولكول‌هاي آب با نيـروي 3/0بار، و در نقطه پژمردگي، با نيروي 15 بار به ذرات خاك ميچسبند. تانسيومتر قادر است كه مقدار اين نيرو (پتانسيل ماتريك) را به صورت فشار مكش نشان دهد: اگر خاك خشك‌تر باشد، فشار مكش آن بيشتر و هر چه مرطوب‌تر باشد، فشار مكش خاك كمتر است و تانسيومتر عدد كمتري را نشان مي‌دهد (به سمت عدد صفر) و با كاهش رطوبت خاك، عقربه تانسيومتر به سمت عدد 100مي‌رود.
تانسيومترها در سه نوع تانسيومتر فلزي ثابت، فلزي متحرك و الكترونيكي موجود هستند. تانسيومتر فلزي به صورت ثابت در يك نقطه نصب مي‌شود، اما چون تانسيومترهاي متحرك حساس‌تر از تانسيومترهاي ثابت هستند و سريع عكس‌العمل نشان مي‌دهند، بنابراين به صورت متحرك و در نقاط مختلف گلخانه از آن‌ها استفاده مي‌شود؛ در تانسيومترهاي الكترونيكي، كه كارايي بالايي در گلخانه‌ها دارند. به جاي خلاءسنج فلزي، از خلاءسنج الكترونيكي استفاده مي‌شود؛ خلاءسنج الكترونيكي به يك سيستم كنترل‌كننده مركزي متصل است كه در آن، تمام داده‌هاي ورودي مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرد و بر اساس برنامه‌ريزي قبلي، زمان شروع و پايان آبياري را مشخص مي‌كند. براي تنظيم زمان آبياري توصيه مي‌شود از دو تانسيومتر استفاده شود؛ به اين صورت كه عمق ريشه گياه به دو قسمت مساوي تقسيم شود و يكي در قسمت فوقاني خاك و ديگري در نيمه تحتاني آن قرار گيرد. اعدادي كه توسط تانسيومتر قرائت مي‌شوند بايد با دقت مورد تفسير قرار گيرد. آبياري زماني آغاز شود كه %50 رطوبت سهل الوصول (رطوبت بين ظرفيت گلدان و نقطه پژمردگي) از خاك تخليه شود؛ بنابراين دور آبياري و مقدار آب در هر آبياري، بستگي به نوع خاك، مرحله رشد گياه، آفتابي يا ابري بودن آسمان، تهويه گلخانه، اندازه گياه و غيره دارد.
شکل1-آبیاری قطره‌ای در گلخانه
مقايسه دو روش آبياري (جدول 1) به‌وسيله تانسيومتر (آبياري خودكار) و روش آبياري سنتي (با توجه به ظاهر گياه و خاك) نتايج زير را نشان مي‌دهد:
1-در روش كنترل شده، مديريت آبياري دقيق‌تر انجام مي‌شود؛ بنابراين نياز به كارگر كمتري در محيط گلخانه است.
2-گياه و خاك هميشه در حالتي ايده‌ال از نظر رطوبت قرار دارند.
3-در روش سنتي، دور آبياري و مقدار هر آبياري مساوي در نظر گرفته مي‌شود، ولي در روش خودكار، آبياري زماني انجام مي‌شود كه گياه به آب نياز داشته باشد.
4-كارايي مصرف آب در روش خودكار، بيشتر و ميزان آب مصرفي، كمتر از روش سنتي است.
5-انجام آبياري (دور و ميزان آبياري) كاملا قابل برنامه‌ريزي است.
جدول 1- مقايسه نتايج آبياري سنتي (تجربي) و آبياري به وسيله تانسيومتر الكترونيكي
|
شاخص
|
آبیاری توسط تانسیمتر
|
آبیاری تجربی
|
|
آب مصرفی (گالن در فوت مربع)
|
17.9
|
24.4
|
|
گارایی مصرف آب (%)
|
75
|
33
|
|
بازده مصرف آب (%)
|
86
|
64
|
كيفيت آب آبياري
آگاهي از ميزان املاح و مواد شيميايي آب مورد استفاده در گلخانه بسيار مهم است. در جدول 2راهنماي كيفيت آب آبياري ارائه شده است. کيفيت آب عاملي مهم و تعيين كننده براي محل احداث گلخانه، نوع آبياري، برنامه كوددهي و نوع محصول است؛ مثلا اگر آب داراي بر زياد باشد بايد با روش‌هاي اصلاحي، ميزان بُر را كاهش يا آثار خسارت‌زاي آن را به نحوي كاهش داد. بنابراين لازم است كه قبل از احداث گلخانه، كيفيت آب مورد استفاده (چاه، چشمه، قنات، آب لوله‌كشي شهري) مورد بررسي قرار گيرد. با توجه به كيفيت آب ميتوان درباره برنامه كوددهي، روش‌هاي اصلاحي كيفيت آب و روش آبياري تصميم‌گيري درستي انجام داد تا از بروز مشكلات بعدي جلوگيري شود. درباره اهميت مديريت تجزيه آب و تعيين كيفيت آن لازم است به دو نكته توجه شود:
1-اگر آب مورد استفاده داراي سديم و كلر زياد باشد، نمي‌توان آن را براي محلولپاشي روي برگ‌ها استفاده نمود؛ ولي اگر در بستر كشت خاكي به كار رود، از آثار سمي آن كاسته مي‌شود.
2-آب‌هايي كه حاوي آهن، كلسيم، منيزيم و بي‌كربنات زياد هستند، در صورت محلولپاشي، سبب رسوب اين مواد بر روي برگ‌ها مي‌شود و بنابراين، بايد در محيط ريشه مصرف شوند. اين مشكل در برخي از گلخانه‌هاي استان گيلان وجود دارد كه به علت داشتن آهن احياء شده بالا، موجب رسوب آن بر روي برگ‌هاي برخي گياهان برگ‌زينتي مانند، ديفن‌باخيا، آگلونما و سينگونيم مي‌شود كه در نتيجه، از زيبايي و بازارپسندي آن به شدت كاسته مي‌شود.
جدول 1- راهنماي كيفيت آب آبياري
|
انواع مشکلات
|
درجه مشکلات
|
|
بدون مشکل
|
کم
|
زیاد
|
|
شوری
EC (mmohs/cm)
TDS (mg/l)
|
0.75>
480>
|
3- 0.75
1620- 480
|
3<
1920<
|
|
مربوط به خاک
کلر (mg/l)
بور (mg/l)
|
70>
1
|
345- 70
1-2
|
345<
10- 2
|
|
مربوط به جذب از طریق برگ
سدیم
کلر
|
70>
100>
|
70<
100<
|
-
-
|
|
متفرقه
بی‌کربنات (meq/l)
|
5/1>
|
8.5-1.5
|
8.5<
|