مشخصات گیاه‌شناسی فیسالیس
فیسالیس با نام علمی (Physalis peruviana) از خانواده بادمجانیان (Solanaceae)، گياهي علفي يا نيمه خشبي و يكساله در نواحي معتدل و چندساله در نواحي گرمسيري و نيمه‌گرمسيري است. ارتفاع بوته آن 1 تا 5/1 متر است، اگرچه با تربيت گياه به بيش از 2 متر نيز مي‌رسد. سيستم ريشه در اين گياه منشعب و طول ريشه‌هاي اصلي بين 50 تا 80 سانتيمتر است. ساقه اصلي علفي، سبز و 8 تا 12 گره دارد. در محل هر گره دو جوانه رويشي و زايشي وجود دارد. برگ‌ها متناوب به طول 5 تا 15 سانتيمتر و عرض 4 تا 10 سانتيمتر هستند. گل‌ها تكي، دوجنسي و زنگوله‌اي شكل هستند و از جوانه جانبي ايجاد شده‌اند. گلبرگ‌ها 5 تايي و به رنگ زرد و كاسه گل سبز رنگ است و در طي همه مراحل نمو به طور كامل ميوه را مي‌پوشاند. ميوه فيساليس از نوع سته آبدار، دايره‌اي شكل و سبز تا زرد رنگ با قطر بين 5/12 تا 25 ميليمتر، وزن 4 تا 10 گرم و حاوي 100 تا 300 بذر كوچك است. ميوه فيساليس از نظر طعم و ظاهر شبيه گوجه فرنگي است اگرچه طعم ترش و شيرين در آن بيشتر احساس مي‌شود. يكي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد آن پوشش ميوه است كه پس از ريزش گل، كاسه گل گسترش مييابد و تشكيل يك پوسته حصيري رنگ مي‌دهد كه از ميوه بسيار بزرگتر است و آن را احاطه مي‌كند و در جهت پايين ميوه را شبيه فانوس آويزان مي‌نمايد. اين پوسته در طي نمو و رسيدن ميوه كاملاً دور آن را احاطه كرده است و آن را از حشرات، پرندگان، آفات و بيماري‌ها و شرايط نامساعد محيطي حفاظت مي‌كند.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی فیسالیس
|
نام فارسی
|
فیسالیس، عروسک پشت پرده، توت طلایی
|
|
نام انگلیسی
|
Cape gooseberry, Golden berry
|
|
نام علمی
|
Physalis peruviana
|
|
خانواده
|
Solanacea
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و میوه فیسالیس
کاشت
فيساليس در نواحي با ميانگين دماي سالانه بين 13 تا 18 درجه سانتيگراد رشد و نمو مطلوبي دارد. دامنه دماي بهينه براي آن بين 8 تا 20 درجه سانتيگراد است. فيساليس مي‌تواند دماي پایين تا 5 درجه سانتيگراد و دماي بالا تا 35 درجه سانتيگراد را تحمل نمايد اما دماي مناسب براي آن 21 درجه سانتيگراد است.
فيساليس مي‌تواند در محدوده وسيعي از خاك‌ها و شرايط آب و هوايي رشد نمايد. خاك رسي- شني با زهكشي مناسب و غني از مواد آلي (بيشتر از 4درصد) براي آن مطلوب بوده و Ph در حدود 5/5 تا 8/6 براي كشت آن مناسب است.
كشت فيساليس بسيار ساده است و عمدتاً بصورت نشاكاري همانند روش كشت گوجه‌فرنگي انجام مي‌گيرد. فاصله مناسب بين گياهان يكي از مهمترين عوامل در كشت فيساليس محسوب مي‌شود، كه دوره زندگي گياه، كنترل بيماري‌ها و كيفيت و كميت ميوه‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد. در كشت فيساليس فاصله بين رديف‌ها، 2 متر و فاصله بين نشاءها 80 سانتيمتر در نظر گرفته مي‌شود. كشت در اوايل بهار جهت ميوه‌دهي زودرس، مناسب است. در جايي كه زهكشي مشكل دارد، كشت فيساليس در شيب ملايم يا بر روي تپه صورت مي‌گيرد.
شیوه كاشت فیسالیس در گلخانه همانند سایر گیاهان این خانواده به صورت انتقال نشاء است. از زمان كاشت تا نمو اولین میوه حدود 90 روز طول می‌كشد. بهترین زمان كاشت در اواخر تابستان تا اوایل پاییز است. در برخی از مناطق، اين محصول تا 4 بار در سال كشت مي‌شود. جوانه گل پس از 40 روز ظاهر مي‌شود و اولين ميوه پس از 80 روز ظاهر مي‌شود. در مناطق عاري یخبندان، گلدهي 2-3 بار در طول سال اتفاق مي‌افتد.
تراكم كشت فيساليس در شرایط فضاي باز و شرایط گلخانه متفاوت است. در شرايط گلخانه، تعداد بوته براي 1000 متر گلخانه بین 1000 تا 2000 بوته است. اما در شرایط فضاي باز تا25000 بوته در هكتار نیز گزارش شده است. در گلخانه فاصله كاشت بین دو بوته 50 سانتيمتر و فاصله ردیف‌ها120 سانتيمتر در نظر گرفته مي‌شود. استفاده از قیم نخي همچون گوجه‌فرنگي گلخانه‌ای براي هدایت ساقه‌های فیسالیس ضروري است و بوته‌ها پس از رسیدن به انتهاي نخ یا قطع شده و یا آویزان می‌شوند.
شکل 2- گلخانه فیسالیس
داشت
در طي فصل رشد، بارندگي در حدود 1000 تا 1800 ميليمتر و رطوبت نسبي 70 تا 80 درصد براي آن مناسب است. حداقل ميزان بارندگي مورد نياز براي توليد ديم فيساليس 800 ميليمتر است. افزايش بارندگي تا 4300 ميليمتر باعث افزايش رشد و عملكرد آن مي‌شود. براي رشد مناسب فيساليس، در صورت عدم تأمين آب توسط بارندگي، بايستي آبياري صورت گيرد.
نيتروژن، پتاسيم، كلسيم و بور، مهمترين عناصرغذايي براي فيساليس هستند. نيتروژن مسئول رشد طولي شاخه‌ها و توليد ميوه است. پتاسيم در گلدهي و رشد ميوه نقش دارد. محلولپاشي با كلريدپتاسيم 1درصد قبل و بعد از گلدهي باعث افزايش گلدهي و كيفيت ميوه مي‌شود. كلسيم در تشكيل بافت‌هاي كاسه گل بسيار مؤثر است. كاربرد 100كيلوگرم كود نيتروژنه، 60 كيلوگرم كود فسفاته و پتاسه براي فيساليس مناسب است. بور نسبت به ساير عناصر كم مصرف اهميت بيشتري دارد و كمبود آن باعث كاهش مواد جامد محلول ميوه می‌شود.
شکل 3- مزرعه فیسالیس
برداشت
فيساليس ميوه‌اي فرازگرا است و دوره برداشت طولاني دارد. برداشت ميوه 60 تا 100 روز بعد از گلدهي صورت مي‌گيرد، زماني كه پوسته به رنگ زرد مايل به قهوه‌اي رنگ تغيير يابد. فصل ميوه‌دهي اواخر بهمن تا ارديبهشت است. طول عمر اقتصادي اين گياه بين 9 تا 11 ماه از اولين برداشت بوده و بعد از آن بهره‌وري و كيفيت ميوه كاهش مييابد. عمرماندگاري ميوه پس از برداشت با كاسه گل يك ماه و بدون آن 4 تا 5 روز است.
برداشت محصول در شرايط گلخانه ايران، از اواسط بهمن آغاز مي‌شود و هر كارگر مي‌تواند در فصل برداشت، روزانه به طور متوسط 10-12 کیلوگرم برداشت كند. رنگ میوه در زمان رسیدن به نارنجی تا قرمز تمایل پیدا می‌کند.
شکل 4- برداشت دستی فیسالیس